Ελληνικά
Γράφει ο Σπυρίδων Θεοχαράκος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εισαγωγή
Τα κουρδικά πολιτικά κινήματα έχουν παίξει κρίσιμο ρόλο στη σύγχρονη ιστορία της Μέσης Ανατολής. Οι Κούρδοι, μια εθνοτική ομάδα που αριθμεί μεταξύ 30 και 50 εκατομμυρίων ανθρώπων, είναι κυρίως διασκορπισμένοι στην Τουρκία, το Ιράκ, το Ιράν και τη Συρία. Παρά τον σημαντικό πληθυσμό τους, παραμένουν ένα από τα μεγαλύτερα έθνη χωρίς δικό του κράτος στον κόσμο. Η παρούσα έρευνα επικεντρώνεται στην προέλευση, την εξέλιξη και την τρέχουσα κατάσταση των σημαντικότερων κουρδικών πολιτικών κινημάτων, εστιάζοντας στο Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK – Kurdistan Workers” Party), το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (KDP – Kurdistan Democratic Party) και την Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK – Patriotic Union of Kurdistan). Τα αναφερθέντα κινήματα συνέβαλαν καθοριστικά στην υπεράσπιση των κουρδικών δικαιωμάτων, της αυτονομίας και της αυτοδιάθεσης, το καθένα με τις δικές του ιδεολογικές και στρατηγικές προσεγγίσεις.
Ιστορική Αναδρομή
Τα σύγχρονα κουρδικά πολιτικά κινήματα άρχισαν να εμφανίζονται περί του 1965 στο βόρειο Κουρδιστάν. Όμως ο κουρδικός αγώνας για αυτονομία και ανεξαρτησία έχει μακροχρόνιες ιστορικές καταβολές. Η Συνθήκη των Σεβρών (1920), που ακολούθησε την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μετά τον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο, περιείχε διατάξεις για την ίδρυση κουρδικού κράτους. Αυτή η υπόσχεση, όμως, δεν τηρήθηκε. Η κουρδική φιλοδοξία για ένα κράτος ουσιαστικά ηττήθηκε και ο κουρδικός πληθυσμός χωρίστηκε μεταξύ αυτών των χωρών με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923), η οποία καθόρισε τα σημερινά σύνορα της Τουρκίας με το Ιράν, το Ιράκ και τη Συρία. Αυτός ο διχασμός έθεσε τις βάσεις για μελλοντική πολιτική κινητοποίηση καθώς οι Κούρδοι βρέθηκαν να υπόκεινται σε ποικίλους βαθμούς καταστολής και πολιτικών πολιτιστικής αφομοίωσης σε κάθε κράτος.
Εργατικό Κόμμα Κουρδιστάν (PKK)
Το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (PKK) ιδρύθηκε το 1978 από τον Αμπντουλάχ Οτσαλάν και μια ομάδα Κούρδων φοιτητών στην Τουρκία. Βρίσκεται υπό την ομπρέλα της Ένωσης Κοινοτήτων του Κουρδιστάν (KCK – Kurdistan Communities Union), μιας “υπερκρατικής” οργάνωσης που έχει ως σκοπό την εφαρμογή της ιδεολογίας του δημοκρατικού συνομοσπονδισμού. Το PKK αρχικά υποστήριξε τη μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία και είχε ως στόχο τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου κουρδικού κράτους στη νοτιοανατολική Τουρκία. Τα πρώτα χρόνια του κόμματος σημαδεύτηκαν από βίαιες εξεγέρσεις και ανταρτοπόλεμο κατά του τουρκικού κράτους. Τις δεκαετίες του 1980 και 1990, οι μάχες εντάθηκαν, προκαλώντας μεγάλες απώλειες και εκτεταμένες ζημιές.
