Η Επίδραση της Διεθνούς Μετανάστευσης στη Σύγχρονη Πολιτική και Οικονομία

Γράφει η Βίβιαν Τσούτση, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

 

Η διεθνής μετανάστευση αποτελεί ένα από τα πιο καθοριστικά φαινόμενα του 21ου αιώνα, επηρεάζοντας τις παγκόσμιες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές δομές. Το 2023, σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη, ο αριθμός των διεθνών μεταναστών ξεπέρασε τα 280 εκατομμύρια, αντιπροσωπεύοντας περίπου το 3,6% του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι αιτίες που οδηγούν στη μετανάστευση είναι πολυδιάστατες, περιλαμβάνοντας γεωπολιτικές συγκρούσεις, κλιματική αλλαγή, οικονομική ανισότητα και αναζήτηση καλύτερων ευκαιριών. Η μετανάστευση δημιουργεί νέες δυναμικές και προκλήσεις, επηρεάζοντας τόσο τις χώρες προέλευσης όσο και τις χώρες υποδοχής.

Οι γεωπολιτικές συγκρούσεις και οι πόλεμοι είναι από τους βασικότερους παράγοντες που οδηγούν στη μαζική μετακίνηση πληθυσμών. Ο πόλεμος στη Συρία, οι συγκρούσεις στο Αφγανιστάν και η αστάθεια σε περιοχές της Αφρικής έχουν εκτοπίσει εκατομμύρια ανθρώπους. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ κατέγραψε πάνω από 35 εκατομμύρια πρόσφυγες παγκοσμίως το 2023. Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή αναδεικνύεται σε μία σημαντική αιτία μετανάστευσης, καθώς η ερημοποίηση, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι ακραίες καιρικές συνθήκες οδηγούν στη δημιουργία «κλιματικών μεταναστών». Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, έως το 2050, περισσότεροι από 200 εκατομμύρια άνθρωποι θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους λόγω περιβαλλοντικών παραγόντων.

Η μετανάστευση συνδέεται στενά με τις ανισότητες μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών. Σε χώρες με χαμηλά εισοδήματα, οι ελλείψεις βασικών υποδομών, οι περιορισμένες ευκαιρίες εργασίας και η φτώχεια οδηγούν τους ανθρώπους να αναζητήσουν μια καλύτερη ζωή σε οικονομικά ισχυρότερα κράτη. Παράλληλα, η πολιτική καταπίεση, η έλλειψη ελευθεριών και οι διακρίσεις ωθούν άτομα από αυταρχικά καθεστώτα ή κοινωνίες με υψηλά ποσοστά βίας να αναζητήσουν ασφάλεια και σεβασμό στα δικαιώματά τους.

Στις χώρες υποδοχής, οι μετανάστες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη. Συχνά καλύπτουν κενά στην αγορά εργασίας, ιδιαίτερα σε τομείς όπου υπάρχει έλλειψη εργατικού δυναμικού, όπως η γεωργία, οι κατασκευές και οι υπηρεσίες φροντίδας. Στην Ελλάδα, οι μετανάστες έχουν συμβάλει καθοριστικά σε τομείς όπως η αγροτική παραγωγή και η οικιακή εργασία. Παράλληλα, μέσω της συμμετοχής τους στην οικονομία, αυξάνουν την κατανάλωση και ενισχύουν τα φορολογικά έσοδα. Ωστόσο, η ανεργία, η οικονομική κρίση και οι κοινωνικές ανισότητες έχουν δημιουργήσει εντάσεις σε πολλές κοινωνίες, καθώς οι μετανάστες συχνά θεωρούνται ανταγωνιστές στην αγορά εργασίας.

Στο πολιτικό πεδίο, η μετανάστευση έχει επηρεάσει σημαντικά την εσωτερική και εξωτερική πολιτική πολλών κρατών. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για παράδειγμα, η προσφυγική κρίση του 2015 ανέδειξε τα όρια της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, καθώς πολλές χώρες αρνήθηκαν να δεχτούν πρόσφυγες, προβάλλοντας πολιτικούς και πολιτισμικούς λόγους. Οι συμφωνίες μεταξύ της ΕΕ και τρίτων χωρών, όπως η συμφωνία με την Τουρκία για τον περιορισμό των προσφυγικών ροών, αποδεικνύουν την ανάγκη για διεθνή συνεργασία. Ωστόσο, αυτές οι συμφωνίες συχνά αμφισβητούνται για την ηθική και τη βιωσιμότητά τους.

