Ευρωπαϊκή Άμυνα και Ευρωπαϊκός Στρατός - ΚΕΔΙΣΑ

Γράφει ο Δημήτρης Σουρίλας, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Στη σημερινή εποχή, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει καταφέρει να ενισχύσει σημαντικά την αμυντική συνεργασία των κρατών-μελών, με τις προσδοκίες για την ευρωπαϊκή άμυνα να βρίσκονται σε πολύ υψηλό επίπεδο, παρά το γεγονός ότι δεν έχει συσταθεί προς το παρόν ένας κοινός ευρωπαϊκός στρατός και οι διάφορες πολιτικές άμυνας άπτονται αποκλειστικά στις αρμοδιότητες των κρατών-μελών. Στη Συνθήκη της Λισαβόνας (Άρθρο 42(2) της ΣΕΕ), προβλέπεται η χάραξη μιας κοινής αμυντικής πολιτικής για την Ευρωπαϊκή ένωση δίνοντας όμως έμφαση και στις εθνικές πολιτικές άμυνας όπως η συμμέτοχη στο ΝΑΤΟ ή η ουδετερότητα του εκάστοτε κράτους. Η Ευρωπαϊκή Ένωση σύμφωνα με το καταστατικό της, είναι υπέρ της αγαστής συνεργασίας, των επενδύσεων και της συγκέντρωσης πόρων, με γνώμονα πάντα την κοινή ευρωπαϊκή ασφάλεια και προστασία της Ένωσης και των ευρωπαίων πολιτών εν γένει.

Παρότι οι ρίζες τις κοινής ευρωπαϊκής άμυνας συναντώνται πίσω στο 1954 με τη δημιουργίας της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), η Ευρώπη ποτέ δεν απέκτησε στρατιωτικές ικανότητες που θα της επέτρεπαν να διαδραματίσει έναν αυτόνομο ρόλο στο διεθνές στερέωμα. Η εν λόγω στρατιωτική συμμαχία έπαυσε να ισχύει με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, που τέθηκε σε ισχύ το 2009 και αποτελεί συνθήκη – σταθμό για την Ευρωπαϊκή Ένωση, καθώς προβλέφθηκαν νέες δυνατότητες και μέσα για την ανάπτυξη μιας ενιαίας αμυντικής πολιτικής και κοινής άμυνας. Η κοινή πολιτική ασφαλείας και άμυνας (ΚΠΑΑ) αποτελεί πλήρες τμήμα της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι το κύριο πλαίσιο πολιτικής της Ευρώπης για την ασφάλεια, την άμυνα και την αντιμετώπιση συγκρούσεων και κρίσεων, για την προστασία της ασφάλειας της Ένωσης και των πολιτών της. Η ΚΠΠΑ αποτελεί μια από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες πολιτικές την τελευταία δεκαετία, εξαιτίας του τεταμένου γεωπολιτικού κλίματος. Οι νέες γεωπολιτικές συνθήκες που επικρατούν παγκοσμίως, καθώς και η έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία το Φεβρουάριο του 2022 που συνεχίζεται έως και σήμερα, λειτούργησαν σαν γεωπολιτική αφύπνιση και επανεκκίνηση για την Ευρωπαϊκή Ένωση, δίνοντας περαιτέρω ώθηση για τη δημιουργία μιας Αμυντικής Ένωσης, με στόχο να αποκτήσει η Ευρώπη έναν δυναμικότερο και πιο αξιόπιστο ρόλο στο διεθνές στερέωμα σε θέματα ασφάλειας, πέραν τον οικονομικών και εμπορικών ζητημάτων για τα οποία αποτελεί ήδη μια ισχυρή παγκόσμια δύναμη. Επιπρόσθετα, νέα μέσα για την Ένωση στον τομέα της ασφάλειας αποτελούν η PESCO (Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία) η δυνατότητα αποστολής στρατιωτικών δυνάμεων από τα κράτη-μέλη, καθώς και η ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής. Εν ολίγοις, η δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού στρατού θα μπορούσε να αποτελέσει αρωγό στην διαχείριση κρίσεων ώστε να προστατευτεί η ασφάλεια, οι αξίες, τα συμφέροντα, αλλά και η ακεραιότητα των κρατών-μελών και κατ’ επέκταση των Ευρωπαίων πολιτών εν γένει.