Με την πάροδο του χρόνου, οι στόχοι του PKK μετατράπηκαν από την αναζήτηση ανεξαρτησίας στην υποστήριξη μεγαλύτερης αυτονομίας και πολιτικών δικαιωμάτων εντός της Τουρκίας. Αυτή η αλλαγή επηρεάστηκε εν μέρει από τις αλλαγές στην παγκόσμια πολιτική δυναμική και τα εσωτερικά δρώμενα. Παρά τη σύλληψη και φυλάκιση του Οτσαλάν το 1999, το PKK συνέχισε τον ένοπλο αγώνα, μολονότι έχει επίσης συμμετάσχει σε πολιτικές διαπραγματεύσεις κατά καιρούς. Παρόλο που η Τουρκία, οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. έχουν χαρακτηρίσει το PKK ως τρομοκρατική οργάνωση, εξακολουθεί να απολαμβάνει ισχυρής υποστήριξης από τους Κούρδους που ζουν στην Τουρκία και στη διασπορά.
Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (KDP)
Το Δημοκρατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (KDP) ιδρύθηκε το 1946 από τον Μουσταφά Μπαρζανί, έναν εξέχοντα Κούρδο εθνικιστή ηγέτη. Αρχικά με έδρα το Ιρακινό Κουρδιστάν, το KDP προσπάθησε να δημιουργήσει μια ανεξάρτητη κουρδική περιοχή εντός του Ιράκ. Τα πρώτα χρόνια του κόμματος σημαδεύτηκαν από ένοπλους αγώνες ενάντια στην ιρακινή κεντρική κυβέρνηση, με αποκορύφωμα αρκετές εξεγέρσεις στα μέσα του 20ού αιώνα.
Μετά τον πόλεμο του Κόλπου το 1991, η δημιουργία ζώνης απαγόρευσης πτήσεων πάνω από το βόρειο Ιράκ από τις Η.Π.Α. και τους συμμάχους τους παρείχε ένα ασφαλές καταφύγιο για τους Κούρδους του Ιράκ. Επακόλουθο ήταν η ίδρυση της Περιφερειακής Κυβέρνησης του Κουρδιστάν (KRG – Kurdistan Regional Government) το 1992, με το KDP να διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη συγκρότησή του. Υπό την ηγεσία του Μασούντ Μπαρζανί, το KDP έχει υποστηρίξει την κουρδική αυτοδιοίκηση, την οικονομική ανάπτυξη και την αυξημένη πολιτική αυτονομία στο Ιράκ. Στην KRG, το KDP συνεχίζει να είναι μια ισχυρή πολιτική δύναμη που συχνά συνεργάζεται και ανταγωνίζεται με την PUK.
Λόγω αντικρουόμενων συμφερόντων με τα γειτονικά της κράτη, η KRG στηρίζεται για την ύπαρξή της σε μια περίπλοκη σχέση συνεργασίας και έντασης με την Τουρκία. Από οικονομική άποψη, η KRG και η Τουρκία διατηρούν ισχυρούς δεσμούς μέσω εμπορικών και ενεργειακών σχέσεων. Η πρώτη εξάγει σημαντικές ποσότητες πετρελαίου μέσω αγωγών που διέρχονται από το έδαφος της Τουρκίας, προερχόμενου από τις πετρελαιοπαραγωγές περιοχές της στο βόρειο Ιράκ. Πολιτικά και στρατιωτικά, ωστόσο, οι σχέσεις είναι τεταμένες, λόγω της στρατηγικής της Τουρκίας κατά της αυτονομίας και του ενδεχόμενο αυτονομισμού των Κούρδων.
Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK)
Η Πατριωτική Ένωση του Κουρδιστάν (PUK) ιδρύθηκε το 1975 από τον Τζαλάλ Ταλαμπανί, ως αποσχισθείσα οργάνωση από το KDP. Ο κύριος λόγος ήταν ιδεολογικές διαφορές και περιφερειακές αντιπαλότητες, υιοθετώντας μια πιο προοδευτική και αριστερή στάση σε σύγκριση με τη φυλετική και συντηρητική προσέγγιση του KDP. Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990, οι σχέσεις της PUK και του KDP περιλάμβαναν τόσο συνεργασία όσο και σύγκρουση. Το αποκορύφωμα ήταν ένας βραχύβιος εμφύλιος πόλεμος στα μέσα της δεκαετίας του 1990, ο οποίος κληροδότησε βαθύ στίγμα στην κουρδική πολιτική.
