Ελληνικά
Γράφει ο Βασίλης Παπαγεωργίου, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
<<Σε σύνολο 135 βουλευτών και με 72 ψήφους υπέρ (63 κατά και 0 αποχές) εγκρίνεται το ψήφισμα το οποίο δρομολογεί την απόσχιση της Καταλονίας από την Ισπανία>>. Η παραπάνω ιστορική πρόταση της 9ης Νοεμβρίου 2015, ελαφρώς παραφρασμένη από τα Καταλανικά, αποτελεί μια ιστορική στιγμή για την Καταλονία αλλά και για την Ισπανία και την Ευρώπη. Σύμφωνα πάντα με τη περιφερειακή Βουλή της Καταλονίας (Generalitat de Catalunya), οι διαδικασίες της απόσχισης θα δρομολογηθούν εντός του μήνα αν και αναμένεται να συναντήσουν σθεναρή αντίσταση από τον Ραχόι καθώς και αρκετά ακόμα κόμματα αφού η απόσχιση αυτή παραβιάζει το Συνταγματικό Δίκαιο και στερείται νομιμοποίησης σύμφωνα με τους ίδιους.[1]
Στον αντίποδα οι ομάδες οι οποίες τάσσονται υπέρ της απόσχισης αφήνουν αιχμές, (συχνά υπερβολικές) οι οποίες κάνουν λόγο ακόμα και για αποτυχημένο κράτος (failed state) όσον αφορά την εκπλήρωση των βασικών υποχρεώσεων που ένα κράτος οφείλει στους πολίτες του (περίθαλψη κ.ο.κ).[2]
Αν θέλουμε να αναλύσουμε τα παραπάνω επιχειρήματα της κάθε πλευράς θα πρέπει να επιχειρήσουμε μια βαθύτερη ανάλυση στα αίτια των αποσχίσεων, τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των διαφόρων παικτών στην εγχώρια αλλά και τη διεθνή σκακιέρα καθώς και τη νομιμοποιητική βάση τέτοιων εγχειρημάτων.
Η έννοια της απόσχισης στις Διεθνείς Σχέσεις και το Διεθνές Δίκαιο αποτελούσε πάντα ένα αμφιλεγόμενο αντικείμενο. Θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως απόσχιση το θεμελιακό ερώτημα του ποιος έχει το δικαίωμα να κυβερνήσει ποιον, και υπό ποιο καθεστώς. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν δύο κυρίαρχες (δεν είναι βέβαια οι μόνες) απόψεις στο συγκεκριμένο θέμα. Η θεωρία της επιλογής (Choice theory) η οποία βρίσκει τις νομιμοποιητικές της βάσεις στην αρχή της πλειοψηφίας, ενώ η δεύτερη είναι η θεωρία του δίκαιου σκοπού (Just Cause theory) η οποία και υποστηρίζει πως το όποιο αίτημα για απόσχιση πρέπει να έχει την βάση του σε έναν δίκαιο –νομικά έλλογο- σκοπό[3].
