Ελληνικά
Γράφει η Στελλίνα Σιαράπη, Τελειόφοιτη του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ) μετά το πέρας του Ψυχρού Πολέμου έχουν απωλέσει την ουσία της εξωτερικής πολιτικής. Υπάρχει κίνδυνος να μην είναι κυρίαρχο κράτος με επιρροή στο διεθνές σύστημα και αυτό συμβαίνει εξαιτίας της στάσης τους απέναντι στην επίλυση διεθνών κρίσεων. Την νέα χιλιετία οι ΗΠΑ βρέθηκαν αντιμέτωπες με το πρόβλημα της τρομοκρατίας και τον πόλεμο στο Ιράκ και δεν ασχολήθηκαν σοβαρά με τον σχεδιασμό μιας μακρόπνοης εξωτερικής πολιτικής. Σύμφωνα με έγκυρους αναλυτές, οι ΗΠΑ διοχέτευσαν την ενέργειά τους στην αντιμετώπιση της τρομοκρατικής απειλής με έναν ανερμάτιστο τρόπο που οδήγησε σε αύξηση του φαινομένου της τρομοκρατίας σε όλα τα επίπεδα και τη γέννηση ακόμα και νέων τρομοκρατικών οργανώσεων όπως το ISIS.
Από την λήξη του Ψυχρού Πολέμου, οι ΗΠΑ έπαψαν να θέτουν προτεραιότητες και να εστιάζουν στην εξέλιξη του κόσμου και αδυνατούσαν να είναι διορατικές. Οι συνέπειες αυτής της έλλειψης διορατικότητας δύναται να αποδειχθούν σοβαρές, καθώς οι μεγάλες προκλήσεις δεν εστιάζονται στην Μέση Ανατολή και στην απειλή της τρομοκρατίας ,αλλά στην σύγκρουση συμφερόντων (οικονομικών, πολιτικών και στρατιωτικών) ανάμεσα στις ΗΠΑ και στις αναδυόμενες δυνάμεις της Ασίας όπως η Κίνα και η Ινδία.
Ο μακροπρόθεσμος ανταγωνισμός για οικονομική υπεροχή μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας είναι δεδομένος. Τη δεκαετία 2025-2035, η Κίνα θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ σε ΑΕΠ. Η Κίνα αυξάνεται με ταχύτερο ρυθμό από την ώριμη οικονομία της Δύσης. Ωστόσο, τα ερωτήματα που είναι άξια ανάλυσης για τους διεθνολόγους είναι πως θα αποφασίσει να διαχειριστεί η Κίνα την υπεροχή της έναντι των ΗΠΑ; Θα θελήσει να αμφισβητήσει την μοναδική υπερδύναμη στο μέλλον και να πρωταγωνιστήσει η ίδια στην διεθνή κοινότητα;
Ωστόσο, αν η Κίνα επιλέξει να γίνει το κυρίαρχο κράτος στο διεθνές σύστημα τότε το πρώτο της ζήτημα θα είναι η στρατιωτική της εξέλιξη. Λαμβάνοντας υπόψη τα πυρηνικά όπλα ,γνωρίζουμε πως και τα δύο κράτη διαθέτουν πυρηνικό οπλοστάσιο, αλλά οι ΗΠΑ στην παρούσα φάση μπορούν να εγγυηθούν την καταστροφή της Κίνας ,διότι η πολυπληθής αυτή Ασιατική χώρα διαθέτει ανεπαρκή αριθμό αποτρεπτικών μέσων. Αν όμως στο μέλλον ενισχυθεί στρατιωτικά η Κίνα, τότε η σύγκρουση και η αμοιβαία καταστροφή θα είναι αναπόφευκτη. Ρεαλιστές όπως ο Mearsheimer αναφέρουν πως καθώς η Αμερική θα οδηγηθεί στην παρακμή, θα προσπαθήσει ανεπιτυχώς να κρατήσει την κυρίαρχη θέση της καθώς θα οδηγηθεί αναπόφευκτα σε πόλεμο με την Κίνα ,στον οποίο θα ηττηθεί.
Πέντε βασικά κριτήρια που θα καθορίσουν τις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας στο εγγύς μέλλον.
