Ελληνικά
Γράφει ο Σπυρίδων Θεοχαράκος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Η σημασία των θαλάσσιων μεταφορών είναι θεμελιώδους σημασίας στη σύγχρονη, παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα. Οι εθνικές οικονομίες είναι αλληλοεξαρτώμενες σε τόσο μεγάλο βαθμό, που καθυστερήσεις στη θαλάσσια εφοδιαστική αλυσίδα προκαλούν ντόμινο εξελίξεων με άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις. Με την πρόσφατη κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα να μαίνεται, με τους Χούθι να στοχεύουν εμπορικά πλοία δυτικών συμφερόντων προκαλώντας χάος στο παγκόσμιο εμπόριο, παρατηρείται ταυτόχρονα και μια δεύτερη εφοδιαστική κρίση. Στην παρούσα ανάλυση θα εξεταστεί η περίπτωση της Διώρυγας του Παναμά, η οποία τα τελευταία χρόνια αντιμετωπίζει λειτουργικά αδιέξοδα, καθώς και οι προκλήσεις που αναδύονται λόγω αυτής σε διεθνές επίπεδο.
Οι θαλάσσιες οδοί αποτελούσαν, από την αρχαιότητα ακόμα, τον πιο αποδοτικό τρόπο μεταφοράς αγαθών και εμπορευμάτων. Οι άνθρωποι αναζητούσαν την ελαχιστοποίηση του χρόνου του ταξιδιού για τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Η χαρτογράφηση των ηπείρων οδήγησε στη σταδιακή βελτιστοποίηση των δρομολογίων, με την εξέλιξη της μηχανικής να επιτρέπει τη διάνοιξη καναλιών, μέσω των οποίων μπορούσαν να κινούνται τα πλοία. Στις αρχές του 20ου αιώνα, συγκεκριμένα το 1914, ολοκληρώθηκε η διάνοιξη της Διώρυγας του Παναμά, ενός έργου μήκους 82 χιλιομέτρων στη χώρα του Παναμά, ενώνοντας τον Ατλαντικό με τον Ειρηνικό Ωκεανό. Το έργο ήταν υπό την επίβλεψη των Η.Π.Α., οι οποίες διατήρησαν τον έλεγχο της Διώρυγας με τη μορφή ιδιοκτησίας ή συνιδιοκτησίας ως το 1999. Λόγω της γεωγραφίας του δυτικού ημισφαιρίου, η διώρυγα αποτέλεσε και αποτελεί πέρασμα στρατηγικής σημασίας τόσο για λόγους γεωστρατηγικής, όσο και για την παγκόσμια οικονομία.
Η σημασία της Διώρυγας είναι αναμφισβήτητη. Αποτελεί την κύρια εμπορική οδό που συνδέει την ανατολική ακτογραμμή των Η.Π.Α. με την ανατολική Ασία και τη δυτική ακτογραμμή των Η.Π.Α. και του Καναδά με την Ευρώπη. Η εναλλακτική οδός για τα πλοία είναι η πλεύση γύρω από τη νοτιοαμερικανική ήπειρο και το ακρωτήριο του Χoρν. To επικίνδυνο αυτό πέρασμα προσθέτει 8.000 ναυτικά μίλια και 18 ημέρες ταξιδιού για τα πλοία και τα πληρώματά τους. Συνεπώς, το ποσοστό συμμετοχής της Διώρυγας στο παγκόσμιο θαλάσσιο εμπόριο ανέρχεται σε περίπου 5% ετησίως. Το ποσοστό, δε, για τα αμερικανικά εμπορευματοκιβώτια που διέρχονται φτάνει το 40%.
