Ελληνικά
Γράφει ο Γιώργος Κουκάκης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Στις 25 Μαΐου 2022 ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών, Mevlüt Çavuşoğlu, επισκέφτηκε την Ιερουσαλήμ όπου συνάντησε τον Ισραηλινό ομόλογό του, Yair Lapid,[i] γεγονός που έχει ιδιαίτερη για σημασία για τη χώρα μας επειδή ενδέχεται να επηρεάσει την τριμερή συνεργασία που έχει αναπτυχθεί μεταξύ Ελλάδας, Κύπρου και Ισραήλ. Η εν λόγω επίσκεψη αποτελεί «συνέχεια» της επίσκεψης που πραγματοποίησε ο Πρόεδρος του Ισραήλ, Isaac Herzog, στον Τούρκο ομόλογό του, Recep Tayyip Erdoğan, στις 9 Μαρτίου 2022 κατόπιν πρόσκλησης του δευτέρου, στο πλαίσιο (επανα)προσέγγισης των δύο κρατών.[ii]
Το τελευταίο χρονικό διάστημα, η Τουρκία επιχειρεί να διαδραματίσει κυρίαρχο ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο, προκειμένου να κατευνάσει τη δυσαρέσκεια που υπάρχει στο εσωτερικό της λόγω της οικονομικής ύφεσης που αντιμετωπίζει, της αναστολής της ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και του «παραγκωνισμού» της από περιφερειακές συνεργασίες όπως οι τριμερείς συνεργασίες της Ελλάδας σε συνδυασμό με την Κύπρο -με τρίτα μέρη το Ισραήλ[iii], την Αίγυπτο[iv], το Λίβανο[v] και την Παλαιστίνη[vi]– και το Φόρουμ Φυσικού Αερίου Ανατολικής Μεσογείου [East Mediterranean Gas Forum (EMGF)].[vii] Μερικές από τις πιο πρόσφατες ενέργειες της Τουρκίας ήταν η υιοθέτηση του Δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας (Mavi Vatan)[viii] και η οριοθέτηση ΑΟΖ με την Λιβύη,[ix] χωρίς να λάβει υπόψη το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας[x] [United Nations Convention on the Law of the Sea (UNCLOS)].
Στο πλαίσιο άσκησης της προαναφερθείσας επιθετικής Τουρκικής Εξωτερικής Πολιτικής, λαμβάνοντας υπόψιν και το γεγονός ότι ο κύριος πυλώνας συνεργασίας του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο είναι η εκμετάλλευση των ενεργειακών κοιτασμάτων της λεκάνης της Λεβαντίνης, η Τουρκία επιχειρεί να «βάλει χέρι στο ενεργειακό βάζο με το μέλι. Σε αυτό αποσκοπεί και η (επανα)προσέγγιση του Ισραήλ που αναφέραμε προηγουμένως, καθώς όπως είχε δηλώσει ο Τούρκος Πρόεδρος στις 9 Μαρτίου 2022 -χωρίς ωστόσο να επιβεβαιωθεί από τον Ισραηλινό ομόλογό του- η Τουρκία επιθυμεί τη συνεργασία των δύο κρατών στον τομέα της ενέργειας.[xi]
Ως γνωστόν, ενώ οι διπλωματικές σχέσεις των δύο κρατών είχαν ξεκινήσει ομαλά, από το 2010 και έπειτα ήταν χείριστες,[xii] χωρίς ωστόσο αυτό να επηρεάσει τις οικονομικές σχέσεις οι οποίες ήταν ανέκαθεν υψηλές.[xiii] Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο Ισραηλινός Υπουργός Εξωτερικών στον Τούρκο ομόλογό του κατά την πρόσφατη επίσκεψη του δεύτερου στο Ισραήλ «[…] Κύριε Υπουργέ, δεν θα προσποιηθούμε ότι οι σχέσεις μας δεν είχαν τα σκαμπανεβάσματά τους. Αλλά θυμόμαστε ότι η Τουρκία ήταν το πρώτο Μουσουλμανικό έθνος που αναγνώρισε το Ισραήλ το 1949. Και ξέραμε πάντα πως να επιστρέφουμε στο διάλογο και τη συνεργασία. Έθνη με μακρά ιστορία πάντα ξέρουν πως να κλείνουν το ένα κεφάλαιο και να ανοίγουν ένα άλλο. Αυτό ακριβώς είναι που κάνουμε και σήμερα».[xiv]
