Ελληνικά
Γράφει η Μαρία Μερκουράκη, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Με την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση να εντείνεται από τον Οκτώβριο του 2023 και εν μέσω της συνεχιζόμενης διεθνούς πίεσης για κατάπαυση του πυρός, η Σαουδική Αραβία αποτελεί το επίκεντρο της προσοχής σχετικά με το ποιος θα είναι ο διεθνής ρόλος της μετά τη λήξη αυτού του πολέμου, δεδομένου ότι στο παρελθόν έχει καταβάλει σημαντικές προσπάθειες για να προωθηθεί η επίλυση των παλαιστινιο-ισραηλινών αντιπαραθέσεων με σημαντικότερες το Σχέδιο Φαχντ και την Αραβική Ειρηνευτική Πρωτοβουλία. Αυτή τη στιγμή πάντως η Σαουδική Αραβία δείχνει να εστιάζει κυρίως στους διεθνείς εταίρους της συμπεριλαμβανομένης της κυβέρνησης Μπάιντεν.
Αυτή η επιλογή δεν είναι τυχαία καθόσον η Σαουδική Αραβία τα τελευταία χρόνια έχει στρέψει την εξωτερική πολιτική της σε δράσεις που προωθούν την ανύψωση της θέσης της τόσο σε περιφερειακό όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Κομβικό γεγονός για τη μεταστροφή προς μία πιο εξωστρεφή και διευρυμένη εξωτερική πολιτική ήταν το έτος 2022 που ουσιαστικά σηματοδότησε την «άρση» της σκιάς που έπεσε πάνω στον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν μετά τη δολοφονία του Τζαμάλ Κασόγκι το 2018 μέσα στο προξενείο της Σαουδικής Αραβίας στην Κωνσταντινούπολη. Μάλιστα, το έτος 2022 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ορόσημο για τη Σαουδική Αραβία καθώς οι δυτικοί ηγέτες χάραξαν ένα νέο κύκλο διαπραγματεύσεων με το Ριάντ με στόχο την επιτάχυνση των συνομιλιών σχετικά με τα ζητήματα του πετρελαίου, της ενέργειας, της τεχνολογίας και της οικονομικής πολιτικής στον απόηχο της Ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία το 2022. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα φάνηκε ξεκάθαρα ότι η εξωτερική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας τείνει στο να είναι πιο ευέλικτη κάτι που επιβεβαιώθηκε και μετά τις επιθέσεις στην πετρελαϊκή υποδομή του Βασιλείου το 2019. Εν τω μεταξύ, άλλος ένας καθοριστικός παράγοντας αυτής της νέας πολιτικής ατζέντας της Σαουδικής Αραβίας είναι το «Vision 2030».
Το «Vision 2030» συνιστά το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα επιτάχυνσης και προώθησης των στρατηγικών στόχων της Σαουδικής Αραβίας την τελευταία δεκαετία. Για να επιτευχθεί όμως θα πρέπει να «απομακρυνθεί» πρώτα ο κίνδυνος αποσταθεροποίησης στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής. Σε αυτό το πλαίσιο, μήνες πριν από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου του 2023 στο Ισραήλ από τη Χαμάς – η οποία χαρακτηρίστηκε από την ίδια την Χαμάς ως αυτοάμυνα – αμερικανικά ΜΜΕ ανέφεραν τις παραμέτρους των τριμερών διαπραγματεύσεων για μια πιθανή συμφωνία με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ. Χαρακτηριστικά, το Σεπτέμβριο του 2023 ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν σε ομιλία του τόνισε ότι «κάθε μέρα πλησιάζουμε» σε μια συμφωνία με το Ισραήλ που θα ήταν, όπως ισχυρίστηκε τότε «η μεγαλύτερη ιστορική συμφωνία από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου», τονίζοντας όμως ότι οποιαδήποτε πρόοδος στις συνομιλίες εξαρτάται πρωτίστως από την επίτευξη μιας συμφωνίας που να καλύπτει κρίσιμα αιτήματα των Παλαιστινίων.
