Οι προκλήσεις για την Εξωτερική Πολιτική της Κίνας

Γράφει η Άρτεμις Πυρίνη, Φοτήτρια Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πειραιά

Η Κίνα τη σημερινή εποχή αποτελεί έναν μακροπρόθεσμα πιο σοβαρό διεκδικητή της παγκόσμιας ηγεμονίας αν συνεχιστεί η οικονομική της ανάπτυξη και διατηρηθεί η πολιτική της σταθερότητα. Πολλοί διεθνολόγοι ωστόσο δεν υποστηρίζουν την υποτιθέμενη επερχόμενη »σύγκρουση» μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας μιας και δεν διαθέτει τους θεσμούς που θα εξασφαλίσουν απρόσκοπτη οικονομική ανάπτυξη. Επιπλέον η Κίνα υστερεί σημαντικά στη στρατιωτική ισχύ σε σχέση με τις ΗΠΑ και εκτιμήσεις γίνονται ότι η άνοδός της στο διεθνές σύστημα μπορεί να είναι ειρηνική ή συγκρουσιακή ανάλογα με τη σκοπιά υπό την οποία θα μελετηθεί η πορεία της (ρεαλιστική, φιλελεύθερη και οι διακλαδώσεις τους).
Προκειμένου να γίνει κατανοητή η θέση της Κίνας στο διεθνές σύστημα είναι σημαντική η μελέτη της εξωτερικής πολιτικής της και της εσωτερικής συνοχής της, πέραν της οικονομίας. Έτσι, για παράδειγμα βλέπουμε το Κομμουνιστικό Κόμμα Κίνας να ελέγχει πλευρές της δημόσιας ζωής αλλά όσον αφορά τις διεθνείς σχέσεις να επικρατούν διαφορετικές απόψεις από κρατικές υπηρεσίες, όπως το Κινεζικό Κρατικό Συμβούλιο, το Υπουργείο Εξωτερικών, η Επιτροπή Διοίκησης κ.α. Μεγάλη σημασία στις σχέσεις της Κίνας με τον υπόλοιπο κόσμο έχουν και ψυχολογικοί παράγοντες από τους Πολέμους του Οπίου και την ιαπωνική εισβολή (1931) καθώς και ο εθνικισμός της.
Παρόλο που η Κίνα διαθέτει δυνητική ισχύ λόγω του μεγάλου πληθυσμού της και της οικονομικής ανάπτυξής της θεωρεί τον εαυτό της ως μια ειρηνικά αναδυόμενη αναπτυσσόμενη χώρα που προτιμά τη συνεργασία. Η συμμετοχή της στους διεθνείς οργανισμούς θεωρεί πως επιβεβαιώνει τις ειρηνικές προθέσεις της, παρότι η πολιτική που ακολουθεί στη νότιο θάλασσα θεωρείται επιθετική και προκαλεί ανασφάλεια στους γείτονές της. Επιπλέον διατηρεί την αρχή της μη παρέμβασης στα εσωτερικά των άλλων κρατών. Σε αυτά προστίθεται και η σημασία που έχει η σχέση της Κίνας όχι μόνο με τον »ανταγωνιστή», τις ΗΠΑ, αλλά και με τις χώρες στη γεωγραφική περιοχή της και την ΕΕ, που διαμορφώνουν τη θέση της στο διεθνές σύστημα.
Οι σχέσεις της Κίνας με την ΕΕ δημιουργήθηκαν ως αντίβαρο στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ για μια προσπάθεια εξισορρόπησης της αμερικανικής ηγεμονίας σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Ωστόσο, η Κίνα σύντομα συνειδητοποίησε με την μη άρση του εμπάργκο όπλων από την ΕΕ στην ίδια πως οι ΗΠΑ επηρεάζουν άνευ εφικτού περιορισμού την εξωτερική πολιτική της ΕΕ. Έμφαση, λοιπόν δόθηκε σε διμερείς σχέσεις με κράτη-μέλη. Η ΕΕ θέτει ως ζήτημα την μετάβαση σε κράτος δικαίου και το σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ενώ η Κίνα δεν δέχεται τη συσχέτιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων με τους πολεμικούς εξοπλισμούς. Παρά τις προσπάθειες που γίνονται για περαιτέρω ανάπτυξη των σχέσεων με τις ευρωπαϊκές χώρες η Κίνα αντιμετωπίζει και την άσκηση κριτικής από την Ευρώπη όσον αφορά ζητήματα περιφερειακού ενδιαφέροντός της, γεγονός που δυσκολεύει έναν βαθύτερο διάλογο.