Συνεχίζοντας τη δήλωσή του, ο Ισραηλινός Υπουργός Εξωτερικών ανέφερε ότι «[…] οι δυο μας περιμένουμε να δούμε πρόοδο όχι μόνο στις διπλωματικές σχέσεις και τις σχέσεις ασφάλειας, αλλά εξίσου και στους οικονομικούς δεσμούς. Στη συζήτηση που είχαμε σήμερα συμφωνήσαμε να επανεκκινήσουμε την Κοινή Οικονομική Επιτροπή και να ξεκινήσουμε να επεξεργαζόμαστε μία νέα Συμφωνία στον τομέα της Πολιτικής Αεροπορίας μεταξύ των δύο χωρών. […] Σήμερα εγκαινιάζουμε ένα νέο πλαίσιο βελτίωσης των σχέσεών μας, από τις οποίες θα ωφεληθούμε όχι μόνο εμείς, αλλά και τα παιδιά μας, στα χρόνια που θα ακολουθήσουν».[xv]
Το γεγονός ότι κατά τις δηλώσεις των δύο Υπουργών Εξωτερικών δεν έγινε μνεία για ενδεχόμενη συνεργασία στον τομέα της ενέργειας, υποδηλώνει ότι η Ισραηλινή πλευρά μάλλον δεν σκέφτεται προς το παρόν το ενδεχόμενο συνεργασίας με την Τουρκία όσον αφορά στην εκμετάλλευση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων που έχουν ανακαλυφθεί εντός της Ισραηλινής ΑΟΖ. Σε αντίθετη περίπτωση, ο Τούρκος Υπουργός Εξωτερικών πολύ πιθανόν να συνοδευόταν από τον Υπουργό Ενέργειας, ο οποίος είχε εκφράσει την επιθυμία να επισκεφθεί το Ισραήλ προκειμένου να συζητήσει θέματα της αρμοδιότητάς του.[xvi] Αυτό ωστόσο δεν αποκλείει τη σύναψη μιας εμπορικής συμφωνίας μικρής κλίμακας μεταξύ των δύο κρατών στο προσεχές μέλλον.
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι η τριμερής συνεργασία που έχει συνάψει το Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο, εκτός από το γεγονός ότι έχει επεκταθεί σε μία πληθώρα τομέων εκτός από τον ενεργειακό, χαίρει της στήριξης τόσο των ΗΠΑ[xvii] όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.[xviii] Μία συμφωνία επομένως του Ισραήλ με την Τουρκία θα έθετε σε κίνδυνο το μέλλον την εν λόγω τριμερούς συνεργασίας, γεγονός που αντιλαμβάνεται η ηγεσία του Ισραήλ, καθώς ο Πρόεδρος Herzog είχε δηλώσει ότι «[…] Το ζήτημα της συνεργασίας όσον αφορά το φυσικό αέριο είναι ευαίσθητο, λαμβάνοντας υπόψιν τις στενές σχέσεις του Ισραήλ με την Ελλάδα και την Κύπρο, τους ιστορικούς αντιπάλους της Τουρκίας».[xix]
Όσον αφορά την εκμετάλλευση των ενεργειακών κοιτασμάτων της Κύπρου και του Ισραήλ, το μόνο που φαίνεται να έχει αλλάξει είναι ο τρόπος με τον οποίο θα υλοποιηθεί. Αυτό συνέβη επειδή η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία δημιούργησε άμεσες απαιτήσεις ενέργειας, τις οποίες δεν είναι σε θέση να καλύψει ο αγωγός East Med, του οποίου η κατασκευή αναμένεται να καθυστερήσει σημαντικά. Για το λόγο αυτό τόσο οι ΗΠΑ[xx] όσο και η ΕΕ[xxi], άρχισαν να εξετάζουν το ενδεχόμενο μετατροπής των κοιτασμάτων σε Υγροποιημένο Φυσικό Αέριο (ΥΦΑ) [Liquefied Natural Gas (LNG)] στις υπάρχουσες εγκαταστάσεις της Αιγύπτου και από εκεί τη διοχέτευσή τους στις ευρωπαϊκές και διεθνείς αγορές.