Επομένως, η μεγάλη πρόκληση που είναι πάντα στο επίκεντρο της επιστημονικής συζήτησης όσον αφορά των ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, είναι το αν η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί στην εξελικτική πορεία της να μετατραπεί σε στρατιωτική δύναμη με έναν ενιαίο ευρωπαϊκό στρατό. Η συζήτηση έχει ενταθεί μετά την αλλαγή της αμερικανικής ηγεσίας και τις εξαγγελίες του νέου Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, που δείχνουν την στροφή των ΗΠΑ προς τον απομονωτισμό. Οι συνεχείς γεωπολιτικές εξελίξεις και ο αναβρασμός που επικρατεί σε πολλά σημεία του πλανήτη, όπως στην Ουκρανία και τον ρόλο της Ρωσίας εν γένει ως πιθανού κινδύνου για την ευρωπαϊκή σταθερότητα, τη Λωρίδα της Γάζας και το Αφγανιστάν, έφεραν πάλι τη συζήτηση αυτή με επιτακτικό τρόπο στην ατζέντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πολλοί ηγέτες της Ευρώπης όπως ο Γάλλος Πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν θεωρούν ότι η Ευρώπη θα πρέπει να αποκτήσει στρατηγική αυτονομία, δημιουργώντας ένας ευρωπαϊκό στρατό ώστε να διαδραματίσει έναν αυτόνομο και ισχυρό ρόλο σε παγκόσμια γεωπολιτική κλίμακα και να θωρακίσει την ασφάλεια της, τερματίζοντας σε μεγάλο βαθμό την εξάρτηση της από την Βορειοατλαντική συμμαχία του ΝΑΤΟ, που αποτελεί πυλώνα ασφαλείας για τη Γηραιά Ήπειρο μετά τον ολέθριο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ορμώμενη από τις ραγδαίες γεωπολιτικές εξελίξεις, η Κομισιόν εξήγγειλε σχέδιο ύψους 800 δισεκατομμυρίων ευρώ τον Μάρτιο του 2025 για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας και των στρατιωτικών δυνατοτήτων της Ευρώπης, στα πλαίσια της γενικευμένης αβεβαιότητας για τη σταθερότητα του διεθνούς μεταπολεμικού οικοδομήματος αλλά και φοβούμενη τις προθέσεις της Ρωσίας αναφορικά με την πιθανή επέκταση του πολέμου στην Ουκρανία κατά κρατών-μελών του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τον εν λόγω φόβο ενέτεινε και ο αποκλεισμός της Ευρώπης από τις ειρηνευτικές συζητήσεις για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία από την νέα ηγεσία των ΗΠΑ. Επί του παρόντος, δεν μπορούμε να κρίνουμε αν οι φοβίες των ηγετών της Ένωσης είναι βάσιμες για ενδεχόμενη πρόθεση της Ρωσίας να κλιμακώσει και να επεκτείνει τον πόλεμο σε κράτη της Ευρώπης. Εναπόκειται στην ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης να αποφασίσει να προτείνει τη σύσταση του ευρωπαϊκού στρατού, με πρώτο βήμα να αποτελεί η δημιουργία μιας στρατιωτικής δύναμης ταχείας αντίδρασης με τουλάχιστον 5000 άτομα στρατιωτικό δυναμικό, με μέσα και δυνατότητες να λειτουργεί με πλήρη αυτονομία σε περιπτώσεις κρίσεων ή συγκρούσεων. Σε αυτή την πρόταση τα περισσότερα παλιά κράτη μέλη είναι σύμφωνα, ενώ οι επιφυλάξεις συναντώνται κυρίως σε νέα κράτη-μέλη τα οποία φοβούνται ότι η σύσταση μιας ευρωπαϊκής στρατιωτικής δύναμης μπορεί να υπονομεύσει το ΝΑΤΟ που αποτελεί τον πυλώνα ασφάλειας απέναντι στη Ρωσία και επιπλέον θεωρούν ότι θα δυσχεράνει τις σχέσεις με τις ΗΠΑ, τις οποίες θεωρούν πολύ σημαντικές για την ασφάλεια της Ένωσης.

