Η Τουρκία στη Δίνη της Βίας

Γράφει ο Δρ. Σπύρος Πλακούδας, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Η εύθραυστη εκεχειρία μεταξύ των αυτονομιστών Κούρδων ανταρτών (το PKK) και της Τουρκικής κυβέρνησης, την οποία είχαν κηρύξει μονομερώς οι αντάρτες τον Μάρτιο 2013 ύστερα από τις υπόγειες ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του έγκλειστου ηγέτη τους Οτσαλάν, τερματίστηκε προσφάτως με αφορμή το πολύνεκρο τρομοκρατικό κτύπημα το Ισλαμικού Κράτους εναντίον αριστερών Τούρκων και Κούρδων ακτιβιστών στις 20 Ιουλίου 2015 στο Σουρούτς. Παρ’ όλο που η αναζωπύρωση των συγκρούσεων εντός της Τουρκίας θορύβησε ζωηρά την κοινή γνώμη και την πολιτική τάξη της γείτονος χώρας, η βία μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων παρατάξεων δεν ξέσπασε ως κεραυνός εν αιθρία.

Παρά της κατά καιρούς διακηρύξεις τους περί αταλάντευτης προσήλωσης στην στόχο της ειρηνικής επίλυσης του Κουρδικού Ζητήματος τα τελευταία δύο χρόνια, οι δύο παρατάξεις ουδέποτε δεσμεύτηκαν ειλικρινά στην (ούτως ή άλλως θνησιγενή) ειρηνευτική διαδικασία. Επί της ουσίας, οι δύο παρατάξεις πάγωσαν προσωρινά την μεταξύ τους σύγκρουση ούτως ώστε να στρέψουν ανενόχλητες την προσοχή τους στην σπαρασσόμενη από εμφύλια σύρραξη Συρία όπου διακυβεύονταν ζωτικά συμφέροντά τους. Η Τουρκία επεδίωκε συνεπώς δύο ταυτόσημους στόχους – την παντί τρόπω ανατροπή του Άσσαντ και την πάση θυσία αποτροπή της ανάδυσης ενός ανεξάρτητου Κουρδικού κρατιδίου νοτίως των συνόρων της – και, ως εκ τούτου, ενίσχυσε παντί τρόπω την ένοπλη Συριακή αντιπολίτευση και, ιδίως, τους απανταχού Τζιχαντιστές (πρωτίστως την Αλ Νούσρα και το Ισλαμικό Κράτος). Στον αντίποδα, το PKK άδραξε την ιστορική ευκαιρία να επέμβει ως από μηχανής θεός υπέρ των ομοφύλων του στη Συρία και το Ιράκ και να εξασφαλίσει την ελευθερία τους έναντι των Τζιχανιστών και των αλλοδαπών συμμάχων τους.

Η διάχυση της σύγκρουσης στο Ιράκ και η ενεργός εμπλοκή άλλων περιφερειακών (π.χ. Ιράν) και διεθνών δρώντων (π.χ. ΗΠΑ) στη σύγκρουση στην Εύφορη Ημισέληνο διατάραξαν άρδην το ισοζύγιο ισχύος υπέρ των Κούρδων τόσο στο Ιράκ όσο και στην Συρία. Έντρομη η Τουρκία διαπίστωσε πως η μονολιθική φιλο-Σουνιτική πολιτική της απέτυχε παταγωδώς ανά την Μέση Ανατολή και, συν τις άλλοις, οι Κούρδοι της Συρίας και του Ιράκ υλοποιούν τις αλυτρωτικές βλέψεις τους. Οι Κούρδοι της Συρίας, ειδικώτερα, απώθησαν τους Τζιχαντιστές και απέκτησαν τον έλεγχο των 2/3 της βόρειας Συρίας – με την ανοιχτή υποστήριξη μάλιστα της Ουάσινγκτον παρά τις αιτιάσεις της Άγκυρας περί οργανικής σχέσης τους με το PKK.