Τα αίτια αυτού του μακρόχρονου αιτήματος για ανεξαρτησία, όπως και στις περισσότερες αποσχίσεις, είναι θεωρητικά ιστορικά, αλλά πολύ περισσότερο φορολογικά-οικονομικά. Ο εθνικισμός-τοπικισμός και η αναμφίβολη παραδοχή πως ο παράγων άνθρωπος διαδραματίζει ύψιστη σημασία στην διαμόρφωση του εθνικο-οντολογικού γίγνεσθαι έχουν συντελέσει στην δημιουργία αυτής της κατάστασης. Με πιο απλά λόγια, οι λαοί έχουν μνήμη και οι Καταλανοί έχουν ακόμα νωπές τις μνήμες από τα γεγονότα του Ισπανικού Εμφυλίου, την Ισπανική δικτατορία του Φράνκο και τα πλήγματα το οποίο δέχθηκε ο Καταλανικός εθνικισμός στο μεγαλύτερο μέρος του προηγούμενου αιώνα.[4]
Ο Καταλανικός εθνικισμός όμως δεν αποτελεί την μόνη αιτία, καθώς σίγουρα μεγάλο ρόλο διαδραματίζει αυτό που στις Διεθνείς Σχέσεις και την Πολιτική Επιστήμη κάποιοι ονομάζουν ως το <<φαινόμενο της απόσχισης των πλουσίων>>. Το γεγονός δηλαδή ότι περιοχές οι οποίες διαθέτουν ή θεωρούν πως διαθέτουν, μια οικονομική ευμάρεια ή μια οικονομική αυτάρκεια δεν επιθυμούν να σηκώνουν τα βάρη μιας φορολογίας η οποία επιβαρύνει οριζόντια όλους τους πολίτες ενός κράτους, καθώς θεωρούν ότι η δική τους περιοχή, και κατ’επέκταση οι αυτόχθονες, δεν φέρουν ευθύνη για οιοδήποτε οικονομικό πρόβλημα (πχ οικονομική κρίση). Αυτή η φορολογική <<αδικία>> και η αντίληψη της αυτάρκειας, ρίχνουν ακόμα περισσότερο λάδι στην φωτιά του εθνικισμού-τοπικισμού και ενισχύουν τις αποσχιστικές τάσεις μαζί με την εμφάνιση ενδεχόμενων οικονομικών προβλημάτων.
Ερώτημα αποτελεί εάν είναι ρεαλιστικό το ενδεχόμενο της δημιουργίας αυτόνομου κράτους στο εσωτερικό της Ισπανίας, δεδομένου ότι οι αποσχιστικές τάσεις της Καταλονίας εκτιμάται πως αναζωπύρωσαν ανάλογες τάσεις στην ‘’χώρα των Βάσκων’’ δημιουργώντας ένα ντόμινο εξελίξεων.
Οι Καταλανοί προσπαθούν τώρα και μέσα στις επόμενες εβδομάδες να δημιουργήσουν μια de facto κατάσταση κατά την οποία θα δημιουργηθούν οι βασικές δομές μιας γραφειοκρατίας, με στόχο την εκ των πραγμάτων αυτονόμηση τους. Τα πράγματα όμως δεν σταματούν εκεί. Στόχος είναι αφού δημιουργηθεί αυτή η de facto κατάσταση, να αποκτηθεί και μια –έστω σε περιφερειακό επίπεδο- de jure νομιμοποίηση, η οποία μπορεί να έρθει με την διεξαγωγή δημοψηφίσματος το 2017[5]. Αυτή τη στιγμή φαίνεται πως οι πολίτες της Καταλονίας είναι διχασμένοι σε μια τέτοια κίνηση, όμως υπάρχουν αναμφίβολα οι συνθήκες για να ωριμάσει περαιτέρω μια τέτοιου είδους ευρύτερη αποδοχή.
Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε παράλληλα τον ρόλο όπου διαδραματίζει η Ευρωπαϊκή Ένωση. Θυμίζουμε ότι από τις ημέρες του δημοψηφίσματος της Σκωτίας ( Σεπτέμβριος 2014) σχετικά με την απόσχιση από το Ηνωμένο Βασίλειο, η ΕΕ είχε ξεκαθαρίσει πως η Καταλονία θα πρέπει εκ νέου να κάνει αίτηση για ένταξη στην Ένωση. Είναι επίσης πολύ πιθανό να υπάρξουν διάφορα γραφειοκρατικά αλλά και de facto προβλήματα και δυσλειτουργίες σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, γεγονός το οποίο θα ήθελαν να αποφύγουν τα αρμόδια όργανα της ΕΕ, καθώς δεν αναφέρεται πουθενά στο Συμβατικό Ενωσιακό Δίκαιο μια τέτοια περίπτωση καθώς επίσης και δεν αναφέρονται τεχνικές λεπτομέρειες ενός τέτοιου ζητήματος.
