Ελληνικά
Γράφει ο Δημήτριος Μπάρκουλας, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Η γεωπολιτική και κατ’ επέκταση η γεωοικονομική δυναμική που δύναται να αναπτύξει μία χώρα δημιουργείται, διαμορφώνεται, επηρεάζεται και καθορίζεται από την γεωγραφία αυτής και κατά πόσο η γεωγραφική περιοχή που ευρίσκεται η χώρα δύναται να λειτουργήσει πολυεπίπεδα ώστε να αναπτύξει την οικονομία, πολιτική, άμυνα-ασφάλεια και τον πολιτισμό μιας χώρας. Λόγω της γεωγραφίας του πλανήτη μας υπάρχουν κάποια γεωγραφικά σημεία σ’ αυτόν που καθορίζουν τη διέλευση και ροή του εμπορίου σε διεθνές επίπεδο, την ανάπτυξη κρατών και περιφερειών και την απομόνωση άλλων. Ειδικότερα, τα στενά του Σουέζ (Αίγυπτος), Βοσπόρου (Τουρκία), και Γιβραλτάρ (Ηνωμένο Βασίλειο, Ισπανία και Μαρόκο) παρατηρείται ότι έχουν μεγάλη γεωπολιτική βαρύτητα.
Αναλυτικότερα, τα εν λόγω στενά επιδρούν σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο. Για τις χώρες που έχουν τον έλεγχο αυτών των στενών αυξάνεται η γεωπολιτική δυναμική τους. Από τα εν λόγω στενά στο επίπεδο της οικονομίας διέρχεται το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου με προορισμό τις αγορές της βόρειας Ευρώπης ή της Αμερικανικής Ηπείρου καθώς και των αγορών της Άπω Ανατολής. Η επιτήρηση των στενών από τις χώρες τους δίνει την δυνατότητα να συνάπτουν σε οικονομικό επίπεδο επωφελείς συμφωνίες μέσω της είσπραξης των διοδίων διέλευσης όπου είναι σημαντικά για την ενίσχυση της οικονομίας τους και την κατανομή των εσόδων αυτών σε επενδύσεις, μεταβιβαστικές πληρωμές ή αποπληρωμή χρεών. Η σύναψη αυτών των συμφωνιών μ’ άλλες χώρες για τέλη διέλευσης αυξάνει σημαντικά το γεωπολιτικό βάρος των χωρών που επιτηρούν τα στενά. Ειδικότερα, στις 21 Μαρτίου 2021 προκλήθηκε ατύχημα με το πλοίο «Ever Given» που προσάραξε στις όχθες του καναλιού του Σουέζ (193 χλμ) με αποτέλεσμα πάνω από 350 πλοία να περιμένουν, να εξετάζεται από τους παίκτες του διεθνούς εμπορίου ο περίπλους της Αφρικής με το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας με κόστος 12 επιπλέον ημερών ταξιδιού για τα εμπορεύματα (3.800 επιπρόσθετα ναυτικά μίλια)[1] και όλη αυτή η κατάσταση να επιδεινώνει οικονομικά όλη την περιοχή. Υπολογίζεται ότι κάθε ημέρα μεταφέρονται αγαθά αξίας 9,6 δισεκατομμυρίων δολαρίων, κάθε ώρα που είναι κλειστή η διώρυγα ζημιώνεται με 400 εκατομμύρια δολάρια το παγκόσμιο εμπόριο ενώ το 2020 πέρασαν από τη διώρυγα 19.000 πλοία[2]. Η σύντομη διαδρομή μέσω του καναλιού του Σουέζ προς Ευρώπη (Ιταλία) και αρχή εκκίνησης τη θάλασσα του Ομάν είναι 7.000 χλμ ενώ η εναλλακτική διαδρομή με τον περίπλου της Αφρικής για τον ίδιο προορισμό είναι 20.000 χλμ. Ως προς το πολιτικό επίπεδο τα στενά συντελούν στην σύναψη διμερών και πολυμερών συμφωνιών μεταξύ των κρατών τόσο σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο πράγμα που προσδίδει κύρος και δυναμική στις κυβερνήσεις. Οι χώρες που επιτηρούν τα στενά πιθανόν να ανήκουν και σε ευρύτερους διεθνείς και γεωπολιτικούς σχηματισμούς και αυτό δύναται να οδηγήσει αναλόγως των διεθνών συμμαχιών και ανταγωνισμών στον αποκλεισμό των αντίπαλων γεωπολιτικών σχηματισμών στην θάλασσα της Μεσογείου και ειδικότερα στον αποκλεισμό των εμπορευμάτων και αγαθών αυτών των κρατών με εισόδους Ερυθρά Θάλασσα – Μεσόγειος – Ατλαντικός Ωκεανός , Ατλαντικός Ωκεανός – Μεσόγειος Θάλασσα – Ερυθρά Θάλασσα , Ατλαντικός Ωκεανός – Μεσόγειος Θάλασσα – Στενά του Βοσπόρου – Εύξεινος Πόντος , Εύξεινος Πόντος – Στενά του Βοσπόρου – Μεσόγειος Θάλασσα – Στενά Σουέζ ή στενό Γιβραλτάρ – Ατλαντικός Ωκεανός ή Ερυθρά Θάλασσα.