Αυτό που οφείλουμε να πράξουμε ως χώρα είναι να παρακολουθούμε στενά την εξέλιξη των διμερών σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, να επεξεργαζόμαστε διαφορετικά ενδεχόμενα μελλοντικά σενάρια και να σχεδιάζουμε πιθανούς ημέτερους τρόπους ενέργειας για κάθε ένα από αυτά. Αν θέλουμε να υπερασπιστούμε τα εθνικά μας συμφέροντα με τον βέλτιστο δυνατό τρόπο, θα πρέπει να έχουμε προετοιμαστεί κατάλληλα για κάθε ενδεχόμενο. Τότε και μόνο τότε, θα μπορέσουμε -εφαρμόζοντας το καταλληλότερο μέσο- να αντιδράσουμε έγκαιρα, αποτελεσματικά και συντονισμένα.
Γιατί όπως είπε και ο αρχαίος ιστορικός και φιλόσοφος Πλούταρχος (50-120 μ.Χ. ): «Μηδέν της τύχης, αλλά πάντα της ευβουλίας και της προνοίας»
Πηγές
[i] FM Lapid meets with Turkish FM Çavuşoğlu in Jerusalem, Israel, Ministry of Foreign Affairs, 25 May 2022, στο https://www.gov.il/en/departments/news/fm-lapid-meets-with-turkish-fm-cavusoglu-25-may-2022 (πρόσβαση 27/05/2022).
[ii] Κουκάκης Γεώργιος, Τουρκία και Ισραήλ: Μια ανησυχητική (επανα)προσέγγιση, 11 Μαρτίου 2022, στο https://kedisa.gr/tourkia-kai-israil-mia-anisychitiki-epanaprosengisi/ (πρόσβαση 30/05/2022).
[iii] Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών, Διμερείς Σχέσεις της Ελλάδος, Ισραήλ, στο https://www.mfa.gr/blog/dimereis-sheseis-tis-ellados/egypt/ (πρόσβαση 31/05/2022).
[iv] Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών, Διμερείς Σχέσεις της Ελλάδος, Αίγυπτος, στο https://www.mfa.gr/blog/dimereis-sheseis-tis-ellados/egypt/ (πρόσβαση 28/04/2022).
[v] Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών, Διμερείς Σχέσεις της Ελλάδος, Λίβανος, στο https://www.mfa.gr/blog/dimereis-sheseis-tis-ellados/lebanon/ (πρόσβαση 27/04/2022).
[vi] Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Εξωτερικών, Διμερείς Σχέσεις της Ελλάδος, Παλαιστίνη, στο https://www.mfa.gr/blog/dimereis-sheseis-tis-ellados/palaistine/ (πρόσβαση 27/04/2022).
[vii] Μέλη του εν λόγω Οργανισμού είναι η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ, Αίγυπτος, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιορδανία και η Παλαιστίνη, ενώ περιλαμβάνει ως παρατηρητές τις ΗΠΑ, την ΕΕ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Σκοπός του είναι η ανάπτυξη διαλόγου μεταξύ των χωρών που παράγουν, καταναλώνουν και διαμετακομίζουν φυσικό αέριο προκειμένου να αναπτυχθεί μία βιώσιμη αγορά στην Ανατολική Μεσόγειο. Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. EAST MEDITERRANEAN GAS FORUM στο https://emgf.org/ (πρόσβαση 27/04/2022).
[viii] Areteos Evangelos, Mavi Vatan and Forward Defense: The Sinuous Journey of a Republican and Imperial Hybridization, Turkish Desk of the Diplomatic Academy of University of Nicosia, 2020 στο https://www.unic.ac.cy/da/wp-content/uploads/sites/11/2020/07/Mavi-Vatan-and-Forward-Defence-Evangelos-Areteos.pdf (πρόσβαση 28/04/2022).