Με πρόσχημα το τρομοκρατικό κτύπημα εντός του εδάφους της, η Τουρκία απρόθυμα συμμετείχε στον διεθνή συνασπισμό κατά του Ισλαμικού Κράτους υπό την ηγεσία των ΗΠΑ (παραχωρώντας προς τούτο στρατιωτικές διευκολύνσεις στις ΗΠΑ) με αντάλλαγμα λευκή επιταγή ως προς την αντιμετώπιση της εγχώριας τρομοκρατίας. Ύστερα από προσχηματικές δράσεις κατά του Ισλαμικού Κράτους εντός και εκτός Τουρκίας, η Άγκυρα επικεντρώθηκε εξ ολοκλήρου στην εξάλειψη της «εγχώριας τρομοκρατίας», δηλαδή των αριστερών Τούρκων (DHKP/C) και αυτονομιστών Κούρδων ανταρτών (PKK). Οι δράσεις εναντίον του PKK εξυπηρετούν τρεις παράλληλους στόχους: πρώτον, την αποδυνάμωση του PKK που έχει ήδη αυξήσει δραματικά την στρατιωτική ισχύ και πολιτική επιρροή του εντός και εκτός Τουρκίας, δεύτερον, την αποτροπή της συνένωσης των αυτόνομων Κουρδικών θυλάκων στη βόρεια Συρία δια της δημιουργίας μιας ζώνης απογόρευσης πτήσεων (ή ζώνης ασφαλείας) υπό την εποπτεία της στην μοναδική περιοχή της βόρειας Συρίας ακόμη υπό τον έλεγχο του Ισλαμικού Κράτους και, τρίτον, την τιμωρία του φιλοκουρδικού κόμματος (HDP) και του χαρισματικού ηγέτη του (Ντεμιρτάς) επειδή η θριαμβευτική του είσοδος στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση κατά τις βουλευτικές εκλογές της 7^ης Ιουνίου ακύρωσε εν τοις πράγμασι τα όνειρα του Ερντογάν περί αναθεώρησης του συντάγματος και μετατροπής του πολιτεύματος σε προεδρικό από πρωθυπουργικό.

Ο Ερντογάν, ο ανώτατος πολιτειακός άρχων και πραγματικός ηγεμών της Τουρκίας, υπολόγιζε πως θα αντέστρεφε επιτέλους τις όποιες αλλαγές στο περιφερειακό status quo εις βάρος της Άγκυρας και θα αποδυνάμωνε τους Κούρδους εντός και εκτός Τουρκίας – με την ανοχή μάλιστα της Ουάσινγκτον ένεκα της καίριας γεωπολιτικής βαρύτητάς της. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς του Ερντογάν, το PKK δεν θα αποτελούσε παρά έναν εύκολο αντίπαλο λόγω της φθοράς του στα πεδία των μαχών της Συρίας· συν τις άλλοις, η αναμενόμενη βίαιη αντίδραση του PKK στα πλήγματα της Τουρκίας θα πυροδοτούσε εκ νέου μια σοβαρή πόλωση εντός της κοινωνίας και θα προκαλούσε μια σοβαρή πτώση στην εκλογική ισχύ του φιλοκουρδικού κόμματος (ίσως και υπό του εκλογικού ορίου του 10%). Επί της ουσίας, θα αίρονταν τα δύο εμπόδια (PKK και HDP) για την εμπέδωση της ηγεμονίας του Ερντογάν.

Παρά ταύτα, οι εξελίξεις δεν δικαιώνουν τις εκτιμήσεις του Ερντογάν. Το PKK διεξάγει έναν έξυπνο ανταρτοπόλεμο, προκαλώντας επί καθημερινής βάσεως απώλειες στις Τουρκικές ένοπλες δυνάμεις – οι οποίες εξαντλούν την στρατιωτική τους δεινότητα στην εξαπόλυση (μη αποτελεσματικών) αεροπορικών προσβολών εναντίον των βάσεων των ανταρτών. Επίσης, το HDP έχει υποστεί μικρή μόνον πτώση της εκλογικής επιρροής του και, σε περίπτωση νέων βουλευτικών εκλογών, θα εισέρχετο πανηγυρικά στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση. Ακόμα χειρότερα, η κατάρρευση της ειρηνευτικής διαδικασίας επηρεάζει την οικονομία (και πρωτίστως τον εμβρυϊκό τουριστικό κλάδο) της υποανάπτυκτης ανατολικής και νοτιο-ανατολικής Τουρκίας αρνητικά – καθώς επίσης και το χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης και το εθνικό νόμισμα. Ο οπορτουνισμός του Ερντογάν έχει εγκλωβίσει την Τουρκία στη δίνη της βίας και μόνο μια παρέμβαση του έγκλειστου Κούρδου ηγέτη, Οτσαλάν, ίσως να αποκλιμάκωνε (έστω προσωρινά) την σύγκρουση στο εσωτερικό της χώρας. Η έκκληση χθες υψηλόβαθμων στελεχών του Ισλαμικού Κράτους για ιερό πόλεμο κατά της «άπιστης Τουρκίας» περιπλέκει ακόμα περισσότερα την κρίση.