Δεδομένου ότι πλησιάζουν οι Ισπανικές εκλογές στις 20 Δεκέμβρη 2015, ο Ραχόι θα προσπαθήσει να βρει κάποια λύση στο παραπάνω πρόβλημα η οποία να έχει το μικρότερο δυνατό πολιτικό κόστος για τον ίδιο και το κόμμα του. Έχει ήδη καταθέσει προσφυγή στο Συνταγματικό Δικαστήριο κατά της απόφασης της Καταλανικής Βουλής ενώ έχει τονίσει πως αποτελεί ύψιστο ζήτημα εθνικής ασφάλειας. Δηλώνει παρ’όλα αυτά ανοιχτός σε συζήτηση μέσα στο πλαίσιο των νόμων.[6]
Η μόνη λύση για να κρατήσει την Ισπανία ενωμένη φαίνεται να είναι η παροχή περισσότερων ελευθερίων στην Καταλονία, καθώς είναι δεδομένο ότι και άλλες περιοχές θα απαιτήσουν παρόμοιες ελευθερίες. Από τα παραπάνω φαίνεται πως μια συζήτηση για αλλαγή ολόκληρου του συστήματος προς ένα ομοσπονδιακό μοντέλο με περισσότερες αυτονομίες έρχεται πλέον στην επιφάνεια καθώς το Σύνταγμα του 1978 απέτυχε να διευθετήσει τα προβλήματα που ανέκυπταν από τους αυτονομιστές, με αποτέλεσμα πολλοί να υποστηρίζουν πως μια Συνταγματική Αναθεώρηση φαντάζει ως η μοναδική λύση, η υπόσχεση της οποίας θα δώσει πολύτιμο χρόνο στην Κυβέρνηση και ενδεχομένως κάποια προσωρινά οφέλη πριν τις εκλογές.
Δεδομένου των παραπάνω, φαίνεται πως η Καταλονία δεν θα είναι εύκολο να αποκτήσει γρήγορα την πλήρη αυτονομία την οποία και ζητάει ένα μεγάλο μέρος της. Καθώς οι πολίτες της μοιάζουν να αμφιταλαντεύονται σχετικά με την απόσχιση ή μη από το Ισπανικό κράτος, σε περίπτωση που καταφέρουν να διεκδικήσουν μια μεγαλύτερη αυτονομία κυρίως στον οικονομικό τομέα, τότε μάλλον οι ιδέες για την δημιουργία ενός κυρίαρχου και ανεξάρτητου κράτους με έδρα την Βαρκελώνη, θα παγώσουν τουλάχιστον προσωρινά. Εκτός των άλλων, οι Καταλανοί θα έχουν να αντιμετωπίσουν την –τουλάχιστον προς ώρας- αρνητική στάση της ΕΕ αλλά και της Γερμανίας[7], ενώ η στήριξη από άλλα ανεξάρτητα και κυρίαρχα κράτη φαντάζει δύσκολη, καθώς αρκετά κράτη τα οποία διαθέτουν ακόμα και μια μειονότητα, δεν θα θελήσουν να δημιουργήσουν δεδικασμένο με την στήριξη τους στη δημιουργία ενός Καταλανικού κράτους.
Βάσει των παραπάνω, η ανεξάρτητη Καταλονία φαίνεται πως υστερεί στην ζυγαρία της νομιμοποίησης και ειδικά στο Just Cause, ενώ δεν φαίνεται να έχει προς ώρας άμεση και έμπρακτη στήριξη από τρίτες χώρες. Θα πρέπει βέβαια να αναφέρουμε ότι διαθέτει μιας πρώτης τάξεως ήπια ισχύς, η προβολή της οποίας επιτυγχάνεται από την ποδοσφαιρική –και όχι μόνο- ομάδα της Βαρκελώνης, (Μπαρτσελόνα). Όντας μια από τις μεγαλύτερες και πιο εμπορικές ομάδες του κόσμου, η ποδοσφαιρική ομάδα της Βαρκελώνης λειτουργεί σα φάρος των πολιτιστικών αξιών της Καταλονίας, ενώ συχνά υπερπροβάλλονται οι ακαδημίες της ομάδας οι οποίες έχουν στις τάξεις τους αρκετούς γηγενείς ποδοσφαιριστές. Στο πλαίσιο αυτό φαίνεται πως επιτυγχάνεται ένας πρώτης τάξεως προπαγανδισμός ιδεών σχετικά με την αυτόνομη Καταλονία, και τον αγώνα των Καταλανών γεγονός που μόνο οφέλη μπορεί να έχει για τους ίδιους μακροπρόθεσμα.
