Η νέα Εταιρική Σχέση ΕΕ – Ηνωμένου Βασιλείου για την Ασφάλεια & Άμυνα και το μέλλον της Ευρώπης

Γράφει ο Γεώργιος Κουκάκης*, Γενικός Γραμματέας και Κύριος Ερευνητής ΚΕΔΙΣΑ

 

Εισαγωγή

Στις 31 Ιανουαρίου 2020, το Ηνωμένο Βασίλειο (ΗΒ) –έπειτα από σχετικό δημοψήφισμα που είχε πραγματοποιηθεί στις 23 Ιουνίου 2016 και την ενεργοποίηση του άρθρου 50 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ) στις 29 Μαρτίου 2017– έπαψε να είναι κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), γεγονός που έμεινε γνωστό στην ιστορία ως BREXIT.[i] Με τον τρόπο αυτό τερματίστηκε «άδοξα» η σχέση που διατηρούσε με την ΕΕ από το 1973, έτος κατά το οποίο εντάχθηκε σε αυτήν –μαζί με τη Δανία και την Ιρλανδία– κατά την 1^η διεύρυνση (enlargement),[ii] απεμπολώντας ταυτόχρονα τα ποικίλα προνόμια που του παρείχε η συμμετοχή του στον διεθνή αυτό οργανισμό.

Η εισβολή ωστόσο της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022, σε συνδυασμό με την πρόσφατη επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ και την ενδεχόμενη απόσυρσης μέρους των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ που βρίσκονται στην Ευρώπη,[iii] αύξησε το αίσθημα ανασφάλειας αρκετών Ευρωπαϊκών (και όχι μόνο) κρατών. Ως αποτέλεσμα, πολλά από αυτά κατέφυγαν σε διάφορους πάροχους ασφάλειας (security providers) για την ενίσχυση των αμυντικών τους δυνατοτήτων με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την ένταξη της  Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.[iv] Άλλα κράτη ωστόσο, μεταξύ των οποίων και το Ηνωμένο Βασίλειο,[v] κατέφυγαν στην ΕΕ με την οποία υπέγραψαν συμφωνία για την εγκαθίδρυση Εταιρικής Σχέσης Ασφάλειας & Άμυνας (Security & Defence Partnership).

Το περιεχόμενο της συμφωνίας ΕΕ – ΗΒ

Η συμφωνία για την εγκαθίδρυση Εταιρικής Σχέσης Ασφάλειας & Άμυνας μεταξύ ΕΕ και Ηνωμένου Βασιλείου υπογράφηκε στις 19 Μαΐου 2025 στο πλαίσιο της Συνόδου Κορυφής που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο με τη συμμετοχή του Πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου (Keir Starmer), της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Ursula von der Leyen) και του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (António Costa), ενώ στην Κοινή Δήλωση (Joint Statement) που εξέδωσαν με το πέρας αυτής δήλωσαν ότι:

«Επιβεβαιώνοντας τις κοινές μας αξίες και τη δέσμευσή μας για βαθύτερη συνεργασία στο πλαίσιο ενός εξελισσόμενου και πολύπλοκου παγκόσμιου γεωπολιτικού τοπίου, συμφωνήσαμε μια νέα στρατηγική εταιρική σχέση μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ […] Σκοπός μας θα είναι να συμβάλουμε στην επίτευξη των στόχων μας για τις ικανότητές μας, μεταξύ άλλων μέσω των αμυντικών μας βιομηχανιών, ταχύτερα και οικονομικότερα και με ενισχυμένη διαλειτουργικότητα με τρόπους που αποφέρουν αμοιβαίο όφελος και ενισχύουν την ευρωπαϊκή συμβολή στο ΝΑΤΟ».[i]

Όσον αφορά το περιεχόμενο της προαναφερθείσας εταιρικής σχέσης,[ii] το σχετικό έγγραφο αναφέρει ότι η συνεργασία των δύο μερών αφορά τους ακόλουθους τομείς συνεργασίας:

1. Θέματα περιφερειακής ασφάλειας.
2. Οικοδόμηση της ειρήνης και διαχείριση κρίσεων.
3. Θαλάσσια ασφάλεια.
4. Πρωτοβουλίες, πολιτικές & «εργαλεία» Ασφάλειας & Άμυνας.
5. 5. Διαστημική ασφάλεια.
6. Αναδυόμενες & Ανατρεπτικές Τεχνολογίες (Emerging Disruptive Technologies, EDTs).
7. Θέματα κυβερνοχώρου.
8. Αντιμετώπιση υβριδικών απειλών & ανθεκτικότητα κρίσιμων υποδομών.
9. Αντιμετώπιση χειραγώγησης πληροφοριών & παρέμβασης από το εξωτερικό (Foreign Information Manipulation & Interference, FIMI).
10. Αντιτρομοκρατία & αντιμετώπιση βίαιου εξτρεμισμού.
11. Μη-διάδοση & αφοπλισμός Όπλων Μαζικής Καταστροφής (ΟΜΚ) & συμβατικών όπλων.
12. Δημιουργία ικανοτήτων ασφάλειας & άμυνας για τους εταίρους.
13. Κατάρτιση & εκπαίδευση σε θέματα ασφάλειας & άμυνας.
14. Επίγνωση Κατάστασης.
15. Συνεργασία με τρίτες χώρες & πολυμερή φόρα και θεσμικές ανταλλαγές.
16. Εξωτερικές πλευρές της οικονομικής ασφάλειας.
17. Εξωτερικές πλευρές της καταπολέμησης της διαφθοράς & του παραοικονομίας.
18. Γυναίκες, Ειρήνη & Ασφάλεια (Women, Peace and Security, WPS).
19. Εξωτερική διάσταση της παράτυπης μετανάστευσης.
20. Η αλληλεπίδραση κλίματος – ασφάλειας.
21. Η παγκόσμια υγειονομική ασφάλεια.

Όσον αφορά το θεσμικό πλαίσιο συνεργασίας ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου στον τομέα της ασφάλειας & άμυνας, η συμφωνία προβλέπει την διεξαγωγή τακτικών συναντήσεων (κάθε 6 μήνες) μεταξύ της Ύπατης Εκπροσώπου της ΕΕ για Εξωτερικές Υποθέσεις και Πολιτική Ασφάλειας (High Representative of the EU for Foreign Affairs and Security Policy) και των Υπουργών Εξωτερικών & Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου, την εκατέρωθεν παρουσία σε συναντήσεις υψηλού επιπέδου κατόπιν πρόσκλησης έκαστου μέρους, την ετήσια διενέργεια Διαλόγου Ασφάλειας & Άμυνας (Security and Defence Dialogue) μεταξύ ΕΕ-ΗΒ, τη συμμετοχή του ΗΒ στο διετές Φόρουμ Σουμάν για την Ασφάλεια & Άμυνα της ΕΕ (Schuman Security and Defence Forum), καθώς και τη διενέργεια συναντήσεων για συναφή ζητήματα κατά περίπτωση.

Τέλος αξίζει να επισημανθεί ότι τα δύο μέρη τόνισαν μεταξύ άλλων τις κοινές αξίες που τα διέπουν, την υποστήριξη που δείχνουν σε κάθε μορφή συνεργασίας αλλά και σε μία διεθνή τάξη που διέπεται σε συγκεκριμένους κανόνες, το γεγονός ότι το ΝΑΤΟ εξακολουθεί να είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της Ευρωπαϊκής άμυνας, την ανάγκη κατάπαυσης του πυρός στην Ουκρανία (τονίζοντας ότι εξαρτάται πρωτίστως από τη Ρωσία) και τη Γάζα (υποστηρίζοντας τη δημιουργία δύο κρατών), και επανεπιβεβαίωσαν τη στήριξή τους όσον αφορά την εδαφική ακεραιότητα της Μολδαβίας και το μέλλον του λαού της Συρίας.

Το μέλλον της Ευρώπης

Όσον αφορά το μέλλον της Ευρώπης, αυτό θα κριθεί σε μεγάλο βαθμό από την αντιμετώπιση των ποικίλων απειλών ασφάλειας, οι οποίες –σε αντίθεση με αυτό που πιστεύει σημαντικός αριθμός πολιτών– εκτός από τις «παραδοσιακές» στρατιωτικές απειλές, περιλαμβάνουν πλέον απειλές οικονομικής ασφάλειας (economic security), περιβαλλοντικής ασφάλειας (environmental security), επισιτιστικής ασφάλειας (food security), κυβερνοασφάλειας (cybersecurity), ενεργειακής ασφάλειας (energy security), διαστημικής ασφάλειας (space security), πληροφοριακής ασφάλειας (information security), ασφάλειας κρίσιμων υποδομών (critical infrastructure security), υδατικής ασφάλειας (water security), κ.λπ.