Το πέρασμα επίσης αποτελεί θεμελιώδη πυλώνα της ηγεμονίας των Η.Π.Α. επί της θάλασσας. Λόγω της ιδιομορφίας του κράτους να διαθέτει εκτενή ακτογραμμή τόσο στον Ατλαντικό, όσο και στον Ειρηνικό Ωκεανό, οι Η.Π.Α. διαθέτουν πολεμικό στόλο υπό ξεχωριστή Ναυτική Διοίκηση σε αμφότερες τις ακτές. Γεωπολιτικά συμφέροντα της χώρας σε ευρείες ζώνες επιρροής, συμπεριλαμβανομένων της Μεσογείου Θάλασσας, της Ταϊβάν και της στρατιωτικής τους βάσης στη νήσο Οκινάουα, καθιστούν ύψιστης στρατηγικής σημασίας την επικοινωνία και τη γρήγορη μεταφορά των στόλων στα θέατρα επιχειρήσεων. Σε αυτό το πλαίσιο, η Διώρυγα συμβάλλει στη μείωση του χρόνου του ταξιδιού επίσης κατά 18 ημέρες, χρονικό διάστημα καθοριστικό σε περιόδους κρίσεων.
Για το ίδιο το κράτος του Παναμά, η Διώρυγα συνιστά το, ίσως, πολυτιμότερο ευεργέτημα στη φαρέτρα του. Εξαιτίας των υπέρμετρων πλεονεκτημάτων της, η κυβέρνηση δύναται να χρεώνει ογκώδη τέλη διέλευσης στα διερχόμενα πλοία. Το πέρασμα διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά ενός μονοπωλίου, καθώς το εναλλακτικό δρομολόγιο του περίπλου της Νοτίου Αμερικής κρίνεται χρονοβόρο, επικίνδυνο και οικονομικά ασύμφορο. Το Σεπτέμβριο του 2023, η αρχή της Διώρυγας ισχυρίστηκε έσοδα της τάξης των 3,3 δισ. δολαρίων για την περασμένη χρονιά, ποσό που ανέρχεται σε 2,5 δισ. δολάρια μετά την αφαίρεση των λειτουργικών εξόδων. Το διόλου ευκαταφρόνητο ποσό συμβάλλει αποφασιστικά στο ΑΕΠ της χώρας, οδηγώντας και κατευθύνοντας την οικονομία του.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια ιδιότυπη δυσχέρεια στην ομαλή λειτουργία της Διώρυγας. Αυτή οφείλεται εν πολλοίς στη φύση της λειτουργίας της. Το κανάλι απαρτίζεται από μια διαδοχή θυροφραγμάτων, τα οποία λειτουργούν ως ανελκυστήρες, ανυψώνοντας αρχικά το πλοίο κατά 26 μέτρα, έως ότου το επαναφέρουν στο επίπεδο της στάθμης της θάλασσας. Το εγχείρημα αυτό καθίσταται δυνατό χρησιμοποιώντας τεράστιες ποσότητες νερού από γειτονικές τεχνητές λίμνες. Υπολογίζεται ότι σε κάθε διέλευση πλοίου χρησιμοποιείται ποσότητα νερού ίση με 200 – 250 εκατομμύρια λίτρα νερού, τα οποία στη συνέχεια χάνονται στον Ωκεανό. Ένας συνδυασμός από παράγοντες, όπως η άνοδος της θερμοκρασίας των ωκεανών και οι πρόσφατες παρατεταμένες συνθήκες ξηρασίας, έχουν συντελέσει στη διαμόρφωση κλίματος αναστάτωσης σχετικά με το μέλλον της Διώρυγας.
Οι επιπτώσεις για τον ντόπιο πληθυσμό είναι ανησυχητικές. Η κυβέρνηση του Παναμά αντιμετωπίζει το δίλημμα του καταμερισμού της ποσότητας του διαθέσιμου νερού από τις λίμνες, είτε για τις ανάγκες της Διώρυγας, είτε για αυτές του πληθυσμού. Με τις αντιδράσεις του πληθυσμού να είναι έντονες, η διέλευση πλοίων έχει σταδιακά περιοριστεί, οδηγώντας σε ουρές πλοίων που ξεπερνούν κάθε προηγούμενο. Καθώς οι πλοιοκτήτριες εταιρίες αναζητούν εναλλακτικά δρομολόγια μεταφοράς, το μερίδιο της αγοράς για το κράτος του Παναμά δείχνει πτωτική τάση.