Ο αποκλεισμός σε οικονομικό επίπεδο επιφέρει και πιθανό αποκλεισμό και σε αμυντικό επίπεδο όπου οι αντίπαλοι σχηματισμοί γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά απομονώνονται από μεγάλες γεωγραφικές περιοχές και συμμάχους τους με αποτέλεσμα τον γρήγορο αποκλεισμό και παραίτηση αυτών και την αύξηση του κόστους σε οικονομικό επίπεδο αλλά και την αύξηση του χρόνου για μεταφορά υλικο-τεχνικής στρατηγικής και στρατιωτικής στήριξης των συμμάχων του σχηματισμού όπου πλέον θα πρέπει να κάνουν τον περίπλου της Αφρικής. Ως προς το πολιτισμικό κομμάτι και ειδικότερα μέσω των οικονομικών εσόδων που απολαμβάνουν αυτές οι χώρες αναπτύσσεται και το πολιτιστικό αποτύπωμά τους σε τοπικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο γιατί αναπτύσσεται συνολικά η οικονομία άρα και περισσότερες μορφές του πολιτισμού όπου δίνει και ένα είδος soft power πολιτισμικής επίδρασης σ’ άλλες χώρες.
Τα στενά επίσης λειτουργούν και γεωοικονομικώς όπου πολλά δίκτυα ηλεκτρικών αγωγών, φυσικού αερίου, πετρελαίου και κανάλια διανομής συγκεντρώνονται εκεί και αποτελούν κόμβο εμπορίου, ενέργειας και μεταφορών. Η γεωπολιτική δυναμική των στενών και των χωρών που επιτηρούν τα στενά δύναται να μειωθεί από την θαλάσσια πειρατεία και από ακραίες ομάδες όπου εάν θέσουν υπό την κατοχή τους τα στενά θα προκαλέσουν παγκόσμιες διεθνείς οικονομικο-εμπορικές αναταράξεις και πολιτικά προβλήματα σε πολλές χώρες. Παρατηρείται ότι η γεωπολιτική βαρύτητα των στενών του Σουέζ, Βοσπόρου και Γιβραλτάρ είναι μεγάλη και αυτό διότι α) μεγάλο μέρος του διεθνούς εμπορίου και των εμπορευματικών και διαμετακομιστικών οδών περνούν μέσα από τα στενά αυτά β) μειώνουν τα κόστη και το χρόνο αποστολής των εμπορευμάτων σ’ άλλες γεωγραφικές περιοχές γ) συνδέουν γεωγραφικά και γεωπολιτικά πολλές περιοχές δ) τα στενά μπορούν να αποκλείσουν αντίπαλους σχηματισμούς και να τους οδηγήσουν στην οικονομική, πολιτική, αμυντική και πολιτισμική εξασθένιση και ε) η γεωπολιτική υποβάθμιση των στενών προκαλεί γεωπολιτική υποβάθμιση επίσης και των στενών του Κέρτς στην Αζοφική Θάλασσα, των στενών Μπάμπ Άλ-Μάνταμπ στον Κόλπο της Υεμένης, των στενών της Μάλτας-Ν.Σικελίας(Ιταλία)-Τυνησίας, των στενών του Οτράντο(Ιταλία)-Κέρκυρας και Οθονών(Ελλάδα)-Αυλώνας(Αλβανία) με προορισμό την Αδριατική Θάλασσα και έξοδο από αυτή και τα στενά του Τιράν (Αίγυπτο) και τον κόλπο της Άκαμπα (Ιορδανία). Παράλληλα παρατηρείται και η αντίστροφη διαδικασία όπου όταν αναβαθμίζονται γεωπολιτικά τα εν λόγω στενά αναβαθμίζονται και οι υπόλοιπες προαναφερθέντες γεωπολιτικές περιοχές.
