Γλώσσα, πολιτισμός και ήπια ισχύς: Η νέα πρόκληση για την ελληνική εξωτερική πολιτική - ΚΕΔΙΣΑ

Γράφει ο Σπυρίδων Θεοχαράκος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Τη Δευτέρα 14 Απριλίου 2025, το Εκτελεστικό Συμβούλιο της UNESCO υιοθέτησε ομόφωνα απόφαση με την οποία προτείνεται η ανακήρυξη της 9ης Φεβρουαρίου ως «Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας». Με την απόφαση του Εκτελεστικού Συμβουλίου αναγνωρίζεται η οικουμενικότητα και η παγκόσμια προσφορά της ελληνικής γλώσσας στην πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας. Το σημαντικό αυτό γεγονός για την Ελλάδα προστίθεται σε μια σειρά από παράγοντες που προσδίδουν αξία και μοναδικότητα στο ελληνικό έθνος, ενώ παράλληλα υπογραμμίζουν τη διαχρονική επιρροή του στον ευρωπαϊκό και παγκόσμιο πολιτισμό.

Η απόφαση της UNESCO δεν είναι απλώς μια τυπική αναγνώριση, αλλά αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ήπιας ισχύος (soft power) που μπορεί να ασκήσει η Ελλάδα διεθνώς. Σε έναν κόσμο όπου η επιρροή δεν βασίζεται αποκλειστικά στη στρατιωτική ή οικονομική δύναμη, η ήπια ισχύς αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη σημασία στη διαμόρφωση της διεθνούς πολιτικής. Πρόκειται για την ικανότητα ενός κράτους να επηρεάζει τις στάσεις και τις επιλογές άλλων κρατών και κοινωνιών μέσα από την πολιτιστική του ακτινοβολία, τις αξίες του, την παιδεία, τη διπλωματία και την ελκυστικότητα του πολιτικού του προτύπου. Στη μεταψυχροπολεμική εποχή αλλά και στη σημερινή πολυκεντρική διεθνή τάξη, η ήπια ισχύς λειτουργεί ως βασικός πυλώνας διεθνούς επιρροής, όχι μέσω εξαναγκασμού ή ανταλλαγής συμφερόντων, αλλά μέσω πειθούς και εμπιστοσύνης. Για χώρες όπως η Ελλάδα, με βαθιά ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά, η ενίσχυση της ήπιας ισχύος αποτελεί στρατηγική ευκαιρία για την προβολή εθνικών θέσεων και την ενίσχυση της διεθνούς της παρουσίας με ειρηνικά και διαχρονικά μέσα.

Η πολιτιστική διπλωματία, επί παραδείγματι, αποτελεί έναν θεμελιώδη μηχανισμό ήπιας ισχύος, μέσω του οποίου ένα κράτος προβάλλει την πολιτιστική του ταυτότητα στο διεθνές σύστημα με στόχο τη δημιουργία θετικών εντυπώσεων, τη σύναψη διαλόγου και τη διαμόρφωση ισχυρών δεσμών με άλλους λαούς. Στην περίπτωση της Ελλάδας, η αξιοποίηση του πλούσιου πολιτιστικού αποθέματος, από την αρχαία κληρονομιά μέχρι τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, μπορεί να ενισχύσει την εικόνα της χώρας ως φορέα αξιών όπως η δημοκρατία, η ελευθερία και η ειρήνη. Μέσω πολιτιστικών ανταλλαγών, διεθνών εκθέσεων, φεστιβάλ, συνεργασιών με μουσεία και πολιτιστικά ιδρύματα, η Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να αναδειχθεί ως γέφυρα πολιτισμών, ενισχύοντας το κύρος και την επιρροή της σε διεθνές επίπεδο.