Ωστόσο, μετά την ισραηλινή στρατιωτική απάντησης στη Γάζα υπήρξε από την πλευρά της Σαουδικής Αραβίας μια παύση στις συνομιλίες ομαλοποίησης και προώθησης των κοινών συμφερόντων με τη Δύση. Αυτή η απόφαση πιθανότατα αντανακλά την ανάγκη για μία ρεαλιστική εξισορρόπηση των συμφερόντων της Σαουδικής Αραβίας μεταξύ Ανατολής και Δύσης, έχοντας υπόψιν την πολιτική αξιοπιστία του Βασιλείου στον αραβικό κόσμο καθώς και τη θρησκευτική του νομιμότητα. Έτσι, οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι ουσιαστικά τοποθέτησαν το Βασίλειο στο επίκεντρο μιας συλλογικής αραβικής – ισλαμικής απάντησης μετά την έναρξη του πολέμου μεταξύ Ισραήλ-Χαμάς οργανώνοντας μια έκτακτη συνάντηση των κρατών του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης στη Τζέντα τον Οκτώβριο του 2023 και λίγο αργότερα μια κοινή Σύνοδο Κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου στο Ριάντ τον Νοέμβριο του 2023. Ο πόλεμος Ισραήλ-Χαμάς όπως φαίνεται οδήγησε σε μία ξαφνική σκλήρυνση της πολιτικής στάσης της Σαουδικής Αραβίας. Αυτό οφείλεται κυρίως στο ότι σημαντικό τμήμα του λαού της Σαουδικής Αραβίας παραδοσιακά υποστηρίζει τους Παλαιστίνιους και επιθυμεί ένα ανεξάρτητο κράτος με πρωτεύουσα την Ανατολική Ιερουσαλήμ, εκφράζοντας συνάμα έμπρακτα την υποστήριξή του στην πολιτοφυλακή της Χαμάς που ενισχύεται από το Ιράν. Και μάλιστα, αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι η Χαμάς εξακολουθεί να ανήκει στους ιδεολογικούς αντιπάλους της Σαουδικής Αραβίας – το Ιράν και τον λεγόμενο «Άξονα Αντίστασης» – και παρά το γεγονός ότι οι δεσμοί μεταξύ Τεχεράνης και Ριάντ φαίνεται να βελτιώνονται. Αξίζει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με δημοσκόπηση του «The Washington Institute» – ενός αμερικανικού think tank με «φιλοισραηλινή» ταυτότητα – φαίνεται ότι οι θετικές απόψεις για τη Χαμάς αυξήθηκαν από 10% σε 40% μεταξύ των Σαουδαράβων από το Νοέμβριο έως το Δεκέμβριο του 2023.
Αυτή η πραγματιστική μεταστροφή προς εξυπηρέτηση των εσωτερικών συμφερόντων του Βασιλείου τείνουν να επηρεάζουν την εξωτερική πολιτική της Σαουδικής Αραβίας. Αυτό κατέστη εμφανές στο διάλογο υψηλού επιπέδου μεταξύ των ηγετών της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν τον Οκτώβριο του 2023. Ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και ο Πρόεδρος του Ιράν Εμπραίμ Ραΐσι είχαν την πρώτη τους τηλεφωνική συνομιλία μετά την αποκατάσταση των σχέσεων τους στις 12 Οκτωβρίου 2023 σε μια εποχή που η εξάπλωση του πολέμου στον Λίβανο φαινόταν πιθανή. Ο Ραΐσι ταξίδεψε αργότερα στο Ριάντ για να συμμετάσχει αυτοπροσώπως στη σύνοδο κορυφής του Οργανισμού Ισλαμικής Διάσκεψης. Πάντως, από τη σκοπιά της Σαουδικής Αραβίας, υπήρχε και παραμένει η ανάγκη να ελαχιστοποιηθούν οι πιθανότητες επιστροφής στην εποχή της αστάθειας που σημάδεψε τη δεκαετία της περιφερειακής και γεωπολιτικής αντιπαράθεσης στον Κόλπο μετά την Αραβική Άνοιξη. Κατά άλλη άποψη, οι «άκαμπτες» δηλώσεις της Σαουδικής Αραβίας σχετικά με τη συμπεριφορά του Ισραήλ στη Γάζα, αν και αντικατοπτρίζουν έντονο θυμό, μπορεί επίσης να υποκινούνται και από την επιθυμία να μην αφήσει η Σαουδική Αραβία το Ιράν ή τα μέλη του «Άξονα της Αντίστασης» να αποτελέσουν κεντρικό παράγοντα στην αντίσταση κατά του Ισραήλ, όπως συνέβη στον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ-Λιβάνου το 2006.
Επιπλέον, η μεγαλύτερη κλιμάκωση εκτός περιοχής, κυρίως στην Υεμένη, αποδεικνύεται από το ότι οι Χούθι επικεντρώνουν τις επιθέσεις τους με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε θαλάσσιους στόχους στην Ερυθρά Θάλασσα και στον Κόλπο του Άντεν, αντί να στρέφονται εναντίον πόλεων και υποδομών της Σαουδικής Αραβίας, όπως συνέβη από το 2015 έως και το 2022. Επίσης, να τονίσουμε ότι η Σαουδική Αραβία δεν έχει ενταχθεί στον ναυτικό συνασπισμό υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, στην επιχείρηση «Prosperity Guardian», που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2023.
