Ελληνικά
Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εισαγωγή
Στην προηγούμενη ανάλυσή μου για τα αποτελέσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (ΕΣ) του Ιουνίου, εξέφρασα τους προβληματισμούς μου για τις παραγράφους πέντε και έξι σχετικά με το προσφυγικό/μεταναστευτικό[1].
Μερικές εβδομάδες μετά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (24/7) ανέπτυξε τις ιδέες της σχετικά με τη δημιουργία ελεγχόμενων κέντρων, καθώς και τα βραχυπρόθεσμα μέτρα που θα μπορούσαν να ληφθούν, ενώ παρουσίασε και τις γενικές γραμμές της πιθανής μελλοντικής συμφωνίας με τρίτες χώρες σχετικά με τις περιφερειακές ρυθμίσεις για την αποβίβαση[2].
Στόχος είναι οι δύο ιδέες από κοινού να εξασφαλίσουν μία γρήγορη διεκπεραίωση των αφιχθέντων στην ΕΕ.
«Προτεινόμενο Πλαίσιο»
Πρωταρχικός στόχος στην περίπτωση παράτυπων μεταναστών που εισέρχονται στην ΕΕ θα είναι η βελτίωση της διαδικασίας διεκπεραίωσης μεταξύ εκείνων που χρειάζονται διεθνή προστασία και εκείνων που δεν έχουν δικαίωμα παραμονής στην ΕΕ, ενώ παράλληλα θα επιταχύνονται οι επιστροφές.
Τα κέντρα αυτά θα δημιουργηθούν σε εθελοντική βάση. Ωστόσο, κανένα κράτος-μέλος της ΕΕ δεν έχει προσφερθεί μέχρι στιγμής, με τη χώρα μας να την έχει απορρίψει επίσης μέσω του Πρωθυπουργού και του αρμόδιου Υπουργού κ. Βίτσα.
Πέραν της δημιουργίας ελεγχόμενων κέντρων, η Επιτροπή προτείνει και τη δημιουργία περιφερειακών ρυθμίσεων αποβίβασης (πλατφόρμες) που θα εγκατασταθούν σε χώρες πρώτης υποδοχής και στις δύο πλευρές της Μεσογείου.
Στην περίπτωση των διασωθέντων στη θάλασσα σε «έδαφος» της ΕΕ, θα γίνεται μεταφορά αυτών στα ελεγχόμενα κέντρα εντός ΕΕ.
Από κει και πέρα, μέσα σε 72 ώρες, θα αποφασίζεται αν οι διασωθέντες δικαιούνται διεθνούς προστασίας.
Στην περίπτωση που δεν δικαιούνται ή αν κάποιοι δεν αναζητήσουν άσυλο, ο Frontex θα παρέχει προσωπικό για την επιστροφή αυτών. Η επιστροφή θα μπορεί να πραγματοποιηθεί και από άλλα κράτη μέλη στα οποία θα μετεγκατασταθούν όσοι πρέπει να επιστραφούν, με τα πρώτα να λαμβάνουν 6.000 ευρώ ανά άτομο.
Οι αιτούντες άσυλο θα παραμένουν στα ελεγχόμενα κέντρα μέχρι την διεκπεραίωση της υπόθεσής τους!
Πιο συγκεκριμένα, η Επιτροπή προτείνει:
Περιφερειακές ρυθμίσεις αποβίβασης[3]
Στόχος των περιφερειακών ρυθμίσεων αποβίβασης θα είναι να παρέχουν ταχεία και ασφαλή αποβίβαση των ατόμων που διασώζονται σε επιχειρήσεις έρευνας και διάσωσης και στις δύο πλευρές της Μεσογείου, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, συμπεριλαμβανομένης της αρχής της μη επαναπροώθησης, καθώς και με υπεύθυνη διαδικασία screening μετά την αποβίβαση.
Τα βασικά χαρακτηριστικά των περιφερειακών ρυθμίσεων αποβίβασης θα είναι:
–Σαφείς κανόνες για όλους: για να μειωθεί ο αριθμός των θανάτων στη θάλασσα και για να διασφαλιστεί μία ομαλή και προβλέψιμη αποβίβαση, όλα τα παράκτια κράτη στη Μεσόγειο πρέπει να ενθαρρυνθούν να θεσπίσουν ζώνες αναζήτησης και διάσωσης, καθώς και Κέντρα Συντονισμού Έρευνας και Διάσωσης στη Θάλασσα (MRCCs).
Μόνο μικρός αριθμός κρατών μέχρι στιγμής το κάνει αυτό και η Επιτροπή ζητάει όλα τα κράτη της Μεσογείου να ολοκληρώσουν τη διαδικασία επικύρωσης της Διεθνούς Σύμβασης για έρευνα και Διάσωση, και να ανακηρύξουν «μία οριοθετημένη περιοχή».
Σε αυτή την περίπτωση για τη χώρα μας δημιουργείται πρόβλημα καθώς η Τουρκία επιδιώκει συνδιαχείριση στο Αιγαίο και έχει επικυρώσει από το 2016 την παραπάνω σύμβαση, παρόλο που δεν έχει κάνει το ίδιο για το Δίκαιο της Θάλασσας.