Όσον αφορά τις σχέσεις της με την Ταϊβάν πρόκειται για ένα συγκρουσιακό κλίμα καθώς η Ταϊβάν επιδιώκει την αναγνώρισή της από τη διεθνή κοινότητα ως αυτόνομο ανεξάρτητο κράτος ενώ η Κίνα θεωρεί τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας της Ταϊβάν ως casus belli. Οι ΗΠΑ υποστήριζαν ότι θα βοηθούσαν την Ταϊβάν να αμυνθεί σε περίπτωση επιθετικής κίνησης από την κινεζική πλευρά, διατηρώντας χαλαρές σχέσεις και προασπίζοντας την ακεραιότητά της. Αυτό το γεγονός έπληξε τις σχέσεις ΗΠΑ-Κίνας μετά από έμμεση προειδοποίηση της τελευταίας για την υποστήριξη που οι ΗΠΑ έδειχναν προς την Ταϊβάν. Παρότι οι ΗΠΑ δεν διατηρούν επίσημες διπλωματικές σχέσεις με τη νήσο αποτελούν τον αδιαμφισβήτητο εγγυητή της ασφάλειά της. Σήμερα, η Κίνα εξακολουθεί να απαιτεί από την Ταϊβάν την δέσμευση στην αρχή της ενωμένης Κίνας της οποίας αποτελεί αναπόσπαστο μέρος, εγείροντας ανησυχίες στις ΗΠΑ.
Αναφορικά με την Ιαπωνία και την Κίνα, έχουμε να κάνουμε με δυο κράτη που διασφαλίζουν την ειρήνη και την ασφάλεια στην Ασία και τον Ειρηνικό. Οι σχέσεις τους διέπονται από στενή συνεργασία στον εμπορικό τομέα και ένταση στον πολιτικό, εξαιτίας του ιστορικού παρελθόντος, του εθνικισμού αλλά και των αντικρουόμενων γεωπολιτικών συμφερόντων. Η Ιαπωνία ως κράτος αντιμετωπίζει πρόβλημα στρατηγικού βάθους και ενεργειακής εξάρτησης και από νωρίς αναγνώρισε την Αμερικανική ηγεμονία. Τα διλήμματα ασφαλείας στις σχέσεις τους περιλαμβάνουν την Ταϊβάν, τις βραχονησίδες Senkaku/ Diaoyou, τον ενεργειακό ανταγωνισμό και την καχυποψία της Κίνας από την τοποθέτηση δεύτερης αντιπυραυλικής ασπίδας από τις ΗΠΑ στην Ιαπωνία, με πρόσχημα την πυρηνική απειλή της Β. Κορέας. Ήδη το 2012 η κυβέρνηση Ομπάμα έλαβε την απόφαση να μεταφέρει τον κύριο όγκο της αμερικανικής ναυτικής δύναμης στον Ειρηνικό, προμήθευσε με όπλα την Ταϊβάν, δημιουργήθηκε νέα ναυτική βάση στην Αυστραλία και αυξήθηκαν οι αμερικανικές στρατιωτικές δυνάμεις στις Φιλιππίνες. Έτσι το Πεκίνο βρίσκεται περικυκλωμένο και οι σχέσεις της Κίνας με την Ιαπωνία μέχρι στιγμής δεν χαρακτηρίζονται αισιόδοξες για το μέλλον.
Η Β. Κορέα, από την άλλη, υπήρξε ένας διαχρονικός και ιδεολογικός αδελφός της Κίνας αλλά οι σχέσεις τους πλέον χαρακτηρίζονται από αναταράξεις με τις επιθετικές κινήσεις της Β. Κορέας προς τη Ν. Κορέα να εμποδίζουν την περιφερειακή ασφάλεια και να φέρνουν την Κίνα σε δυσχερή θέση μιας και η τελευταία αποτελεί πλέον σημαντικό εμπορικό εταίρο της.
Στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιοανατολικής Ασίας αναγνωρίζεται η ισχυρή επιρροή που είχε κατά το παρελθόν η Κίνα στο πολιτικό, ιδεολογικό και οικονομικό τομέα. Με την εμφάνιση των Ευρωπαϊκών Δυνάμεων και ως τον Ψυχρό Πόλεμο η Κίνα θα διατηρήσει μια στάση απομόνωσης. Ο διαχωρισμός κρατών σε στρατόπεδα (δυτικό και ανατολικό κατά τον Ψυχρό πόλεμο) και τα ζητήματα ασφαλείας θα οδηγήσουν τα κράτη που βρίσκονταν στο ίδιο στρατόπεδο να συνάψουν αμυντικές συμφωνίες με τις ΗΠΑ και να προχωρήσουν στην ίδρυση της ASEAN για οικονομική ανάπτυξη και ανεξαρτησία στην περιοχή. Η σημασία της ASEAN έγκειται στο ότι σε μια γεωγραφική περιοχή με πολιτισμική πολυπλοκότητα αποτελεί το διαχειριστή εντάσεων και παρέχει σε 630 εκατομμύρια ανθρώπους άμυνα, προστασία, εμπορική ανάπτυξη και οικονομική βιωσιμότητα ενώ παράλληλα εμποδίζει τις ΗΠΑ και την Κίνα να απομονώσουν ξεχωριστά μέλη που ανήκουν στη νοτιοανατολική Ασία και να ασκήσουν πιέσεις. Παρότι οι σχέσεις στο οικονομικό πεδίο αναπτύχθηκαν, στο πολιτικό συναντάμε το ζήτημα της κυριαρχίας στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και των διαδικασιών περιφερειακής εμβάθυνσης, καθώς η Κίνα προτιμά την ASEAN +3 που βρίσκεται πιο μακριά από την αμερικανική επιρροή, ενώ στον αντίποδα βρίσκεται το East Asian Summit που εκτός των μελών της ASEAN +3 περιλαμβάνει την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία και την Ινδία που θα περιόριζε την ασυμμετρία ισχύος που θα απολάμβανε η Κίνα στην ASEAN +3.
Συνοψίζοντας, η Κίνα έχει μια πληθώρα ζητημάτων που πρέπει να εξισορροπήσει στο περιφερειακό υποσύστημά της, αλλά και στο εσωτερικό της με τα ζητήματα των Ουιγούρων και του Θιβέτ. Επιζητά να αποφύγει τις τριβές με άλλες δυνάμεις και να επικεντρωθεί στην οικονομική ανάπτυξη, χωρίς όμως να θυσιαστούν τα εθνικά της συμφέροντα. Καλείται να ισορροπήσει τις κινήσεις της όσον αφορά την ανάπτυξή της στο βαθμό που δεν θίγεται η ηγεμονία των ΗΠΑ. Επομένως συμπεραίνουμε πως παρά τα εντυπωσιακά βήματα οικονομικής ανάπτυξής που έχει σημειώσει τις τελευταίες δεκαετίες απέχει ακόμα από το να καταστεί απόλυτος ηγεμόνας στο δικό της περιφερειακό υποσύστημα με την ύπαρξη ανταγωνιστικών σχέσεων κυρίως με την Ιαπωνία, πόσο μάλλον να ανταγωνιστεί τις ΗΠΑ σε παγκόσμιο επίπεδο.

Βιβλιογραφία

China’s Bottom Line (March 17, 2015) The Economist: China- Taiwan relations. The Economist [online]. Ανακτήθηκε από: http://www.economist.com/news/china/21646571-chinese-leaders-send-warnings-taiwans-opposition-party-ahead-elections-next-year-chinas-bottom
EU Relations with China (nd). European Union External Action [online]. Ανακτήθηκε από:http://eeas.europa.eu/china/index_en.htm
Πετρόπουλος Σ., Χουλιάρας Α. (2013), Η Κίνα και οι άλλοι. Αθήνα: Εκδόσεις Παπαζήση
Pickrell R. (October 26, 2015) The Tipping Point: Has the U.S.-China Relationship Passed the Point of No Return?. The National Interest [online]. Ανακτήθηκε από: http://nationalinterest.org/feature/the-tipping-point-has-the-us-china-relationship-passed-the-14168
Tiezzi S. (March 09, 2016) China’s Foreign Minister: No Cause for Optimism in China-Japan Relations. The Diplomat [online]. Ανακτήθηκε από: http://thediplomat.com/2016/03/chinas-foreign-minister-no-cause-for-optimism-in-china-japan-relations/