[ix] Κουκάκης Γεώργιος, Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ): Οι προσπάθειες οριοθέτησής της από τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου, ΚΕΔΙΣΑ, 7 Φεβρουαρίου 2022 στο https://kedisa.gr/apokleistiki-oikonomiki-zoni-aoz-oi-prospatheies-oriothetisis-tis-apo-ta-krati-tis-anatolikis-mesogeiou/ (πρόσβαση 28/04/2022).
[x] International Maritime Organization, United Nations Convention on the Law of the Sea, στο https://www.imo.org/en/OurWork/Legal/Pages/UnitedNationsConventionOnTheLawOfTheSea.aspx (πρόσβαση 31/05/2022).
[xi] It is in our hands to contribute to making peace, serenity and the culture of co-existence prevail once again in our region, Presidency of the Republic of Türkiye, 9 March 2022, στο https://www.tccb.gov.tr/en/news/542/135922/-it-is-in-our-hands-to-contribute-to-making-peace-serenity-and-the-culture-of-co-existence-prevail-once-again-in-our-region- (πρόσβαση 28/04/2022).
[xii] Κουκάκης Γεώργιος, Τουρκία και Ισραήλ: Μια ανησυχητική (επανα)προσέγγιση, οπ.π.
[xiii] Τζιάρρας Ζήνωνας, Διεθνής Πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο: Τουρκία, Κύπρος και Δίκτυα Συνεργασίας σε μια «Νέα» Υπο-Περιφέρεια, Παπαζήση, Αθήνα, 2020, σ. 206.
[xiv] FM Lapid meets with Turkish FM Çavuşoğlu in Jerusalem, οπ.π.
[xv] FM Lapid meets with Turkish FM Çavuşoğlu in Jerusalem, οπ.π.
[xvi] Harkov Lahav, Turkish energy minister aims for Israel visit to talk gas pipeline, THE JERUSALEM POST, 24 March 2022, στο https://www.jpost.com/middle-east/article-702174 (πρόσβαση 30/05/2022).
[xvii] Στέιτ Ντιπάρτμεντ για EastMed: Οι ΗΠΑ παραμένουν δεσμευμένες στο σχήμα 3+1, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 10 Ιανουαρίου 2022, στο https://www.kathimerini.gr/politics/561661954/steit-ntipartment-gia-eastmed-oi-ipa-paramenoyn-desmeymenes-sto-schima-3-1/ (πρόσβαση 27/04/2022).
[xviii] Στις 14 Οκτωβρίου 2013 η ΕΕ χαρακτήρισε ως Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος (Project of Common Interest) τόσο τον αγωγό φυσικού αερίου EastMed (PCI 7.3.1) όσο και τον ηλεκτρικό αγωγό EuroAsia Interconnector (PCI 3.10), χρηματοδοτώντας σημαντικό μέρος των ερευνών. Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Official Journal of the European Union, L 349/30, 21.12.2013 στο https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/PDF/?uri=CELEX:32013R1391&from=EN (πρόσβαση 27/04/2022)
[xix] Harkov Lahav, Turkish energy minister aims for Israel visit to talk gas pipeline, οπ.π.
[xx] Βικτόρια Νούλαντ στην «Κ»: Ναι σε LNG, όχι σε αγωγούς στη Μεσόγειο, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 7 Απριλίου 2022, στο https://www.kathimerini.gr/politics/561797341/synenteyxi-viktoria-noylant-stin-k-nai-se-lng-ochi-se-agogoys-sti-mesogeio/ (πρόσβαση 27/04/2022).
[xxi] Συμφωνία με Ισραήλ και Αίγυπτο για την προμήθεια φυσικού αερίου επεξεργάζεται η ΕΕ, Capital.gr, 26 Μαΐου 2022, στο https://www.capital.gr/epikairotita/3636718/sumfonia-me-israil-kai-aigupto-gia-tin-promitheia-fusikou-aeriou-epexergazetai-i-ee (πρόσβαση 27/05/2022).