Αν οι δρώντες είναι αμοιβαία ικανοποιημένοι , τότε δεν θα επιδιώξουν τον πόλεμο, αν όμως ο ένας από τους δύο μειονεκτεί θα προσπαθήσει να πλησιάσει τον άλλον και αυτή η πρακτική ενδεχομένως οδηγήσει σε σύγκρουση. Ειδικότερα , πέντε είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που θα κρίνουν την σχέση των ΗΠΑ και της Κίνας.
Καταρχάς, τα δύο κράτη έχουν βρεθεί τρεις φορές αντιμέτωπα με έμμεσο τρόπο. Στους πολέμους της Κορέας, του Βιετνάμ και της Ταιβάν. Ο πόλεμος της Κορέας τερματίστηκε μετά από τρία χρόνια με Συνθήκη. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ ήταν ουσιαστικά το ανάχωμα για την επέκταση του κομμουνισμού. Η σημαντικότερη όμως σύγκρουση και αυτή που θα κρίνει την στάση των δύο κρατών στο μέλλον είναι οι στρατιωτικές δραστηριότητες στην Ταιβάν. Αμερικανικές ναυτικές δυνάμεις έχουν κατακλύσει την περιοχή της Ταιβάν, ενώ η Κίνα θεωρεί την περιοχή μέρος του εδάφους της. Ωστόσο, αν η Κίνα προχωρήσει σε αύξηση των στρατιωτικών της δυνάμεων γύρω από την περιοχή τότε θα προκαλέσει τις ΗΠΑ και εκτιμάται πως η προοπτική του πολέμου θα είναι βέβαιη.
Δεύτερο χαρακτηριστικό που θα καθορίσει τις σχέσεις των δύο κρατών είναι ο ανταγωνισμός για μεγαλύτερη συσσώρευση στρατιωτικών εξοπλισμών. Είναι γεγονός πλέον πως η Κίνα αυξάνει τις αμυντικές της δαπάνες. Αγοράζει πλέον προηγμένα οπλικά συστήματα από την Ρωσία ,σχεδιάζει νέες στρατηγικές για επέμβαση, το σημαντικότερο όλων είναι πως δεν γνωστοποιούνται οι στρατιωτικές δαπάνες στον ετήσιο προϋπολογισμό της χώρας, γεγονός που ίσως ενισχύει τον ανταγωνισμό μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας. Όμως το μειονέκτημα της Κίνας εν συγκρίσει με τις ΗΠΑ είναι ότι οι ένοπλες δυνάμεις της δεν έχουν την αντίστοιχη εκπαίδευση εκείνων των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ μετά το πέρας του Ψυχρού Πολέμου έχουν προβεί σε μικρή μείωση των αμυντικών δαπανών. Όμως μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 υπήρξε ραγδαία αύξηση των αμυντικών δαπανών λόγω της τρομοκρατικής απειλής και του πολέμου στο Ιράκ. Εν τούτοις δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις πως οι δύο πλευρές επιθυμούν μακροπρόθεσμο ανταγωνισμό αμυντικών εξοπλισμών.
Το τρίτο βασικό στοιχείο είναι πως η Κίνα σκοπεύει να εκμεταλλευτεί την ισχύ της ως περιφερειακή δύναμη. Οι πολιτικοί της Κίνας διαμηνύουν πως η άνοδος της χώρας θα είναι ειρηνική και πως δεν πρόκειται να αναμειχθούν στα εσωτερικά ζητήματα των γειτόνων τους ,στόχος τους είναι να γίνει η Κίνα ένας ευγενικός «γίγαντας». Ωστόσο, η Κίνα είναι ο βασικός οικονομικός εταίρος της Ιαπωνίας, της Νότιας Κορέας και της Ταιβάν, παραγκωνίζοντας τις ΗΠΑ. Έχει γίνει πλέον μέλος των περισσοτέρων περιφερειακών οργανισμών, με καίρια θέση στα θέματα οικονομίας και ασφάλειας, γεγονός που της ανοίγει νέους δρόμους για πιθανή διείσδυση ως περιφερειακή δύναμη. Σε παγκόσμιο επίπεδο η Κίνα είναι προσεκτική πως θα ασκήσει πολιτική τόσο στον ΠΟΕ, όσο και στον ΟΗΕ αν και πολλές φορές διακατέχεται από άρνηση να ακολουθήσει τις συνθήκες, γεγονός που προκαλεί δυσαρέσκεια στα υπόλοιπα κράτη όπως τις ΗΠΑ, χωρίς μάλιστα οι ηγέτες της να δίνουν εξηγήσεις για τις πολιτικές της σκοπιμότητες.