Παρά τις προκλήσεις αυτές, η PUK διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στις κουρδικές πολιτικές εξελίξεις. Ο Τζαλάλ Ταλαμπανί, ένα από τα ιδρυτικά μέλη της PUK, υπηρέτησε ως πρόεδρος του Ιράκ από το 2005 έως το 2014, συμβολίζοντας ένα σημαντικό επίτευγμα για την εκπροσώπηση των Κούρδων στην ιρακινή πολιτική. Η PUK συνεχίζει να ασκεί ουσιαστική επιρροή στην KRG, ιδιαίτερα στην περιοχή της Σουλεϊμανίγια (Sulaymaniyah), υποστηρίζοντας την κοινωνική δικαιοσύνη, τον πολιτικό πλουραλισμό και την αυξημένη αυτονομία για το Κουρδιστάν.
Σύγχρονη Δυναμική
Τα τελευταία χρόνια τα κουρδικά πολιτικά κινήματα έχουν αντιμετωπίσει νέες προκλήσεις. Η άνοδος του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) το 2014 έφερε τις κουρδικές δυνάμεις στο επίκεντρο της διεθνούς προσοχής. Οι Πεσμεργκά, οι στρατιωτικές δυνάμεις του KRG και οι Μονάδες Προστασίας του Λαού (YPG – People’s Defense Units) στη Συρία αναδείχθηκαν ως βασικοί σύμμαχοι στη μάχη κατά του ISIS, κερδίζοντας παγκόσμια αναγνώριση για την αποτελεσματικότητα και τη γενναιότητά τους.
Το δημοψήφισμα ανεξαρτησίας του 2017 στο Ιρακινό Κουρδιστάν σηματοδότησε ένα σημαντικό ορόσημο για τις κουρδικές φιλοδοξίες. Η διεθνής κοινότητα, η Τουρκία, το Ιράν, η Συρία, καθώς και η κεντρική αρχή του Ιράκ, αντιτάχθηκαν σθεναρά στο δημοψήφισμα παρά το ηχηρό «ναι» του αποτελέσματος. Αυτό οδήγησε σε στρατιωτική και πολιτική αντίδραση, με αποτέλεσμα την επέμβαση ιρακινών δυνάμεων και τον έλεγχο επί αμφισβητούμενων εδαφών, συμπεριλαμβανομένης της πλούσιας σε πετρέλαιο πόλης του Κιρκούκ.
Στη Συρία, η Αυτόνομη Διοίκηση της Βόρειας και Ανατολικής Συρίας (AANES), κοινώς γνωστή ως Ροζάβα, έχει εφαρμόσει ένα μοναδικό μοντέλο διακυβέρνησης βασισμένο στις αρχές του Δημοκρατικού Συνομοσπονδισμού, εμπνευσμένο από την ιδεολογία του Αμπντουλάχ Οτσαλάν. Το μοντέλο αυτό δίνει έμφαση στην άμεση δημοκρατία, την ισότητα των φύλων και τον εθνοτικό πλουραλισμό, ενώ παρουσιάζει έντονη αντίθεση με τα αυταρχικά καθεστώτα της περιοχής. Ωστόσο, η Ροζάβα αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις, με εξέχουσες τις τουρκικές στρατιωτικές εισβολές, την πίεση από τη συριακή κυβέρνηση και μια αβέβαιη σχέση με τους διεθνείς δρώντες.
