Η Ρωσία «αναθεωρώντας» το γεωπολιτικό παιχνίδι στην Μέση Ανατολή

Γράφει ο Κωνσταντίνος Πογιατζής, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Μετά από την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και την σαφέστατη μείωση της διεθνής επιρροής της, η Ρωσία την δεκαετία του ’90 (επί Γέλτσιν) αντιμετώπιζε τα δικά της σοβαρότατα εσωτερικά προβλήματα (οικονομική εξαθλίωση, μαφία, διαπλοκή, διαφθορά κα.),  αλλά και τον ουσιαστικό «αποδεκατισμό» των ενόπλων δυνάμεων της, είχε δώσει στην Δύση την δυνατότητα να αυξήσει την επιρροή της στην Μέση Ανατολή (1).

Από τη δεκαετία του 2000 (επί Πούτιν), η Ρωσία έχει ανακάμψει αναπτύσσοντας ένα ισχυρότατο στρατό  και έχει ενισχύσει τη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας και της αγοράς οπλικών συστημάτων με συντηρητικά μουσουλμανικά κράτη όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τη Σαουδική Αραβία και το Κατάρ. Παράλληλα, έχει συνάψει συμφωνία για ελεύθερη μετακίνηση πολιτών με το Ισραήλ, ενώ είναι και ο κύριος πωλητής πετρελαίου του Ισραήλ. Ως προς τι άλλες χώρες της περιοχής, διατήρησε αρχικά τις συμμαχίες με χώρες όπως η Συρία, η Λιβύη και το Ιράκ (2). Με τις δύο τελευταίες, όμως, οι σχέσεις χειροτέρεψαν, στην περίπτωση της Λιβύης λόγω της πτώσης του Καντάφι με τα γεγονότα της Αραβικής Άνοιξης το 2011 και στην περίπτωση του Ιράκ, λόγω της πτώσης του καθεστώτος Χουσεΐν το 2003 (3). Στην περίπτωση της Αιγύπτου, η αποτυχία της Αραβικής Άνοιξης και η εγκαθίδρυση του καθεστώτος του στρατηγού Αλ-Σίσι έσπρωξε τη χώρα σε στενότερη εμπορική και στρατιωτική συνεργασία με τη Ρωσία, με ταυτόχρονη συνεργασία σε θέματα τεχνολογίας (4).

Όσον αφορά, δε, το Ιράν, παρέμεινε στρατηγικός σύμμαχος και μεγάλος εισαγωγέας ρωσικών οπλικών συστημάτων. Μάλιστα η Ρωσία αντιτάχθηκε αρχικά στις κυρώσεις που του επιβλήθηκαν σχετικά με το πυρηνικό του πρόγραμμα. Οι σχέσεις χειροτέρεψαν όταν αποδείχθηκε ότι το Ιράν απέκρυπτε σημαντικές πληροφορίες σχετικά με αυτό, με αποτέλεσμα τελικά η Ρωσία να συμφωνήσει στην επιβολή κυρώσεων. Αυτή η κατάσταση δεν παρέμεινε για καιρό, καθότι τελικά το Ιράν συμμορφώθηκε με τις απαιτήσεις της διεθνούς κοινότητας και έτσι έγινε ξανά βασικός εισαγωγέας ρωσικών οπλικών συστημάτων. (5)

Η Συρία αποτελούσε στενό σύμμαχο ήδη από την εποχή της ΕΣΣΔ, φιλοξενώντας μάλιστα τη μόνη ρωσική ναυτική βάση στη Μεσόγειο στο λιμάνι της Ταρτούς. Μετά την έναρξη του εμφυλίου πολέμου στη Συρία (Μάρτιος 2011) η Ρωσία άσκησε βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας  του ΟΗΕ σχετικά με τις κυρώσεις κατά του καθεστώτος Ασσάντ, ενώ όταν απειλήθηκε αμερικανική στρατιωτική επέμβαση λόγω χρήσης χημικών όπλων, μεσολάβησε ώστε το ζήτημα να λυθεί ειρηνικά με την καταστροφή τους. Το 2015 μάλιστα παρενέβη στρατιωτικά στη χώρα για να σταματήσει την επέλαση του Ισλαμικού Κράτους (ISIS), το οποίο απειλούσε ευθέως τη Δαμασκό (6) Ήταν η πρώτη στρατιωτική επέμβαση σε κράτος της πρώην σοβιετικής σφαίρας επιρροής. Προσπάθησε επίσης να ηγηθεί μίας εκστρατείας που όχι μόνο θα εξολόθρευε το Ισλαμικό Κράτος, αλλά θα έδινε και ένα τέλος στο συριακό εμφύλιο, σε μια προσπάθεια να σπάσει τη διπλωματική απομόνωση με την Ευρώπη και τη Δύση γενικότερα.  Παρόλα αυτά, η συνολική της στρατηγική σχετικά με τη Συρία είναι εντελώς αντίθετη με αυτή της Δύσης και αραβικών κρατών με σουνιτική πλειοψηφία, όπως η Σαουδική Αραβία, καθότι αυτά τα κράτη επιθυμούσαν την άμεση απομάκρυνση του Ασσάντ, τον οποίον όμως η Ρωσία ήθελε να υπερασπιστεί ως νόμιμο αρχηγό του κράτους, ο οποίος δεχόταν επίθεση από τρομοκρατικές οργανώσεις (7).