Συνεπώς, παρατηρείται ότι η μεγάλη γεωπολιτική σημασία των στενών Σουέζ, Βοσπόρου και Γιβραλτάρ επηρεάζουν μια σειρά άλλων γεωπολιτικών περιοχών όπου υπάρχει και μεγάλη γεωπολιτική αλληλεξάρτηση. Προς την καλυτέρευση του εμπορίου και την μείωση του χρόνου παράδοσης των εμπορευμάτων αλλά και του οικονομικού κόστους δημιουργούνται νέοι διάδρομοι εμπορίου εναλλακτικοί οδοί όπου θα θέτουν σε καλύτερη ασφάλεια τους διεθνείς εμπορικούς διαδρόμους. Πιο συγκεκριμένα, η άλλη εναλλακτική διαδρομή που πρόσφατα έγινε η πρώτη δοκιμαστική εμπορική μεταφορά είναι μέσω του INSTC (International North-South Transport Corridor) μήκους 7.200 χλμ με πολυτροπικό δίκτυο πλοίων, σιδηροδρομικών και οδικών διαδρομών για την μεταφορά εμπορευμάτων από την Ινδία(Βομβάη), Ιράν, Αζερμπαϊτζάν, Ρωσίας, Κεντρικής Ασίας και Ευρώπης. Η πρώτη διέλευση ενός ρωσικού εμπορεύματος στην Ινδία έγινε μέσω του INSCT ξεκινώντας από Αγία Πετρούπολη (Ρωσία) στις 13 Ιουνίου 2022 όπου έφτασε στο Μπαντάρ ε Ανζαλί (Ιράν) στην Κασπία Θάλασσα και από εκεί στο Μπαντάρ Αμπάς (Ιράν) και τέλος στην Ινδία ενώ μειώνεται από 45-60 ημέρες τη μεταφορά εμπορευμάτων από το Σουέζ σε 25-30 ημέρες μέσω του INSCT[3]. Ινδοί αξιωματούχοι εκτιμούν επίσης ότι μειώνεται κατά 30%-40% ο χρόνος παράδοσης και το κόστος παράδοσης μέσω του INSCT[4]. Παράλληλα εκτός του INSCT σχεδιάζεται και ο εμπορευματικός διάδρομος που θα συνδέει τον Περσικό Κόλπο-Κασπία Θάλασσα-Εύξεινο Πόντο και Μεσόγειο Θάλασσα. Ο εμπορευματικός διάδρομος θα συνδέει τέσσερις θαλάσσιες λεκάνες 1) Περσικός Κόλπος και θάλασσα του Ομάν 2) Κασπία θάλασσα (Ιράν, Αζερμπαϊτζάν) 3) Εύξεινο Πόντο (Γεωργία και Βουλγαρία) και 4) Μεσόγειο θάλασσα (Ελλάδα)[5]. Κλείνοντας, παρατηρείται σημαντική γεωπολιτική κινητικότητα σε πολλές περιοχές του κόσμου όπου η οικονομική δυναμική, η ενότητα και η συνεργασία μεταξύ των γεωπολιτικών σχηματισμών που υπάρχουν θα καθορίσει και την επιτυχή λειτουργία αυτών των εμπορευματικών οδών προς όφελος των πολιτών όλου του κόσμου.
Πηγές
https://www.youtruck.gr/dioryga-tou-souez-ke-evaloto-pagkosmio-eborio/
https://powerpolitics.eu/%CE%B3%CE%B9%CE%B2%CF%81%CE%B1%CE%BB%CF%84%CE%AC%CF%81-%CE%BF-%CE%B2%CF%81%CE%AC%CF%87%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%AD%CF%81%CE%B9%CE%B4%CE%BF%CF%82/ προσπέλαση 31/12/2023
https://difernews.gr/moscha-anoikse-o-diadromos-rosias-indias-meso-iran/
https://istigmes.com/i-parakampsi-tou-souez-kai-tou-vosporou/
https://www.timesofisrael.com/russias-war-on-ukraine-triggers-earthquake-in-global-shipping-trade-industry/
Σημειώσεις
[1] https://www.youtruck.gr/dioryga-tou-souez-ke-evaloto-pagkosmio-eborio/ , Η Διώρυγα του Σουέζ και το ευάλωτο παγκόσμιο εμπόριο, δημοσίευση 3 Απριλίου 2021, προσπέλαση 31/12/2023
[2] Ό.π., προσπέλαση 31/12/2023
[3] https://istigmes.com/i-parakampsi-tou-souez-kai-tou-vosporou/ , προσπέλαση 31/12/2023
[4] https://armynow.gr/diadromos-instc/ , Βαγγέλης Χωραφάς, δημοσίευση 12/07/2022, προσπέλαση 31/12/2023
[5] https://ereunitiko.com/2022/02/05/%CE%BD%CE%AD%CE%BF%CF%82-%CE%B4%CE%B9%CE%AC%CE%B4%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%BF%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CE%B2%CE%B1%CE%B8%CE%BC%CE%AF%CE%B6%CE%B5%CE%B9-%CE%B3%CE%B5%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84/ , Γεώργιος Παπασημάκης, δημοσίευση 05/02/2022, προσπέλαση 31/12/2023