Η ξενοφοβία και ο λαϊκισμός έχουν επίσης ενισχυθεί, με πολιτικά κόμματα να χρησιμοποιούν το μεταναστευτικό ως εργαλείο για την προσέλκυση ψήφων. Παράλληλα, η αποτυχία ορισμένων κρατών να εφαρμόσουν αποτελεσματικές πολιτικές ένταξης έχει οδηγήσει σε περιθωριοποίηση μεταναστευτικών κοινοτήτων, αυξάνοντας τις κοινωνικές εντάσεις. Στην Ελλάδα, η κατάσταση αυτή γίνεται εμφανής σε αστικές περιοχές, όπου η έλλειψη κοινωνικών πολιτικών ένταξης έχει δημιουργήσει αποκλεισμούς και δυσκολίες στην ενσωμάτωση.

Από την άλλη πλευρά, η μετανάστευση προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες στις χώρες προέλευσης. Τα εμβάσματα των μεταναστών προς τις οικογένειές τους αποτελούν κρίσιμη πηγή εισοδήματος για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, τα εμβάσματα αγγίζουν παγκοσμίως τα 600 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, συμβάλλοντας στη μείωση της φτώχειας και στη χρηματοδότηση έργων σε τοπικές κοινότητες. Παράλληλα, η «διαρροή εγκεφάλων» από αναπτυσσόμενες σε ανεπτυγμένες χώρες μπορεί να λειτουργήσει ως δίκοπο μαχαίρι, καθώς στερεί από τις χώρες προέλευσης εξειδικευμένο προσωπικό, αλλά ενισχύει τη μεταφορά γνώσεων και τεχνογνωσίας.

Η διεθνής μετανάστευση, αν και συχνά παρουσιάζεται ως πρόβλημα, είναι στην πραγματικότητα μια ευκαιρία για ανάπτυξη και ανανέωση. Η ενίσχυση των πολιτικών ένταξης, η προώθηση της διεθνούς συνεργασίας και η αντιμετώπιση των αιτίων της μετανάστευσης μπορούν να εξασφαλίσουν οφέλη τόσο για τις χώρες υποδοχής όσο και για τις χώρες προέλευσης. Η Ελλάδα, ως σταυροδρόμι πολιτισμών και μεταναστευτικών ροών, έχει την ευκαιρία να αποτελέσει παράδειγμα αποτελεσματικής διαχείρισης του φαινομένου, ενισχύοντας τις κοινωνικές δομές και αξιοποιώντας το ανθρώπινο δυναμικό των μεταναστών.

Η διεθνής μετανάστευση είναι αναπόφευκτο μέρος του παγκόσμιου συστήματος. Ως τέτοια, απαιτεί συντονισμένη και δίκαιη αντιμετώπιση, που να σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και να ενισχύει τη βιώσιμη ανάπτυξη. Η επένδυση σε πολιτικές που προωθούν την ένταξη και την αλληλεγγύη μπορεί να μετατρέψει τις προκλήσεις σε ευκαιρίες για όλες τις πλευρές.

 

Πηγές

1. Koser, K. (2019). Διεθνής Μετανάστευση: Μια Συνοπτική Εισαγωγή. Εκδόσεις Επίκεντρο.
2. Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης – Ελλάδα. “Το έργο μας”. https://greece.iom.int (https://greece.iom.int).
3. Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. “Ευρωπαϊκή Πολιτική για την Ένταξη”. https://migration.gov.gr (https://migration.gov.gr).
4. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. “Προσφυγική κρίση και ΕΕ”. https://europarl.europa.eu (https://europarl.europa.eu)
5. ΕΛΙΑΜΕΠ. “Αλφαβητάρι της Μετανάστευσης”. https://www.eliamep.gr/alfavitari-tis-metanastefsis/