Συνοψίζοντας η Καταλονία διαθέτει κάποια ισχυρά διαπραγματευτικά χαρτιά, όπως το χρονικό σημείο πριν τις εκλογές, όπου μια κυβέρνηση είναι παραδοσιακά πιο ευάλωτη και μετριοπαθής, καθώς και την απειλή για απόσχιση και μια σχετική νομιμοποίηση από τους αυτόχθονες. Καθώς όμως γνωρίζει και τα γεγονότα που προαναφέρθηκαν, ορθολογική φαντάζει η επιλογή να προσπαθήσει να μπει στην ισχυρότερη δυνατή διαπραγματευτική θέση με σκοπό την εξασφάλιση οικονομικών ανταλλαγμάτων, παρά στην ευθεία σύγκρουση και μια de facto και de jure απόσχιση απ’όλους τους παραπάνω δρώντες και το ρίσκο να χάσει κάποια από τα πλεονεκτήματα που ήδη απολαμβάνει (κονδύλια από ΕΕ, ξένο κεφάλαιο σε Ισπανία κ.ο.κ). Αυτά προς το παρόν καθώς μακροπρόθεσμα, ενδεχομένως και μεσοπρόθεσμα (δημοψήφισμα 2017), μένει να φανεί ποιοι παράγοντες θα υπερισχύσουν εις βάρος των υπολοίπων στην λήψη των αποφάσεων.
[1] TO BHMA, (2015). tovima.gr – Καταλονία: Η Βουλή ενέκρινε τη διαδικασία απόσχισης από την Ισπανία. [online] Available at: http://www.tovima.gr/world/article/?aid=752561 [Accessed 12 Nov. 2015].
[2] http://www.kathimerini.gr/838044/article/epikairothta/kosmos/prwto-vhma-pros-thn-aposxish-kanei-h-katalwnia
[3] Fabry, M. (2006). How can We Construct a Political Theory of Secession?. [online] Citation.allacademic.com. Available at: http://citation.allacademic.com/meta/p_mla_apa_research_citation/0/9/8/7/9/p98792_index.html [Accessed 12 Nov. 2015].
[4] Allen, P. and Jeffery, S. (2012). A Catalan history of Spain – interactive. [online] the Guardian. Available at: http://www.theguardian.com/world/interactive/2012/nov/20/europe-spain-catalonia-history-interactive [Accessed 12 Nov. 2015].
[5] Και σε αυτήν την περίπτωση θα πρέπει να αναφέρουμε πως δεν πρέπει να συγχέουμε τα παραπάνω με την αρχή της αυτοδιάθεσης στην οποία απαραίτητη προϋπόθεση είναι ο σεβασμός της uti possidentis. Για περαιτέρω εμβάθυνση: Κατσαμάκης, Σ. (2012). ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΠΟΣΧΙΣΗΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΔΙΚΑΙΟ – ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ. Μεταπτυχιακό.Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Σχολή Νομικών Οικονομικών και Πολιτικών Σπουδών,Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών,Τομέας Διεθνών Σπουδών.
[6] TO BHMA, (2015). tovima.gr – Ραχόι σε Καταλονία: Να συζητήσουμε πολλά, αλλά όχι ανεξαρτησία. [online] Available at: http://www.tovima.gr/world/article/?aid=741364 [Accessed 12 Nov. 2015].
[7] TO BHMA, (2015). tovima.gr – Βερολίνο: Η Καταλονία να τηρήσει τις συνθήκες της ΕΕ. [online] Available at: http://www.tovima.gr/world/article/?aid=741326 [Accessed 12 Nov. 2015].