Ελληνικά
Γράφει η Παναγιώτα Πιερρινάκου, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Οι περισσότερες χώρες του Αναπτυσσόμενου Νότου[i] παρουσιάζουν καθυστέρηση στην ανάπτυξη τους, και δυσκολεύονται να ξεφύγουν από αυτή την κατάσταση χωρίς εξωτερική βοήθεια. Μιλώντας για το αναπτυξιακό φαινόμενο δεν εννοούμε μόνο την οικονομική μεγέθυνση, αλλά το κατοχυρωμένο πλέον ανθρώπινο δικαίωμα Τρίτης Γενιάς των συλλογικών δικαιωμάτων, το οποίο αποτελείται από τρία βασικά μέρη: την οικονομική ανάπτυξη, την κοινωνική πρόοδο και την περιβαλλοντική προστασία.[ii] Η φτώχεια[iii],η πείνα και οι ασθένειες είναι τα σημαντικότερα προβλήματα του Αναπτυσσόμενου κόσμου, ενώ οι συνέπειές τους, που μαστίζουν κυρίως ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, μπορούν να οδηγήσουν μια κοινωνία σε κρίση.
Όσον αφορά την φτώχεια, πρόκειται για ένα πολυδιάστατο φαινόμενο που εμφανίζεται στην ακραία του μορφή ως ζήτημα φυσικής επιβίωσης. Ως ένα από τα αίτια της φτώχειας καταλογίζεται η δημογραφική αύξηση, καθώς οι φυσικοί πόροι του πλανήτη δεν είναι ανεξάντλητοι. Ακόμη, η αποικιοκρατία του 19ου αι. με τις πρακτικές της κατασπατάλησης των φυσικών πόρων από τη Μητρόπολη και την επιβολή της μονοκαλλιέργειας έναντι του εξωτερικού εμπορίου, διαιώνισαν τις δυσκολίες καταπολέμησης της φτώχειας στον Τρίτο Κόσμο. Μετά την πτώση της αποικιοκρατίας δημιουργήθηκε ένα καθεστώς νεο-αποικιοκρατίας το οποίο ενισχύει την ανισότητα μεταξύ των εθνικών οικονομιών του κόσμου. Οι παλιοί επικυρίαρχοι παρέχουν βοήθεια με τη μορφή δανεισμού με δυσβάσταχτους όρους, την οποία ο αναπτυσσόμενος Νότος δέχεται για να ενσωματωθεί επαρκώς στο διεθνές σύστημα. Σήμερα, συνεχίζεται ο δανεισμός προς τους αναπτυσσόμενους με σκοπό την προώθηση του εξωτερικού τους εμπορίου αλλά και για να αποπληρώσουν παλιότερα χρέη. [iv] Ένας άλλος παράγοντας που συμβάλλει στην ύπαρξη φτώχειας στον Αναπτυσσόμενο Νότο είναι η κακή διακυβέρνηση. Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα των τριτοκοσμικών χωρών είναι κύριος παράγοντας φτώχειας, λόγω της άνισης κατανομής του πλούτου και της μη προστασίας των ασθενέστερων τάξεων. Στον Τρίτο Κόσμο είναι δύσκολο να αναπτυχθεί το δημοκρατικό πολίτευμα και όπου υπάρχει σήμερα αδυνατεί να συγκριθεί με την εσωτερική νομιμοποίηση των χωρών της Δύσης. Τα προβλήματα των αναπτυσσόμενων κρατών οφείλονται είτε στην οικογενειοκρατία, είτε σε στρατιωτικές δικτατορίες ή σε άνοδο ομάδων στην εξουσία με ανορθόδοξο τρόπο, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αναπτύξουν σταθερές πολιτικές ανάπτυξης, παρά μόνο πρακτικές πρόσκαιρης κερδοφορίας.