Όπως συνέβη όμως και κατά το παρελθόν με τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) η οποία υπήρξε ο πρόδρομος της ΕΕ,[iii] το μέλλον της Ευρώπης θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τη συνεργασία (ειδικά στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας) μεταξύ των Ευρωπαϊκών κρατών, καθώς έχει αποδειχτεί ότι η αντιμετώπιση κάθε απειλής είναι πολύ πιο αποτελεσματικότερη όταν πραγματοποιείται σε συλλογικό επίπεδο. Εξάλλου, όπως είχε επισημάνει ο εμπνευστής της Robert Schuman στην ομώνυμη διακήρυξή του:

«Η παγκόσμια ειρήνη δεν μπορεί να διαφυλαχθεί χωρίς την καταβολή δημιουργικών προσπαθειών ανάλογων με τους κινδύνους που την απειλούν. […] «Η Ευρώπη δεν θα γίνει με τη μία ή σύμφωνα με ένα ενιαίο σχέδιο. Θα οικοδομηθεί μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα που θα δημιουργήσουν πρώτα μια de facto αλληλεγγύη».[iv]

Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η ΕΕ λειτουργεί ποικιλοτρόπως ως ένα «δίχτυ ασφάλειας» για τα κράτη-μέλη (κ-μ) της, καθώς –αν και η εθνική άμυνα αυτών εξακολουθεί να παραμένει αποκλειστική ευθύνη των ίδιων– η νομοθεσία αυτής προβλέπει την αμοιβαία συνδρομή όλων των κ-μ προς όποιο τα υπόλοιπα βρεθεί σε δυσμενή κατάσταση λόγω εξωτερικής απειλής. Πιο συγκεκριμένα, το άρθρο 42(7) (ρήτρα αμοιβαίας άμυνας) της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) καθορίζει ότι:

«Εάν ένα κράτος μέλος πέσει θύμα ένοπλης επίθεσης στο έδαφός του, τα άλλα κράτη μέλη έχουν απέναντί του υποχρέωση βοήθειας και συνδρομής με όλα τα μέσα που διαθέτουν, σύμφωνα με το άρθρο 51 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών». [v]

ενώ το άρθρο 222 (ρήτρα αλληλεγγύης) της Συνθήκης για τη Λειτουργία της ΕΕ (ΣΛΕΕ) καθορίζει ότι:

«Σε περίπτωση που ένα κράτος μέλος γίνει στόχος τρομοκρατικής επίθεσης ή θύμα φυσικής ή ανθρωπογενούς καταστροφής, τα άλλα κράτη μέλη το βοηθούν κατόπιν αιτήματος των πολιτικών του αρχών». [vi]

Για το λόγο αυτό, τα περισσότερα Ευρωπαϊκά κράτη που δεν είναι ήδη μέλη της ΕΕ έχουν υποβάλλει αίτημα ένταξης σε αυτήν, ενώ όπως όλα δείχνουν το Ηνωμένο Βασίλειο –αναγνωρίζοντας εκ των υστέρων τις δυσμενείς συνέπειες του BREXIT– επιδιώκει την αναθέρμανση των σχέσεών του με την ΕΕ. Όσον αφορά τώρα το κράτος που θα έχει ηγετικό ρόλο στον τομέα της Ευρωπαϊκής άμυνας –έχοντας κατά νου το γεγονός ότι τόσο το Ηνωμένο Βασίλειο όσο και η Γαλλία έχουν δείξει μέσα από τις συνόδους κορυφής που έχουν συγκαλέσει ανάλογο ενδιαφέρον αλλά και ότι αποτελούν τα μοναδικά Ευρωπαϊκά κράτη που διαθέτουν πυρηνικά όπλα– το πιθανότερο είναι ο ρόλος αυτός να αναληφθεί από τη Γαλλία, καθώς η ιδιότητά της ως κ-μ της ΕΕ της προσδίδει τεράστιο πλεονέκτημα όσον αφορά το διάλογο με άλλα κράτη, αλλά την πρόσβαση σε μηχανισμούς και εργαλεία της ΕΕ.