Οι επιπτώσεις, τώρα, στο παγκόσμιο εμπόριο είναι ανυπολόγιστες. Η ταυτόχρονη κρίση στον Παναμά και στην Ερυθρά Θάλασσα, δύο ζωτικής σημασίας στενά περάσματα, έχουν προκαλέσει πρωτοφανείς καθυστερήσεις στις εφοδιαστικές αλυσίδες. Αυτές μεταφράζονται σε πληθωριστικές πιέσεις στις τιμές των αγαθών, καθώς το κόστος μετακυλίεται στους καταναλωτές. Οι ελλείψεις σε βασικά αγαθά έχουν κάνει την εμφάνισή τους, ενώ το κλίμα αβεβαιότητας δυσχεραίνει τις αγορές και κατά συνέπεια τις επενδύσεις και την ανάπτυξη.
Η συζήτηση έχει κατευθυνθεί στην εξεύρεση εναλλακτικών δρομολογίων για τη ναυσιπλοΐα. Παρ’ όλες τις προσπάθειες που έχουν καταβληθεί, η γεωγραφία προβάλλει σθεναρή αντίσταση, φρενάροντας τα επίδοξα σχέδια των κρατών. Στη Νότια Αμερική, η οροσειρά των Άνδεων και ο Αμαζόνιος στέκονται εμπόδια στη σιδηροδρομική ή οδική σύνδεση των δύο Ωκεανών. Είναι χαρακτηριστικό ότι λόγω της μορφολογίας της ηπείρου, η Κολομβία δε συνδέεται οδικά με τις γειτονικές της Βραζιλία, Περού και Παναμά. Η Βενεζουέλα δε διαθέτει οδικό δίκτυο προς τη γειτονική Γουιάνα, ενώ το Σουρινάμ με τη σειρά του δε συνδέεται οδικά με τη Βραζιλία. Στα βόρεια του Παναμά, η εναλλακτική διαδρομή μέσω της Νικαράγουα συναντά εμπόδια περιβαλλοντικής φύσης και κρατικής διαφθοράς. Ακόμα πιο βόρεια, στο Μεξικό, η κυβέρνηση έχει επενδύσει ποσό ύψους 2.85 δισ. δολαρίων για την ανάπτυξη σιδηροδρομικού δικτύου που θα μεταφέρει εμπορευματοκιβώτια μεταξύ των δύο Ωκεανών. Το πλάνο προβλέπει ολοκλήρωση του έργου το 2033, όταν και θα καθίσταται ικανό να μεταφέρει 1,4 εκ. εμπορευματοκιβώτια σε ετήσια βάση.
Το μέλλον της Διώρυγας του Παναμά είναι αβέβαιο. Ακόμη σημαντικότερο είναι το γεγονός ότι η αποτυχία του να αντεπεξέλθει στις ανάγκες της εφοδιαστικής αλυσίδας, έχει πυροδοτήσει έναν αγώνα δρόμου προς εξεύρεση εναλλακτικών διαδρομών. Το παράδειγμα του Παναμά διδάσκει ένα σημαντικό μάθημα στα κράτη που επαναπαύονται σε μια κατάσταση που λειτουργεί. Τα μονοπώλια είναι απρόβλεπτα, σε οποιαδήποτε κλίμακα. Η μελέτη, επομένως, και η εξεύρεση εναλλακτικών πλάνων οφείλει να βρίσκεται σε εξέχουσα θέση σε κάθε κρατική ατζέντα.
Πηγές
- Eavis, P., & Angarita, N. (2023, November 1). Drought saps the Panama Canal, disrupting global trade. The New York Times. https://www.nytimes.com/2023/11/01/business/economy/panama-canal-drought-shipping.html
- Milestones: 1977–1980 – Office of the Historian. (n.d.). https://history.state.gov/milestones/1977-1980/panama-canal
- AFP. (2023, August 4). Drought-hit Panama Canal must “adapt or die” as water levels drop. France 24. https://www.france24.com/en/live-news/20230804-drought-hit-panama-canal-must-adapt-or-die-as-water-levels-drop
- Newsroom. (2022, August 11). Διώρυγα του Παναμά: «Καμπανάκι» λόγω κλιματικής αλλαγής. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. https://www.kathimerini.gr/world/561994069/dioryga-toy-panama-kampanaki-logo-klimatikis-allagis/
