Ελληνικά
Γράφει η Μυρτώ Παπαδοπούλου, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Ο πόλεμος από αρχαιοτάτων χρόνων ήταν ένα μέσο που χρησιμοποιούσαν οι κρατικοί δρώντες για την επίτευξη των πολιτικών τους στόχων. Αυτό άλλωστε εκφράστηκε και μέσα από τη διάσημη ρήση του Κλαούζεβιτς «Ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα». Τα τεχνολογικά μέσα με τα οποία διεξάγεται ο πόλεμος έχουν εξελιχθεί διαχρονικά αλλά η ουσία του πολέμου ως κοινωνικού και πολιτικού φαινομένου δεν έχει αλλάξει. Ένα όμως από τα στοιχεία μελέτης και ενδιαφέροντος του φαινομένου αυτού είναι το κατά πόσο ένας πόλεμος μπορεί να είναι δίκαιος (just war).
Ο πόλεμος είναι ένα μέσο για την επίτευξη πολιτικών ή στρατιωτικών στόχων, αυτό το καθιστά ως ένα επιθετικό μέσο. Τα κράτη κάνουν πολέμους είτε απευθείας με τους άμεσους εχθρούς τους με σκοπό την καταστροφή ή την αποδυνάμωσή τους, είτε έμμεσα στρεφόμενα κατά των συμμάχων των γεωπολιτικών τους αντιπάλων (war by proxy).
Ο πόλεμος είναι η πιο γνωστή όχι όμως και πιο συνηθισμένη, μακροσκοπική στρατηγική που μπορεί να ένα έχει κράτος στο διεθνές σύστημα. Είναι μια στρατηγική επιθετικού χαρακτήρα με υψηλό κίνδυνο, καθώς δεν σημαίνει ότι θα επιφέρει και τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ως εκ τούτου χαρακτηρίζεται ως μάταιη στρατηγική. Με άλλα λόγια ο πόλεμος θεωρείται ως μάταιη επιλογή για ένα κράτος και αυτό μπορεί να εξηγηθεί μιας και υπάρχει η δυνατότητα της συσπείρωσης των αντιπάλων του, το να μην επέλθουν για το νικητή τα επιθυμητά κέρδη αλλά και γιατί συνήθως η άμυνα είναι αυτή που υπερισχύει έναντι της επίθεσης. Αξίζει να αναφέρουμε ότι ένας πόλεμος ζημιώνει και τις δυο πλευρές
Σ’ αυτό το σημείο θα πρέπει να αναρωτηθούμε υπάρχουν όρια στον πόλεμο; Μπορεί ένας πόλεμος να είναι δίκαιος; Πως μπορεί να οριστεί ένας πόλεμος ως δίκαιος, ποια είναι τα κριτήρια που τον ξεχωρίζουν από έναν μη δίκαιο πόλεμο;
Ένας πόλεμος πριν ξεκινήσει και για να θεωρηθεί ως δίκαιος θα πρέπει να πληροί κάποια κριτήρια. Το σύνολο αυτών των κριτηρίων αναφέρεται με το λατινικό όρο Jus ad bellum που σημαίνει το ‘δίκαιο του πολέμου’. Τα κριτήρια αφορούν το εάν υπάρχει δίκαιος σκοπός, το εάν υπάρχει αναλογικότητα ως προς τα μέσα, το πώς θα αποκατασταθεί η ειρήνη, στο πως θα επιτευχθεί η ασυλία των αμάχων, στο εάν υπάρχει δίκαιη πρόθεση αλλά και ο νόμος του διπλού αποτελέσματος . Στο παρόν άρθρο θα αναφερθώ στα δύο κριτήρια για τα οποία δεν δίνεται ιδιαίτερη έμφαση. Αυτά είναι η ασυλία των αμάχων και ο νόμος του διπλού αποτελέσματος.
Η ασυλία των αμάχων αναφέρεται στο ότι τα κράτη δεν πρέπει να στοχοποιούν τους αμάχους και τους στρατιώτες, οι οποίοι έχουν αποσυρθεί από το πεδίο της μάχης. Η ασυλία είναι πολύ σημαντική γιατί χωρίς αυτό το κριτήριο δεν μπορεί να υποστηριχθεί η έννοια του δίκαιου πολέμου.