Τέταρτο χαρακτηριστικό είναι οι μεγάλες ιδεολογικές διαφορές που έχουν οι ΗΠΑ με την Κίνα. Το Κινεζικό κράτος έχει ενεργό ρόλο στην οικονομία ,αλλά περιορισμένες ελευθερίες στους πολίτες της. Έχει επικριθεί από την διεθνής κοινότητα για παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως και για τις μεγάλες ανισότητες στο εσωτερικό της χώρας. Οι ΗΠΑ από την άλλη πλευρά πρεσβεύουν την ελευθερία και τον απόλυτο σεβασμό στο άτομο. Παραταύτα ο σημαντικότερος φόβος που υπάρχει είναι η πεποίθηση μέρους της κινέζικης ελίτ και πιο συγκεκριμένα στους πολιτικούς κύκλους πως για χρόνια ήταν παραγκωνισμένη από την Δύση και αυτό συνδυάζεται με έναν συνεχή αυξανόμενο εθνικισμό και ένα αίσθημα ξενοφοβίας. Αυτά τα στοιχεία ίσως πιθανόν στο μέλλον να οδηγήσουν τους ηγέτες της χώρας σε αδιαλλαξία έναντι των ΗΠΑ και τότε το έσχατο σενάριο της σύγκρουσης μεταξύ των δύο γεωπολιτικών γιγάντων ίσως καταστεί αναπόφευκτο.
Τελευταίο και βασικό στοιχείο που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τις σχέσεις στα δύο ισχυρά κράτη είναι το «δέσιμο» από άποψη οικονομίας. Καταρχάς η Κίνα αποδέχεται αρκετά από τα στοιχεία της φιλοσοφίας του ελεύθερου εμπορίου της Δύσης και έχει στενή οικονομική συνεργασία, όμως τείνει να υπάρχει αλληλεξάρτηση ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα. Η Κίνα είναι ο τρίτος βασικός οικονομικός εταίρος των ΗΠΑ. Επίσης οι ΗΠΑ χρωστούν πλέον υπέρογκα ποσά στην Κίνα και αυτό περιπλέκει τις οικονομικές τους σχέσεις.
Προς το παρόν δεν δύναται να εκτιμηθεί αν τα δυο κράτη θα έρθουν σε σύγκρουση ή σε μακροχρόνια συνεργασία. Οι σχέσεις των δύο κρατών είναι περίπλοκες και εξαρτώνται από συγκεκριμένες συγκυρίες, συμμαχίες του εκάστοτε καθώς και από τους στόχους που έχουν θέσει τόσο οι ΗΠΑ, όσο και η Κίνα. Είναι αναγκαίο από την πλευρά των ΗΠΑ να ενσωματώσουν την Κίνα ειρηνικά στην παγκόσμια κοινότητα και να αναθεωρήσουν πάγιες θέσεις τους στην εξωτερική πολιτική .Από την άλλη πλευρά η Κίνα πρέπει να αποδεικνύει ετησίως πως η ανάπτυξη της οικονομίας της είναι σταθερή, για να μην βρεθεί σε οικονομικό αδιέξοδο. Επίσης να επιλύσει χωρίς τριβές τα κοινωνικά προβλήματα και να αποσαφηνίσει την εξωτερική της πολιτική, ειδικότερα αναφορικά με τα γειτονικά της κράτη.
[1]. Ronald L. Tammen and Jacek Kugler, ‘Power Transition and China –US Conflicts ‘, Chinese Journal Of International Politics, Vol. 1, 2006, pp. 50 [2] National Intelligence Council, Mapping the Global Future; Mearsheimer(2004) unpublished paper; Jacek Kugler and Ronald L.Tammen ,»Regional Challenge: China’ s Rise to Power ʺ in J.Rolfe (ed). The Asian –Pacific; a Region in Transition, Asia Pacific Center for Security Studies.[3] Ronald L. Tammen and Jacek Kugler, ‘Power Transition and China –US Conflicts ‘, Chinese Journal Of International Politics , Vol. 1, 2006, pp. 35 [4] Jacek Kugler et al,.’Integrating Theory and Policy: Global Implications of the War in Iraq’, International Studies Review, Vol. 6, No 4 (2004), pp. 163-79