Οι επιφυλάξεις των νέων κρατών-μελών και η σκέψη ότι ο ευρωπαϊκός στρατός μπορεί να υπονομεύσει τη δύναμη του ΝΑΤΟ, αποτελεί και τη μεγαλύτερη πρόκληση που πρέπει να ξεπεραστεί, ώστε ο ευρωπαϊκός στρατός να λάβει σάρκα και οστά, καθώς οι ΗΠΑ αποτελούν πυλώνα ασφάλειας για τη Γηραιά Ήπειρο. Επιπρόσθετα, ένα σημαντικό ζήτημα που πρέπει να ξεπεραστεί είναι η εναρμόνιση με την ιδέα μιας ενιαίας ευρωπαϊκής δύναμης των κρατών που θεωρούν ότι η στρατιωτική τους κυριαρχία, αποτελεί θεμέλιο της εθνικής τους κυριαρχίας. Επιπλέον και οι οικονομικές διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών θα πρέπει να ξεπεραστούν καθώς οι οικονομική δυσπραγία ορισμένων κρατών μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στη χρηματοδότηση του εν λόγω εγχειρήματος. Ένα ακόμη ζήτημα που θα πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι το ζήτημα της γλώσσας. Στην Ευρώπη ομιλούνται πολλές διαφορετικές γλώσσες με τις δεσπόζουσες να είναι η αγγλική και η γαλλική, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι τις μιλούν όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες. Επίσης, θα έπρεπε να ληφθούν υπόψη και τα νομικά ζητήματα που εγείρονται με τη δημιουργία ενός ενιαίου ευρωπαϊκού στρατού και την εναρμόνιση του εθνικού δικαίου του εκάστοτε κράτους με το ενωσιακό, το οποίο υπερέχει στην πυραμίδα των πηγών του δικαίου, σε ζητήματα κρατικής κυριαρχίας. Ένας ακόμη λόγος που ενισχύει το σκεπτικισμό ως προς τη δημιουργία ευρωπαϊκού στρατού αποτελεί και η αδυναμία συνεννόησης των ηγεσιών των κρατών-μελών που πηγάζει από το εθνικό συμφέρον του εκάστοτε κράτους, έναντι του κοινού ευρωπαϊκού συμφέροντος, τόσο σε ζητήματα μεταναστευτικής πολιτικής που βρίσκονται σε δεσπόζουσα θέση, όσο και στο σενάριο υποθετικού πολέμου. Σε ένα τέτοιο σενάριο υποθετικού πολέμου πχ. με τη Ρωσία, θα ήταν συνετό να προβληματιστούμε για τον αντίκτυπο που θα είχε τόσο στην οικονομική όσο και την κοινωνική ευημερία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καταρχάς, μια υποθετική ολομέτωπη σύγκρουση με τη Ρωσία είναι πιθανό να οδηγούσε σε οικονομική αφαίμαξη της Ευρώπης τόσο λόγω της ενεργειακής της εξάρτησης (η ΕΕ δεν διαθέτει τους απαιτούμενους πόρους σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο) όσο και από τους αμερικανικούς δασμούς και την στροφή της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής προς τον απομονωτισμό. Επιπλέον, η Ευρώπη δεν διαθέτει και την απαιτούμενη δύναμη πυρηνικής αποτροπής που δεσπόζει στη στρατηγική των Μεγάλων Δυνάμεων εδώ και 80 περίπου χρόνια και αυτό γιατί οι πυρηνικές δυνάμεις της Γαλλίας ακόμα και με την συνδρομή της μετά Brexit Βρετανίας δεν επαρκούν για να αντιμετωπίσουν την πυρηνική ισχύ της Ρωσίας. Τέλος, είναι αβέβαιο πόσοι νέοι της Ευρώπης θα ήταν διατεθειμένοι να συμμετάσχουν στον ευρωπαϊκό στρατό και να πολεμήσουν σε έναν τέτοιο υποθετικό πόλεμο ο οποίος θα άφηνε εκατόμβες θυμάτων, λαμβάνοντας υπόψη ότι έχουν μεγαλώσει και γαλουχηθεί με αντιπολεμική κουλτούρα, προτάσσοντας την ειρηνική επίλυση των διαφορών μέσω της διπλωματικής οδού και όχι μέσω πολεμικών συγκρούσεων που τα αποτελέσματα τους είναι ολέθρια.