Ο νόμος του διπλού αποτελέσματος δηλώνει ότι ορισμένες ενέργειες ίσως να οδηγήσουν σε απώλειες αμάχων χωρίς να είναι η κύρια επιδίωξη δηλαδή χωρίς να είναι σκόπιμο. Το ζήτημα είναι κατά πόσο οι απώλειες που δημιουργούνται από έναν πόλεμο είναι ίδιες και στις δυο περιπτώσεις δηλαδή στις απώλειες εκ προθέσεως αλλά και μη.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονίσουμε ότι ο πόλεμος πάντα δημιουργεί ένα δίλλημα το εάν προκύπτει εξ ολοκλήρου από τις αποφάσεις ενός ατόμου-ηγέτη δηλαδή από τις επιλογές που κάνει ένα μεμονωμένο άτομο ή εάν προκύπτει εξ ολοκλήρου από κοινωνικοπολιτικούς, πολιτισμικούς, θρησκευτικούς ή οικονομικούς παράγοντες. Βέβαια ένας πόλεμος προκύπτει από ένα συνδυασμό παραγόντων, οι οποίοι κατανέμονται διαφορετικά, με την έννοια ότι κανένας πόλεμος δεν είναι ίδιος, καθώς η ιεραρχία των λόγων που οδηγούν σ’ έναν πόλεμο είναι πάντα διαφορετικοί αν και πολλοί θεωρούν ότι υπάρχει επανάληψη, ουσιαστικά πρόκειται για μια φαινομενική επανάληψη. Ο πόλεμος γενικά επαναλαμβάνεται ως τακτική όμως διαφέρει για τους λόγους για τους οποίους διεξάγεται.
Συνεπώς γίνεται φανερό ότι ο πόλεμος είναι ένα σημαντικό στοιχείο της πολιτικής των κρατών. Δίκαιος ή άδικος ο πόλεμος είναι μια πρακτική που έχει καταστροφικές συνέπειες. Ο πόλεμος είναι ένα μέσο διεκδίκησης, ένα μέσο επιβολή της ισχύος έναντι του αντιπάλου. Ο πόλεμος είναι κάτι που μας απασχολούσε και θα συνεχίζει να μας απασχολεί καθώς ενυπάρχει στην ανθρώπινη φύση. Το ερώτημα είναι το πως θα εξελιχθεί ο πόλεμος, θα μπορούμε να διακρίνουμε τι είδους είναι; Με τι μέσα θα διεξάγεται; Εάν θα υπάρχουν κριτήρια που θα ορίζουν τον πόλεμο ως δίκαιο, άδικο ή θα υπάρχει η τρίτη εναλλακτική του να είναι ανεξέλεγκτος; Με δεδομένο ότι ζούμε σε μια εποχή με όπλα μαζικής καταστροφής.
Συμπερασματικά ο πόλεμος δίκαιος ή άδικος, σύγχρονος ή συμβατικός, περιορισμένος ή ανεξέλεγκτος, επεκτατικός ή αμυντικός, είναι ένα φαινόμενο που θα συνεχίσει να μας απασχολεί.
ΠΗΓΕΣ
1 Η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολιτικής μια εισαγωγή στις διεθνείς σχέσεις, John Baylis , Steve Smith, Patricia Owens, Αθήνα, 2013, σελ. 289.
2 Η παγκοσμιοποίηση της διεθνούς πολιτικής μια εισαγωγή στις διεθνείς σχέσεις, John Baylis , Steve Smith, Patricia Owens, Αθήνα, 2013, σελ.291.
3 Ο Κλαούζεβιτς και η φύση του πολέμου, Δημήτρης Τζήκας, 8 Νοεμβρίου 2014, Ερανιστής, http://eranistis.net/wordpress/2014/11/08/%CE%BF-%CE%BA%CE%BB%CE%B1%CE%BF%CF%8D%CE%B6%CE%B5%CE%B2%CE%B9%CF%84%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CE%B7-%CF%86%CF%8D%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%AD%CE%BC%CE%BF%CF%85/.
4 Απόψεις περί της ουσίας του δίκαιου πολέμου, Υπάρχει δίκαιος πόλεμος; , http://www.ethics.gr/content/content/print.php?id=18.
5 Εισαγωγή στις Διεθνείς Σχέσεις, Κουσκουβέλης Ηλίας, Ποιότητα, Αθήνα 2007, σελ.208-209.