Η εκπαιδευτική διπλωματία αναφέρεται στη χρήση της εκπαίδευσης ως εργαλείου για την καλλιέργεια σχέσεων, την ενίσχυση της αμοιβαίας κατανόησης και την προώθηση της εθνικής εικόνας μιας χώρας στο εξωτερικό. Η εκπαιδευτική διπλωματία αποτελεί για την Ελλάδα ένα φυσικό πεδίο ήπιας ισχύος, καθώς η χώρα διαθέτει βαθιές ιστορικές ρίζες στην προώθηση της γνώσης και της παιδείας. Από την αρχαιότητα, η Ελλάδα ανέδειξε την αξία της εκπαίδευσης μέσω της φιλοσοφίας, της ρητορικής, της ιστορίας και των επιστημών. Τα έργα του Θουκυδίδη για την πολιτική ανάλυση και τη στρατηγική σκέψη εξακολουθούν να διδάσκονται σε πανεπιστήμια όλου του κόσμου, αποτελώντας θεμέλιο για τις σύγχρονες σπουδές στις διεθνείς σχέσεις και τη στρατηγική. Παράλληλα, η αρχαία ελληνική φιλοσοφία, με κορυφαίους στοχαστές όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης, παραμένει αναπόσπαστο μέρος της παγκόσμιας ακαδημαϊκής παράδοσης, αποτελώντας διακριτό επιστημονικό κλάδο στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες.

Στη σύγχρονη εποχή, η Ελλάδα μπορεί να αξιοποιήσει αυτήν την ανεκτίμητη πολιτιστική κληρονομιά για να ενισχύσει τη θέση της στον διεθνή ακαδημαϊκό χώρο. Η διεθνοποίηση των ελληνικών πανεπιστημίων μέσω της δημιουργίας αγγλόφωνων προγραμμάτων, η προώθηση των κλασικών σπουδών και της νεοελληνικής γλώσσας στο εξωτερικό, καθώς και η υποστήριξη ερευνητικών συνεργασιών, μπορούν να ενισχύσουν σημαντικά το ελληνικό εκπαιδευτικό αποτύπωμα. Επιπρόσθετα, η ανάδειξη της Ελλάδας ως τόπου έρευνας στην αρχαιολογία, τη φιλοσοφία, την ιστορία και τις στρατηγικές σπουδές μπορεί να προσελκύσει διεθνείς φοιτητές και ακαδημαϊκούς, εδραιώνοντας την εικόνα της χώρας ως κοιτίδας γνώσης, διαλόγου και πολιτιστικής συνέχειας.

Η Ελλάδα διαθέτει ένα ανεκτίμητο ιστορικό πλεονέκτημα στην άσκηση ήπιας ισχύος μέσω της σύνδεσής της με τη γέννηση της δημοκρατίας. Η Αθηναϊκή Δημοκρατία του 5ου αιώνα π.Χ., με θεμελιωτές όπως ο Κλεισθένης και ο Περικλής, αποτέλεσε το πρώτο οργανωμένο πολιτικό σύστημα που βασιζόταν στις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας, της ισότητας των πολιτών και της συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων. Αυτές οι ιδέες, γεννημένες στην αρχαία Ελλάδα, επηρέασαν βαθιά τη διαμόρφωση των σύγχρονων δημοκρατικών πολιτευμάτων σε ολόκληρο τον κόσμο. Σήμερα, η Ελλάδα μπορεί να προβάλει τη συμβολή της στη δημοκρατική παράδοση ως στοιχείο πολιτιστικής και πολιτικής υπεροχής, ενισχύοντας τη διεθνή της εικόνα ως χώρα που παραμένει πιστή στις αρχές της ελευθερίας, της ισονομίας και του διαλόγου. Η ανάδειξη αυτού του ιστορικού ρόλου της χώρας σε διεθνή φόρα, εκπαιδευτικά ιδρύματα και πολιτιστικές δράσεις μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στην ενίσχυση της ήπιας ισχύος της χώρας.