Η όποια εξέλιξη πρέπει να λάβει υπόψη αυτή την παράμετρο[4], τουλάχιστον όσον αφορά το διάδρομο προσέλευσης των μεταναστών/προσφύγων της Ανατολικής Μεσογείου (θαλάσσια οδός από την Τουρκία στην Ελλάδα).
–Την ανάπτυξη αυτών των κέντρων θα αναλάβουν η UNHCR και ο ΔΟΜ που θα μεριμνούν ώστε τα άτομα που αποβιβάζονται να λαμβάνουν προστασία αν τη χρειάζονται, μεταξύ άλλων μέσω των ευρωπαϊκών προγραμμάτων επανεγκατάστασης (50.000 θέσεις μέχρι τον Οκτώβριο του 2019, με 10.000 ευρώ ανά άτομο), ή να επιστρέφουν στις χώρες καταγωγής τους, εάν δεν χρειάζονται προστασία, μεταξύ άλλων μέσω των προγραμμάτων οικειοθελούς επιστροφής και επανένταξης που διαχειρίζεται ο ΔΟΜ.
-Εταιρικές σχέσεις επί ίσοις όροις: η συνεργασία με ενδιαφερόμενες τρίτες χώρες θα βασίζεται στις υφιστάμενες εταιρικές σχέσεις, ενώ οι χώρες αυτές θα λαμβάνουν στήριξη, προσαρμοσμένη στις ειδικές πολιτικές και κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες και στις συνθήκες ασφάλειας.
Οι υφιστάμενες εταιρικές σχέσεις δεν σημαίνει όμως και αποδοχή δημιουργίας πλατφόρμας στα εδάφη τρίτων χωρών με πρόσφατο παράδειγμα την άρνηση της Λιβύης (21/7).
–Απουσία παραγόντων έλξης: οι δυνατότητες επανεγκατάστασης δεν θα παρέχονται σε όλα τα άτομα που αποβιβάζονται και χρειάζονται διεθνή προστασία.
Ανθρωπιστικά δεν είναι δίκαιο αλλά «διορθώνει» την γενική αναφορά των συμπερασμάτων του Ιουνίου (παρ. 6) «πως θα εφαρμόζεται η αρχή της αλληλεγγύης για όλους» και με αυτό τον τρόπο προέτρεπε περισσότερες εισροές.
Κατά την Επιτροπή τα σημεία υποδοχής θα πρέπει να δημιουργηθούν όσο το δυνατόν πιο μακριά από τα σημεία της παράτυπης εξόδου.
–Απουσία κέντρων κράτησης: οι περιφερειακές ρυθμίσεις αποβίβασης θα παρέχουν ένα σύνολο καθορισμένων διαδικασιών και κανόνων που διασφαλίζουν την ασφαλή και ομαλή αποβίβαση, καθώς και την πλαισίωση μετά την αποβίβαση, με πλήρη σεβασμό του διεθνούς δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Υπενθυμίζω πως η αποβίβαση σε τρίτη χώρα επιτρέπεται αν η έρευνα και διάσωση γίνει στα ύδατα της χώρας αυτής από την ακτοφυλακή της ή από πλοία άλλης τρίτης χώρας. Αν διεξαχθεί σε διεθνή ύδατα από κράτη μέλη της ΕΕ η αποβίβαση μπορεί να επιτραπεί υπό την προϋπόθεση σεβασμού της αρχής της μη επαναπροώθησης!
–Δημοσιονομική και υλικοτεχνική υποστήριξη της ΕΕ: η ΕΕ θα είναι έτοιμη να παράσχει χρηματοδοτική και επιχειρησιακή στήριξη για την αποβίβαση και τις δραστηριότητες μετά την αποβίβαση, καθώς και για τη διαχείριση των συνόρων, κυρίως με τη μορφή εξοπλισμού και κατάρτισης. Αναφέρονται μάλιστα και οι τομείς της βοήθειας (βλ. σύνδεσμο παραπάνω).
«Ελεγχόμενα κέντρα» στην ΕΕ[5]
Τα κέντρα αυτά θα τελούν υπό τη διαχείριση του κράτους μέλους υποδοχής με την πλήρη υποστήριξη της ΕΕ και των οργανισμών της, και μπορούν να έχουν προσωρινό ή ad-hoc χαρακτήρα ανάλογα με την τοποθεσία, ενώ δύναται να μην εξετάζει όλες τις περιπτώσεις της διαδικασίας screening.
Κατά την Επιτροπή, αυτή η διαδικασία «διαχωρισμού» είναι νόμιμη και σύμφωνη με το ενωσιακό θεσμικό πλαίσιο και εκτιμά πως θα διεκπεραιώνεται μεταξύ τεσσάρων και οκτώ εβδομάδων.