Το πρόβλημα της πείνας, το σημαντικότερο αποτέλεσμα της φτώχειας, δυσχεραίνει την ανάπτυξη του Νότου. Μπορεί να πει κανείς ότι η πείνα είναι και αίτιο της φτώχειας , αν αναλογιστεί ότι ο υποσιτισμένος άνθρωπος δεν μπορεί να εργασθεί παραγωγικά. Υπάρχει, λοιπόν, ένας φαύλος κύκλος: η φτώχεια προκαλεί πείνα και η πείνα διαιωνίζει τη φτώχεια. Ο υποσιτισμός σε μεγάλη μερίδα του παγκόσμιου πληθυσμού προκαλεί κρίσεις επισιτιστικής ασφάλειας. [v] Σχεδόν οι μισοί από τους θανάτους σε παιδιά κάτω των 5 ετών οφείλονται σε υποσιτισμό. Σήμερα, αν και η παραγόμενη τροφή είναι αρκετή για θρέψει ολόκληρη την ανθρωπότητα, μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού πεινάει. Εν μέρει αυτό οφείλεται στην άνιση κατανομή των παραγόμενων αγαθών ανά γεωγραφική περιφέρεια, αλλά και στην μετατροπή του αγροτικού πληθυσμού σε αστικό. Αποτέλεσμα η ερήμωση των αγροτικών περιοχών, οι οποίες περνούν στα χέρια των πολυεθνικών εταιρειών προς εκμετάλλευση. [vi] Επιπρόσθετα, η αύξηση των τιμών των βασικών τροφίμων τα τελευταία χρόνια, η οποία οφείλεται στην κλιματική αλλαγή, αποτελεί για τον Αναπτυσσόμενο Νότο τεράστιο πλήγμα και δυσχεραίνει την πρόσληψη τροφής. Ένα από τα μέρη που θα πληγεί αρκετά από πιθανή επιδείνωση της κλιματικής αλλαγής είναι η Υποσαχάρια Αφρική, αφού το 40% του ΑΕΠ της, το 70% του εργατικού δυναμικού αλλά και το 11% των εξαγωγών της εξαρτώνται από την αγροτική παραγωγή.[vii]
Εκτός αυτών και παρά την εξέλιξη του διεθνούς δικαίου, υπάρχουν στις μέρες μας ένοπλες συγκρούσεις , οι οποίες προκαλούν πέρα εκατόμβες νεκρών, σοβαρές ελλείψεις σε βασικά αγαθά στους πολίτες. Ο εκτιμώμενος αριθμός κατοίκων που πλήττονται από συγκρούσεις αντιπροσωπεύει το 21% του εκτιμώμενου αριθμού υποσιτισμένων, γεγονός που δίνει μια κατά προσέγγιση εικόνα της σημασίας των συγκρούσεων ως αιτία πείνας. Οι εσωτερικά εκτοπισμένοι υφίστανται τις χειρότερες επιπτώσεις της σύγκρουσης. Αυτοί και τα παιδιά τους είναι σχεδόν δύο φορές πιο πιθανό να πεθάνουν από ασθένειες και πείνα εν καιρώ πολέμου. Παραδείγματα χωρών που έχουν αντιμετωπίσει τέτοιες δυσκολίες λόγω ενόπλων συγκρούσεων είναι ο Λίβανος, η Σομαλία, το Νότιο Σουδάν αλλά και η Υεμένη. [viii]Συγκεκριμένα, η κατάσταση στην Υεμένη βαίνει διαρκώς επιδεινούμενη. Οι συγκρούσεις στη χώρα ξεκίνησαν έπειτα από μία αποτυχημένη πολιτική μετάβαση, και έπειτα από μία εξέγερση που ανάγκασε τον επί χρόνια αυταρχικό Πρόεδρο της χώρας, Ali Abdullah Saleh, να παραδώσει την εξουσία το 2011 στον Abdrabbuh Mansour Hadi. Η εκμετάλλευση της μεταβατικής κατάστασης της χώρας από τους Ηouthi το 2015 και η κατάληψη της πρωτεύουσας Σαναά οδήγησε στην διαφυγή του Hadi στο εξωτερικό. Οι υποψίες ότι το Ιράν υποβοηθούσε