Προκλήσεις και Προοπτικές
Τα κουρδικά πολιτικά κινήματα συνεχίζουν την πορεία τους εν μέσω ενός περίπλοκου τοπίου περιφερειακής πολιτικής, διεθνών σχέσεων και εσωτερικής δυναμικής. Οι βασικές προκλήσεις περιλαμβάνουν:
- Γεωπολιτικές πιέσεις: Οι κουρδικές φιλοδοξίες έρχονται συχνά σε αντίθεση με τα συμφέροντα περιφερειακών δυνάμεων, όπως η Τουρκία, το Ιράν και η Συρία. Οι δυνάμεις αυτές φοβούνται τις επιπτώσεις μιας ισχυρής, αυτόνομης κουρδικής οντότητας στους δικούς τους κουρδικούς πληθυσμούς.
- Εσωτερικές διαιρέσεις: Ο ανταγωνισμός μεταξύ του KDP και της PUK, καθώς και οι ιδεολογικές διαφορές μεταξύ διαφόρων κουρδικών οργανώσεων, μπορούν να υπονομεύσουν τις ενοποιημένες προσπάθειες για την επίτευξη συλλογικών στόχων.
- Διεθνής υποστήριξη: Είναι γεγονός ότι οι κουρδικές δυνάμεις έχουν λάβει διεθνή υποστήριξη σε συγκεκριμένα πλαίσια, όπως κατά τη διάρκεια του αγώνα κατά του ISIS. Ωστόσο, η συνεχής υποστήριξη για τους κουρδικούς πολιτικούς στόχους παραμένει ασυνεπής και υπόκειται σε ευρύτερους γεωπολιτικούς παράγοντες.
- Οικονομική σταθερότητα: Η οικονομική βιωσιμότητα των κουρδικών περιοχών, ιδιαίτερα της KRG, είναι ζωτικής σημασίας για την πολιτική σταθερότητα. Ζητήματα όπως η κατανομή των εσόδων από το πετρέλαιο με την κεντρική κυβέρνηση του Ιράκ και η οικονομική διαφοροποίηση παραμένουν κρίσιμες προκλήσεις.
Παρά τις προκλήσεις αυτές, τα κουρδικά πολιτικά κινήματα έχουν επιδείξει αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα και προσαρμοστικότητα. Η συνεχιζόμενη αναζήτηση για αναγνώριση, δικαιώματα και αυτοδιάθεση συνεχίζει να εμπνέει Κούρδους ακτιβιστές και ηγέτες. Το μέλλον των κουρδικών πολιτικών κινημάτων ενδεχομένως θα εξαρτηθεί από τη διπλωματική τους ικανότητά στο πλαίσιο της περιφερειακής και διεθνούς πολιτικής, στη διατήρηση της εσωτερικής συνοχής και στην υποστήριξη των δικαιωμάτων και των φιλοδοξιών του λαού τους.
Συμπεράσματα
Τα κουρδικά πολιτικά κινήματα έχουν εξελιχθεί από την αναζήτηση ανεξάρτητου κράτους στην προσπάθεια για αυτονομία και αναγνώριση εντός των υπαρχόντων εθνικών κρατών. Το PKK, το KDP και η PUK, το καθένα με ξεχωριστές ιστορίες και ιδεολογίες, συνεχίζουν να διαμορφώνουν το πολιτικό τοπίο της Μέσης Ανατολής. Παρά τις εσωτερικές διαιρέσεις και τις εξωτερικές πιέσεις, τα κινήματα αυτά επιμένουν στην προσπάθειά τους για κουρδικά δικαιώματα και αυτοδιάθεση, υπογραμμίζοντας τη διαρκή ανθεκτικότητα και την προσαρμοστικότητα του κουρδικού αγώνα.
Βιβλιογραφία
Δεριζιώτης Α., Ισσί Μ., Χριστοφής Ν. (2023). Οι Κούρδοι της Τουρκίας. Πανεπιστήμιο Πατρών.
Gunter, M. (2011). The Kurds ascending: The Evolving Solution to the Kurdish Problem in Iraq and Turkey. Springer.
MacDowall, D. (1977). A Modern history of the Kurds.
Natali, D. (2010). The Kurdish Quasi-State: Development and Dependency in Post-Gulf War Iraq. Syracuse University Press.