Εν κατακλείδι

Λαμβάνοντας υπόψιν τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν, κρίνεται σκόπιμο να επισημανθεί για ακόμα μία φορά η αξία της ΕΕ όχι μόνο ως οικονομικός δρώντας αλλά και ως πάροχος ασφάλειας, καθώς έχει δείξει ότι –παρά τις όποιες εγγενείς γραφειοκρατικές δυσκολίες της– παρακολουθεί στενά και προσαρμόζεται στις εξελίξεις επιδιώκοντας να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο σε περιφερειακό και διεθνές επίπεδο, αναφέροντας ως ενδεικτικές δράσεις την έκδοση της Στρατηγικής Πυξίδας το 2022,[vii] της Διαστημικής Στρατηγικής για την Ασφάλεια & Άμυνα το 2023,[viii] της Αμυντικής Βιομηχανικής Στρατηγικής το 2024,[ix] αλλά και της Λευκής Βίβλου για την Άμυνα και το Σχέδιο ReArrm Europe/Readiness 2030που δημοσιεύτηκαν στις αρχές του 2025.[x] Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, δεν θα πρέπει να λησμονάται ότι το μέλλον της Ευρώπης έγκειται στην αλληλεγγύη των κρατών της, καθώς σύμφωνα με το γνωστό ρητό:

«Αν θες να πας γρήγορα πήγαινε μόνος. Αν θες να πας μακριά πήγαινε με παρέα».

 

Πηγές

 

[i]     European Council. (2025, May 19). EU-UK summit, 19 May 2025. https://www.consilium.europa.eu/en/meetings/international-summit/2025/05/19/

[ii]     European External Action Service. (2025, May 19). EU-UK Security and Defence Partnership. https://www.eeas.europa.eu/eeas/eu-uk-security-and-defence-partnership_en

[iii]    Η Συνθήκη για τη δημιουργία της ΕΚΑΧ υπογράφηκε στις 18 Απριλίου 1951 και τέθηκε σε ισχύ στις 23 Ιουλίου 1952. Βλ. European Council. (2025, April 24). The Schuman Declaration. https://www.consilium.europa.eu/en/schuman-declaration/

[iv]    European Union. (n.d.). Schuman Declaration May 1950. https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu/1945-59/schuman-declaration-may-1950_en

[v]     EUR-Lex. (n.d.). Mutual defence clause. https://eur-lex.europa.eu/EN/legal-content/glossary/mutual-defence-clause.html

[vi]    EUR-Lex. (n.d.). Solidarity clause. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=LEGISSUM:solidarity_clause

[vii]   EEAS. (2022). A Strategic Compass for Security and Defence. https://www.eeas.europa.eu/sites/default/files/documents/strategic_compass_en3_web.pdf

[viii]   EEAS. (2023). EU Space Strategy for Security and Defence. https://www.eeas.europa.eu/eeas/eu-space-strategy-security-and-defence-0_en

[ix]    European Commission. (2024). EDIS | Our common defence industrial strategy. https://defence-industry-space.ec.europa.eu/eu-defence-industry/edis-our-common-defence-industrial-strategy_en

[x]     European Commission. (2025). Introducing the White Paper for European Defence and the ReArm Europe Plan- Readiness 2030. https://defence-industry-space.ec.europa.eu/eu-defence-industry/introducing-white-paper-european-defence-and-rearm-europe-plan-readiness-2030_en

[i]     Κουκάκης, Γ. (2022, Ιανουάριος 31). BREXIT: Δύο χρόνια μετά τη «μεγάλη έξοδο» του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ). https://kedisa.gr/brexit-dyo-chronia-meta-ti-megali-eksodo-tou-inomenou-vasileiou-apo-tin-ee/

[ii]     European Union. (n.d.). EU enlargement. https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/eu-enlargement_en

[iii]    Sytas, A.. (2025, May 16). US to start European troop withdrawal discussions later this year, US NATO ambassador says. Reuters. https://www.reuters.com/world/us-start-european-troop-withdrawal-discussions-later-this-year-us-nato-2025-05-16/

[iv]    Κουκάκης, Γ. (2023, Απρίλιος 06). Η ένταξη της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ και το μέλλον της υποψηφιότητας της Σουηδίας. Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ). https://kedisa.gr/i-entaksi-tis-finlandias-sto-nato-kai-to-mellon-tis-ypopsifiotitas-tis-souidias/

[v]     Τα υπόλοιπα κράτη που έχουν υπογράψει  συμφωνία για την εγκαθίδρυση Εταιρικής Σχέσης Ασφάλειας & Άμυνας είναι η Μολδαβία, η Νορβηγία, η Βόρεια Μακεδονία, η Αλβανία, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα.

 

*Η παρούσα ανάλυση πρωτοδημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα Huffpost Greece (20/05/2025)