Τα βασικά χαρακτηριστικά αυτών των κέντρων θα είναι:
-η πλήρης επιχειρησιακή υποστήριξη από ομάδες στήριξης των αποβιβάσεων αποτελούμενες από Ευρωπαίους συνοριοφύλακες, εμπειρογνώμονες σε θέματα ασύλου και υπευθύνους για τον έλεγχο της ασφάλειας και τις επιχειρήσεις επιστροφών. Όλες οι σχετικές δαπάνες θα καλύπτονται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ (προγράμματα AMIF και ISF).
-η ταχεία, ασφαλής και αποτελεσματική καταγραφή που θα μειώνει τον κίνδυνο δευτερογενών μετακινήσεων και θα επιταχύνει τη διαδικασία προσδιορισμού του καθεστώτος των εν λόγω ατόμων.
-η πλήρης χρηματοδοτική στήριξη των κρατών μελών που προσφέρονται οικειοθελώς για να καλύψουν τις δαπάνες υποδομής και τις λειτουργικές δαπάνες, καθώς και η χρηματοδοτική στήριξη στα κράτη μέλη που δέχονται τη μεταφορά αποβιβασθέντων ατόμων (6.000 ευρώ ανά άτομο και 500 ευρώ για τη μεταφορά τους εκεί).
Για να δοκιμαστεί η ιδέα, πιλοτική φάση εφαρμογής μιας ευέλικτης προσέγγισης θα ξεκινήσει το συντομότερο δυνατόν. Η Επιτροπή προβλέπει επίσης τη δημιουργία ενός κεντρικού σημείου επαφής για τον συντονισμό των κρατών μελών που συμμετέχουν σε προσπάθειες αλληλεγγύης – ως προσωρινό μέτρο έως ότου θεσπιστεί ένα πλήρες σύστημα στο πλαίσιο των εν εξελίξει μεταρρυθμίσεων του κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου (αναμένονται σχετικές προτάσεις τον Οκτώβριο).
Επόμενα βήματα
Η κωδικοποίηση των διαφόρων προτάσεων του Ιουνίου δεν θα είναι εύκολη υπόθεση. Σε κάθε περίπτωση έχουμε μία αρχική δημοσιοποιημένη πρόταση και πρέπει να προχωρήσει το συντομότερο δυνατό. Από την άλλη δημιουργούνται πάλι πολλά ζητήματα.
Πρακτικά, στην πορεία μπορεί να προκύψει η δημιουργία ελεγχόμενων κέντρων αλλά όχι η ιδέα των πλατφόρμων ή το ανάποδο.
Στην πρώτη περίπτωση ορισμένες χώρες δυσαρεστούνται καθώς επιθυμούν τα όποια κέντρα να δημιουργηθούν εκτός ΕΕ με την αυστριακή προεδρία να προωθεί αυτή τη θέση στην περίπτωση που απορρίπτεται το αίτημα ασύλου για κάποιον.
Στη δεύτερη ενδέχεται να δημιουργηθούν πολλά νομικά ζητήματα ιδίως αν οι πλατφόρμες θα βρίσκονται εκτός ΕΕ.
Οι προτάσεις της Επιτροπής κατατίθενται καθώς αυτές τις μέρες τα κράτη μέλη θα συζητήσουν την ιδέα των ελεγχόμενων κέντρων της ΕΕ και τη δυνατότητα ταχείας εφαρμογής ενός προσωρινού πλαισίου για την αποβίβαση των διασωθέντων στη θάλασσα εντός της ΕΕ.
Την ίδια στιγμή εξετάζονται και οι εργασίες σχετικά με τις περιφερειακές ρυθμίσεις αποβίβασης, οι οποίες αναμένεται να αποτελέσουν στη συνέχεια αντικείμενο των συζητήσεων με τον ΔΟΜ και την UNHCR στη Γενεύη στις 30 Ιουλίου 2018.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, μόνον εφόσον εγκριθεί μια κοινή προσέγγιση σε επίπεδο ΕΕ μπορούν να ξεκινήσουν οι δράσεις ενημέρωσης των ενδιαφερόμενων τρίτων χωρών.
Σημειώσεις
[1] https://kedisa.gr/%ce%b1%ce%bd%ce%ac%ce%bb%cf%85%cf%83%ce%b7-%cf%84%cf%89%ce%bd-%ce%b1%cf%80%ce%bf%cf%84%ce%b5%ce%bb%ce%b5%cf%83%ce%bc%ce%ac%cf%84%cf%89%ce%bd-%cf%84%ce%b7%cf%82-%cf%83%cf%85%ce%bd%cf%8c%ce%b4%ce%bf/
[2] https://ec.europa.eu/home-affairs/news/managing-migration-commission-expands-disembarkation-controlled-centre-concepts_en
[3] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20180724_non-paper-regional-disembarkation-arrangements_en.pdf και https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20180724_factsheet-regional-disembarkation-arrangements_en.pdf
[4] Αναλυτικά για το θέμα βλ. ανάλυση του ΥΠΕΞ https://www.mfa.gr/zitimata-ellinotourkikon-sheseon/eidikotera-keimena/erevna-kai-diasosi.html
[5] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20180724_non-paper-controlled-centres-eu-member-states_en.pdf και
https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20180724_factsheet-controlled-centres-eu-member-states_en.pdf