Η ισχυρή και πολυπληθής ελληνική διασπορά σε διάφορα σημεία του κόσμου συγκροτεί ακόμη ένα πολύτιμο εργαλείο ήπιας ισχύος για την προώθηση των ελληνικών συμφερόντων μέσω της δημιουργίας αποτελεσματικών ομάδων πίεσης (lobbies). Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η ελληνοαμερικανική κοινότητα διατηρεί ισχυρή πολιτική επιρροή, με οργανισμούς όπως η AHEPA, το American Hellenic Institute (AHI) και το Hellenic American Leadership Council (HALC) να προωθούν ενεργά ελληνικές θέσεις σε ζητήματα που αφορούν την Ανατολική Μεσόγειο, το Κυπριακό και τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Αντίστοιχα, στον Καναδά, στην Αυστραλία και σε ευρωπαϊκές χώρες όπως η Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο, οι πολυάριθμες ελληνικές κοινότητες δραστηριοποιούνται σε πολιτιστικό και πολιτικό επίπεδο, διεκδικώντας την ενίσχυση της ελληνόφιλης στάσης των κυβερνήσεών τους. Μέσω της συμμετοχής σε πολιτικά κόμματα, της υποστήριξης εκστρατειών υπέρ φιλελλήνων υποψηφίων και της σύστασης επιτροπών διαλόγου με κυβερνητικούς φορείς, η ελληνική διασπορά λειτουργεί ως πολύτιμος δίαυλος επικοινωνίας και άσκησης επιρροής, ενισχύοντας έτσι τη διεθνή θέση της Ελλάδας και υπερασπιζόμενη τα εθνικά της συμφέροντα σε διεθνές επίπεδο.

Η ανθρωπιστική διπλωματία συνιστά επίσης κρίσιμο εργαλείο άσκησης ήπιας ισχύος για την Ελλάδα, ενισχύοντας την εικόνα της ως χώρας που προάγει την ειρήνη, τη σταθερότητα και την αλληλεγγύη. Η ενεργός συμμετοχή της σε διεθνείς αποστολές διατήρησης της ειρήνης, όπως στο Κόσοβο (KFOR) και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη (EUFOR ALTHEA), καθώς επίσης και η συμβολή της στη διασφάλιση της διεθνούς ναυσιπλοΐας (EUNAVFOR ASPIDES), αποδεικνύει την προσήλωσή της στο διεθνές δίκαιο και τη σταθεροποίηση ευαίσθητων περιοχών. Παράλληλα, η άμεση κινητοποίηση της Ελλάδας για την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας σε περιπτώσεις φυσικών καταστροφών, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, συμβάλλει ουσιαστικά στη θετική προβολή της χώρας στη διεθνή κοινότητα. Μέσω αυτών των δράσεων, η Ελλάδα δύναται να ασκήσει ουσιώδη εξωτερική πολιτική, προβάλλοντας αξίες όπως η αλληλεγγύη, ο ανθρωπισμός και η υπευθυνότητα, ενώ παράλληλα ενισχύει τη γεωπολιτική της θέση σε περιοχές στρατηγικού ενδιαφέροντος.

Η αναγνώριση της ελληνικής γλώσσας από την UNESCO μέσω της καθιέρωσης της «Παγκόσμιας Ημέρας Ελληνικής Γλώσσας» αποτελεί ένα σημαντικό βήμα στην προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας και της διαρκούς συμβολής της στον παγκόσμιο πολιτισμό. Ωστόσο, για να έχει ουσιαστική και διαρκή επιρροή, αυτή η απόφαση πρέπει να συνοδευτεί από στρατηγικές ενέργειες που θα ενισχύσουν την πολιτιστική διπλωματία της χώρας. Η Ελλάδα, εκμεταλλευόμενη την ιστορική και πολιτιστική της κληρονομιά, μπορεί να κάνει χρήση τεχνικών ήπιας ισχύος με στόχο να αναδείξει τη γλώσσα και τον πολιτισμό της ως εργαλεία εξωτερικής πολιτικής, ενισχύοντας τη θέση της στο διεθνή χάρτη. Η σύγχρονη εποχή απαιτεί δυναμική και συντονισμένη δράση για την αξιοποίηση της ήπιας ισχύος, ώστε η Ελλάδα να καταστεί ενεργός και σεβαστός παίκτης στην παγκόσμια σκηνή.

Πηγές