Συμπερασματικά, η σκέψη ενός ενιαίου ευρωπαϊκού στρατού φαντάζει ακόμα μακρινό σενάριο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, παρότι υπάρχει στην ατζέντα εδώ και πολλά χρόνια και η συζήτηση γύρω από αυτόν έχει ενταθεί στις μέρες μας, λόγων των ραγδαίων γεωπολιτικών εξελίξεων στο διεθνές στερέωμα, αλλά και παρά το γεγονός ότι η Ευρώπη έχει κάνει άλματα σε θέματα αμυντικών συνεργασιών και ασφαλείας των κρατών-μελών, επενδύοντας πολλούς πόρους. Οι προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν για την επίτευξη του είναι πολλές και ο σκεπτικισμός που δημιουργεί η ιδέα δημιουργίας του μεγάλος και μάλιστα δεν αφορά μόνο τα κράτη-μέλη αλλά και τους παραδοσιακούς συμμάχους εκτός της Ένωσης. Ένα μικρό βήμα έχει γίνει, αλλά για τη δημιουργία ενός ευρωπαϊκού στρατού χρειάζεται ένα εξελικτικό άλμα, που μπορεί να φέρει στο επίκεντρο της συζήτησης και το θέμα της πολιτικής ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως την οραματίστηκαν οι Ουίνστον Τσώρτσιλ, Ζαν Μονέ, Ρομπέρ Σουμάν, και άλλες ιστορικές προσωπικότητες της Γηραιάς Ηπείρου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Nugent N. (2012). ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ. ΙΣΤΟΡΙΑ – ΘΕΣΜΟΙ – ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ. Σαββάλας. Αθήνα.

Μπλαβούκος Σ., Μπουραντώνης Δ. και Τσάκωνας Π.( επιμ). (2019). ΕΞΩΤΕΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΕ. Σιδέρης. Αθήνα.

ΆΡΘΡΑ:

Ιωακειμίδης. (2021). Ευρωπαϊκός στρατός: Είναι εφικτός; Το Βήμα της Κυριακής.

Διαθέσιμο σε https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2021/09/%CE%95%CE%A5%CE%A1%CE%A9%CE%A0%CE%91%CE%99%CE%9A%CE%9F%CE%A3-%CE%A3%CE%A4%CE%A1%CE%91%CE%A4%CE%9F%CE%A3-%CE%95%CE%99%CE%9D%CE%91%CE%99-%CE%95%CE%A6%CE%99%CE%9A%CE%A4%CE%9F%CE%A3-_%CE%A4%CE%9F-%CE%92%CE%97%CE%9C%CE%91-%CE%A4%CE%97%CE%A3-%CE%9A%CE%A5%CE%A1%CE%99%CE%91%CE%9A%CE%97%CE%A3_%CE%A328_2021-09-12.pdf

Μπλαβούκος. (2021). Η «Στρατηγική Πυξίδα» της ΕΕ και ο ευρωπαϊκός στρατός. ΤΑ ΝΕΑ.

Διαθέσιμο σε https://www.eliamep.gr/wp-content/uploads/2021/12/%CE%97-%CE%A3%CE%A4%CE%A1%CE%91%CE%A4%CE%97%CE%93%CE%99%CE%9A%CE%97-%CE%A0%CE%A5%CE%9E%CE%99%CE%94%CE%91-%CE%A4%CE%97%CE%A3-EE-%CE%9A%CE%91%CE%99-%CE%9F-%CE%95%CE%A5%CE%A1%CE%A9%CE%A0%CE%91%CE%99%CE%9A%CE%9F%CE%A3-%CE%A3%CE%A4%CE%A1%CE%91%CE%A4%CE%9F%CE%A3-_%CE%A4%CE%91-%CE%9D%CE%95%CE%91_%CE%A339_2021-12-07.pdf

Ευρωπαϊκός στρατός: μύθος ή πραγματικότητα; (2019)

Διαθέσιμο σε https://www.europarl.europa.eu/news/el/headlines/security/20190612STO54310/europaikos-stratos-muthos-i-pragmatikotita

Σαδάνα Γ. (2025) Ποιοι θα πάρουν τα 800 δις. για τον Ευρωστρατό. ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ.

Διαθέσιμο