τους Houthi να καταλάβουν την εξουσία στη χώρα έφερε και την εμπλοκή της Σαουδικής Αραβίας, με αποτέλεσμα η τελευταία να συμμαχήσει με ακόμα οχτώ αραβικά κράτη και να ξεκινήσει αεροπορικές επιδρομές εναντίον της Υεμένης (με υποστήριξη ΗΠΑ, Η. Βασιλείου και Γαλλίας) έχοντας ως απώτερο στόχο την επιστροφή του Hadi στην εξουσία. Τα άτομα που έχουν επιβιώσει περισσότερο από τρία χρόνια πολέμου βρίσκονται πλέον αντιμέτωπα με τις πρόσθετες απειλές πείνας και ασθενειών.[ix]Η Υεμένη ακόμα και πριν το Μάρτιο του 2015, οπότε και ξεκίνησε η ένοπλη σύγκρουση, αντιμετώπιζε προβλήματα επισιτισμού και έλλειψη επαρκούς συστήματος υγείας. Μετά το ξέσπασμα όμως των συγκρούσεων βρίσκεται στο έλεος της ανθρωπιστικής βοήθειας καθώς οι υποδομές υγείας της χώρας είναι κατεστραμμένες.
Ακόμη πιο δύσκολη έχει καταστεί η παροχή νερού σε εκατομμύρια ανθρώπους σε μια από τις χώρες με έντονη την έλλειψη νερού[x]. Τον Οκτώβριο του 2016, οι υγειονομικές αρχές στην Υεμένη επιβεβαίωσαν την επιδημία χολέρας, που αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για την υγεία του πληθυσμού – ιδίως των παιδιών. Συγκεκριμένα 8,6 εκατομμύρια παιδιά δεν έχουν τακτική πρόσβαση σε ασφαλές νερό και αποχέτευση, αυξάνοντας τον κίνδυνο εξάπλωσης των ασθενειών. Ακόμη, ο υποσιτισμός καθιστά τα παιδιά περισσότερο τρωτά σε κοινές λοιμώξεις, και συμβάλλει στην καθυστερημένη ανάπτυξή τους, ενώ αυξάνει την παιδική θνησιμότητα[xi]. Το 2018, εκτιμάται ότι 1,8 εκατομμύρια παιδιά στην Υεμένη υποφέρουν από υποσιτισμό, συμπεριλαμβανομένων περίπου 400.000 σοβαρά υποσιτισμένων παιδιών που αγωνίζονται για τη ζωή τους[xii]. Η UNICEF, αλλά και άλλοι διεθνείς οργανισμοί παίζουν καταλυτικό ρόλο στην καταπολέμηση της επισιτιστικής κρίσης. Η UNICEF, συγκεκριμένα, εργάζεται για να ανακουφίσει τους πληγέντες του πολέμου παρέχοντας υπηρεσίες υγείας, προμήθειες τροφής και εμβολιασμού για τις μητέρες, τα νεογέννητα και τα παιδιά.Εν κατακλείδι, αν και το 2002 κατοχυρώνεται το Δικαίωμα στην Τροφή ως αναφαίρετο ανθρώπινο δικαίωμα με απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, δυστυχώς αυτό δεν είναι αυτονόητο για όλες τις περιοχές του πλανήτη. Το ζήτημα είναι ότι για τους λαούς του Αναπτυσσόμενου Νότου, η φτώχεια είναι αλληλένδετη με την υγεία. Πενιχρές υποδομές, υποβαθμισμένο περιβάλλον, εξαντλητικές συνθήκες εργασίας. ‘Oλα συμβάλλουν στην τρωτότητα των λαών αυτών. Στην Υεμένη, δυστυχώς η κατάσταση είναι σαφώς επιδεινωμένη λόγω του πολέμου. Σύμφωνα με τον Περιφερειακό Διευθυντή για την Ανατολική Μεσόγειο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας : “ Ο λαός της Υεμένης χρειάζεται άμεση και απεριόριστη πρόσβαση στην υγειονομική περίθαλψη περισσότερο από ποτέ”.