Η στάση της Ρωσίας στο συριακό εμφύλιο περιέπλεξε ιδιαίτερα τις σχέσεις με την (ΝΑΤΟϊκη) Τουρκία, καθότι η τελευταία υποστηρίζει σταθερά εχθρικές προς τον Ασσάντ αντάρτικες ομάδες. Επιπλέον, η Ρωσία υποστηρίζει τους Κούρδους της Συρίας, οι οποίοι και προκαλούν «πονοκέφαλο» στην Τουρκία λόγω της δικής της κουρδικής μειονότητας. Η Τουρκία μάλιστα κατέρριψε ρωσικό αεροσκάφος (Νοέμβριος 2015), πράγμα που οδήγησε στην επιβολή δυσμενών κυρώσεων από πλευράς της και μετά από έντονες διπλωματικές διεργασίες οι σχέσεις των δυο αποκαταστάθηκαν με αποκορύφωμα την Συμφωνία για την κατασκευή εργοστασίου πυρηνικής ενέργειας στο Ακκούγιου  και πώληση μιας συστοιχίας του Ρωσικού συστήματος S-400 προκαλώντας τις εντονότατες αντιδράσεις και κυρώσεις (βλ. πρόγραμμα F-35, οικονομικές κυρώσεις) της Δύσης και του ΝΑΤΟ και πάρα τις αντιδράσεις δρομολογούνται εξελίξεις για δεύτερη συστοιχία.  Ενισχύθηκε επίσης σημαντικά η συνεργασία Ρωσίας- Τουρκίας στον ενεργειακό τομέα με την κατασκευή του Turk Stream (6).

Έτσι βλέπουμε την Ρωσία να έχει πλέoν τις δυνατότητες και να αναζητά μια εμπλοκή σε «ζητήματα» στην Μέση Ανατολή αναζητώντας «ρόλο» ή αυξάνοντας τον υφιστάμενο ρόλο της  με thn μέθοδο του «καρότου και μαστιγίου» χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων ως εργαλείο την αμυντική της βιομηχανία και τις πωλήσεις αμυντικού υλικού.

 

Αναφορές-Πηγές

1. The Soviet Collapse: Contradictions and Neo-Modernisation. Sakwa, Richard. 2013, Journal of Eurasian Studies, pp. 65-77.
2. Πέντε χρόνια ρωσικής εμπλοκής στη Συρία. Deutsche Welle. [Ηλεκτρονικό] 30 September 2020. https://www.dw.com/el/%CF%80%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%B5-%CF%87%CF%81%CF%8C%CE%BD%CE%B9%CE%B1-%CF%81%CF%89%CF%83%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CE%B5%CE%BC%CF%80%CE%BB%CE%BF%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%83%CF%85%CF%81%CE%AF%CE%B1/a-55102701.
3. Heathman, Amelia. What you need to know about Russia’s arms exports. Verdict. [Online] March 20, 2017. https://www.verdict.co.uk/need-know-russias-arms-exports/?utm_source=Army%20Technology&utm_medium=website&utm_campaign=Must%20Read&utm_content=Image.
4. journalists, RFE / RL. Putin, Egyptian Leader Sign “Strategic” Partnership Treaty. Radio Free Europeb / Radio Liberty. [Online] October 17, 2018. https://www.rferl.org/a/putin-egytian-leader-el-sissi-discuss-increasing-arms-sales-direct-air-links-moscow-visit-sochi/29547819.html.
5. Johnson, Reuben. The Dangers Presented by Russian and PRC Weapons Sales to Iran. Middle East Institute. [Online] August 4, 2020. https://www.mei.edu/publications/dangers-presented-russian-and-prc-weapons-sales-iran.
6. Ρωσία: Η νέα βασίλισσα στη σκακιέρα της Μ. Ανατολής. Εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος. [Ηλεκτρονικό] 27 October 2019. https://www.philenews.com/eidiseis/kosmos/article/807778/rosia-i-nea-basilissa-sti-skakiera-tis-m-anatolis.
7. Is Russia a status quo Power. Oldberg, Ingmar. 2016, Swedish Institute of International Affairs, p. No. 1.