Έτσι όπως έχει διαμορφωθεί η κατάσταση το καίριο ερώτημα είναι τι θα προσδοκούν, λοιπόν, οι Σαουδάραβες αξιωματούχοι όταν η στρατιωτική φάση της επιχείρησης του Ισραήλ στη Γάζα τελειώσει και δώσει τη θέση της σε μια πολιτική διαπραγμάτευση και μια διαδικασία ανάκαμψης μετά τη σύγκρουση; Θα μπορούσαν να αναδειχθούν οι Σαουδάραβες ως βασικός παράγοντας στο παλαιστινιακό ζήτημα και, εάν ναι, ποια μορφή θα μπορούσε να λάβει στην πράξη μια τέτοια προσέγγιση και άραγε πως αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει τις σχέσεις με τη Δύση και το όραμα μίας πιο εξωστρεφούς εξωτερικής πολιτικής;
Η ιστορία έχει δείξει ότι η Σαουδική Αραβία έχει τη δύναμη να ενεργεί ως ενδιάμεσος παίκτης παρά το γεγονός ότι από την αρχή του πολέμου η Αίγυπτος και το Κατάρ έχουν μέχρι στιγμής ηγηθεί των προσπαθειών διαμεσολάβησης για να εξασφαλίσουν την απελευθέρωση των Ισραηλινών ομήρων που κρατούνται στη Γάζα. Στην κρίσιμη επόμενη φάση αυτού του πολέμου που θα είναι η έναρξη διαπραγματεύσεων μετά την παύση των εχθροπραξιών, η Σαουδική Αραβία θα μπορούσε να γίνει παράγοντας καθορισμού του πλαισίου μιας μεταπολεμικής διευθέτησης που, για πολλούς λόγους, δεν μπορεί να στηριχθεί σε μια επαναφορά σε ένα status quo προ της ενάρξεως του πολέμου. Μόλις σταματήσουν οι ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα, η προσοχή πιθανότατα θα επικεντρωθεί ξανά στις προοπτικές για μια συμφωνία μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ. Εάν σχηματιστεί μια νέα τεχνοκρατική παλαιστινιακή ηγεσία και σταματήσουν οι ισραηλινές στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα, η προσοχή θα στραφεί ξανά στη Σαουδική Αραβία κάτι που εξακολουθούν να επιδιώκουν μέλη της κυβέρνησης Μπάιντεν. Ο Λευκός Οίκος βλέπει πάντως ως ευκαιρία μια τέτοια εξέλιξη καθώς θα ενισχυόταν η ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ισραήλ. Όπως προκύπτει η Σαουδική Αραβία έχει αναδειχθεί ως ένας δυνητικά κρίσιμος διπλωματικός παίκτης στο περίπλοκο Διεθνές Σύστημα. Αυτό οφείλεται στη γεωπολιτικό θέση ισχύος του Βασιλείου και στην ενεργειακή δύναμή του. Επομένως, η λήψη αποφάσεων στη Σαουδική Αραβία θα καθοδηγείται πρωτίστως από την αξιολόγηση των συμφερόντων της Σαουδικής Αραβίας και θα περιλαμβάνει μια σειρά πολιτικών και οικονομικών εκτιμήσεων καθώς και ζητημάτων που σχετίζονται με την ασφάλεια και την άμυνα. Η έκρυθμη κατάσταση μεταξύ Ισραήλ-Χαμάς ουσιαστικά ανοίγει το δρόμο στον Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν να παρουσιαστεί ως ο ηγέτης που μπορεί να πετύχει εκεί που τόσοι άλλοι απέτυχαν και παράλληλα θα μπορέσει να ενισχύσει το αφήγημα της Σαουδικής Αραβίας που τοποθετεί το Βασίλειο στο κέντρο των εξελίξεων. Η καταστροφή στη Γάζα από τον Οκτώβριο του 2023 έχει δείξει την επείγουσα ανάγκη για μια νέα ειρηνευτική διαδικασία, με τους Παλαιστίνιους στον πυρήνα της, κάτι που προφανώς απέτυχε να επιτύχουν οι Συμφωνίες του Αβραάμ του 2020. Η ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας θα μπορούσε επομένως να παίξει καίριο ρόλο για το πόσο μακριά είναι διατεθειμένοι να φτάσουν οι Αμερικανοί και Ισραηλινοί συνομιλητές της για μια από κοινού συμφωνία προσκαλώντας τους να διατυπώσουν συγκεκριμένες προτάσεις για μία νέα τάξη πραγμάτων χωρίς όμως να αγνοηθεί το σύνολο των Παλαιστινιακών απαιτήσεων εστιάζοντας στην ανάγκη δημιουργίας δύο κρατών.
Πηγές
1.https://foreignpolicy.com/2023/10/26/saudi-arabia-mbs-israel-hamas-war-strategy-policy-diplomacy/
3.https://www.dw.com/en/saudi-arabia-juggles-priorities-amid-israel-hamas-war/a-68278203
4.https://www.dw.com/en/saudi-israeli-deal-what-would-it-mean-for-the-middle-east/a-66929451
5.https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67177684