Υποσημειώσεις
[i] «Αναπτυσσόμενος Νότος» και «Τρίτος Κόσμος». Ο όρος Τρίτος Κόσμος είναι πολιτικός όρος και περιλαμβάνει όλα τα κράτη που ανεξαρτητοποιήθηκαν μετά τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο. Πολλές φορές οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνται ως συνώνυμα, κυρίως όταν γίνεται λόγος για τις οικονομικά αναπτυγμένες κοινωνίες του Βορρά σε σχέση με τις κοινωνίες του Νότου. Η διαφορά μεταξύ των δύο όρων έγκειται στο ότι στον Αναπτυσσόμενο Νότο περιλαμβάνονται, πέρα από περιοχές της Αφρικής και της Ασίας , και η Λατινική Αμερική. Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών κάνει χρήση του όρου Αναπτυσσόμενος Νότος.
[ii] 1 Τσάλτας Ι. Γρηγόρης, Αναπτυξιακό Φαινόμενο και Τρίτος Κόσμος ,εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2010
[iii], ο όρος « φτώχεια» σε τρεις κατηγορίες : η απόλυτη, η μεσαία και η σχετική φτώχεια. Η απόλυτη φτώχεια αφορά την έλλειψη βασικών συνθηκών για διατήρηση της φυσικής κατάστασης του ατόμου. Οι διεθνείς οργανισμοί ορίζουν ότι όσοι άνθρωποι ζουν με 1 ή 2 δολάρια (ή και λιγότερο) βιώνουν την απόλυτη φτώχεια. Η μεσαία φτώχεια αφορά την ικανοποίηση των αναγκών με 2 ή 3 δολάρια κατά κεφαλήν. Τέλος, ο δείκτης σχετικής φτώχειας στην οποία εξασφαλίζεται ένα αξιοπρεπές βιοτικό επίπεδο, ορίζεται σε σχέση με το αντίστοιχο επίπεδο κατανάλωσης στο παρελθόν.
[iv] Τσάλτας Ι. Γρηγόρης, Αναπτυξιακό Φαινόμενο και Τρίτος Κόσμος, εκδόσεις Παπαζήση ,Αθήνα 2010
[v] http://www.unric.org/el/index.php?option=com_content&view=article&id=27340:sdg-2&catid=36:sgds2016&Itemid=72
[vi] Δ. Α. Σωτηρόπουλος , Α. Χουλιάρας .Σ. Ρούσσος ,Π. Σκλιας »Ο Τρίτος Κόσμος -Πολιτική ,Κοινωνία ,Οικονομία, Διεθνείς Σχέσεις» ,εκδόσεις Παπαζήση , Αθήνα 2005 , σελ 297
[vii] Το δικαίωμα στην τροφή-Παγκόσμια Επισιτιστική Κρίση ,Γρηγόρης Ι.Τσάλτας (επιμέλεια- παρουσίαση ), εκδόσεις Καλοκάθη ,Αθήνα 2009
[viii] http://www.worldhunger.org/2015-world-hunger-and-poverty-facts-and-statistics/#causes1
[ix] https://www.bbc.com/news/world-middle-east-44466574
[x] http://www.emro.who.int/media/news/statement-attributable-to-dr-ahmed-al-mandhari-who-regional-director-for-the-eastern-mediterranean-region.html
[xi] http://data.unicef.org/topic/nutrition/malnutrition
[xii] https://www.unicef.org/emergencies/yemen-crisis/hodeidah