Ελληνικά
Γράφει ο Θεόδωρος Μπαζίνης*, Εξωτερικός Συνεργάτης ΚΕΔΙΣΑ
Στις 25 Ιουνίου 2018, 9 ευρωπαϊκά κράτη (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, Γερμανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Εσθονία, Ισπανία, Πορτογαλία), εντάχθηκαν στην πρωτοβουλία European Intervention Initiative (EI2), του Προέδρου της Γαλλίας Μακρόν. Η νέα αυτή ευρωπαϊκή[1] πρωτοβουλία στοχεύει στη δημιουργία ενός μηχανισμού Ταχείας Αντίδρασης έναντι απειλών και προκλήσεων για την Ευρωπαϊκή ασφάλεια. Στοχεύει να προσφέρει την απαιτούμενη ευελιξία, την οποία δεν παρέχουν – μέχρι σήμερα- οι αντίστοιχοι θεσμοί της ΕΕ. Ταυτόχρονα, τονίζεται ότι η παρούσα πρωτοβουλία δεν δεσμεύεται από τους ήδη υφιστάμενους θεσμούς, μηχανισμούς ή συμμαχίες όπως το ΝΑΤΟ, CSDP[2], PESCO[3]. Ωστόσο, θα είναι σε θέση να δράσει υποστηρικτικά ή συμπληρωματικά σε αποστολές/ επιχειρήσεις αυτών ή οποιασδήποτε άλλης συμμαχίας προθύμων.
Σε πρώτη φάση η πρωτοβουλία αναμένεται να εστιασθεί στη:
α. Στρατηγική πρόβλεψη και ανταλλαγή πληροφοριών
β. Σχεδίαση
γ. Υποστήριξη Επιχειρήσεων
δ. Εκπόνηση δογμάτων και lessons learning
Σημείο ιδιαίτερης προσοχής αποτελεί το γεγονός ότι συμμετέχουν δύο κράτη που τον προηγούμενο Δεκέμβριο δεν υπέγραψαν την ένταξή τους στην PESCO (Δανία, Ηνωμένο Βασίλειο), με το Ηνωμένο Βασίλειο να είναι σε διαδικασία εξόδου από την ΕΕ. Υπό αυτά τα δεδομένα δικαίως η νέα πρωτοβουλία χαρακτηρίζεται ως μια προσπάθεια να ενώσει το «σκληρό πυρήνα» της ΕΕ με μη κράτη μέλη (κ-μ), αλλά και με κ-μ τα οποία τηρούν αποστάσεις από την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Ωστόσο αυτό που προκαλεί τα περισσότερα ερωτηματικά είναι η χρονική συγκυρία που επιλέχθηκε – μόλις μερικούς μήνες μετά την υπογραφή της PESCO[4]– για την έναρξή της.
Φαίνεται ότι η απόφαση για την ίδρυση της πρωτοβουλίας απορρέει από τη διαφοροποίηση που εκδηλώθηκε μεταξύ Γερμανίας – Γαλλίας για το χαρακτήρα που θα λάμβανε η PESCO. Η Γαλλία προσέβλεπε στη δημιουργία ενός μηχανισμού με επιχειρησιακό προσανατολισμό σε αποστολές υψηλών απαιτήσεων, στον οποίο συναφώς δεν θα συμμετείχαν όλα τα κ-μ ή καλύτερα θα συμμετείχαν μόνο όσοι θα ήταν σε θέση να ανταποκριθούν στις υψηλές απαιτήσεις/υποχρεώσεις που θα τίθεντο. Συνειρμικά, ένας θεσμός τέτοιου χαρακτήρα θα ωθούσε την ΕΕ προς τη στρατηγική αυτονομία και στην ανάληψη αυτόνομης δράσης σε σχέση με το ΝΑΤΟ. Τα πρώτα σημάδια προς μια τέτοια επιδίωξη είχαν ήδη διαφανεί από τις γαλλικές πρωτοβουλίες ενεργοποίησης του άρθρου 42.7[5] της Συνθήκης το 2015 μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι και την αίτηση συνδρομής στις επιχειρήσεις στο Μάλι στο πλαίσιο καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Είναι όμως βέβαιο ότι ένας ανάλογος προσανατολισμός της PESCO θα προκαλούσε ρήξη μεταξύ των κ-μ, με δεδομένο ότι οι αποκλίσεις σε επίπεδο αντίληψης απειλής αλλά και του επιθυμητού μηχανισμού αντιμετώπισης διαφέρουν ποικιλοτρόπως[1]. Υπό το πρίσμα αυτό και στοχεύοντας στη μη αυτονόμηση της ευρωπαϊκής ασφάλειας από το ΝΑΤΟ, η Γερμανία προώθησε –και τελικά πέτυχε- μια συμφωνία με προσανατολισμό στην ανάπτυξη δυνατοτήτων, αποφεύγοντας να δημιουργήσει αντιπαλότητες μεταξύ των κ-μ και ως εκ τούτου να καταστεί εφικτή η ένταξη όσο το δυνατό περισσότερων κ-μ (όπως και τελικά έγινε).
Η στάση –αντιδράσεις και οι στόχοι κ-μ έναντι της πρωτοβουλίας
Η πρωτοβουλία φαίνεται ότι ανταποκρίνεται σε διαφορετικές επιδιώξεις των κρατών που την υπέγραψαν, ενώ ταυτόχρονα προκαλεί διαφορετικές αντιδράσεις εντός της ΕΕ.
Από τη μια πλευρά όσοι την αντιμετωπίζουν αρνητικά ή με σκεπτικισμό, όπως η Γερμανία (η οποία συμμετέχει μεν στην πρωτοβουλία) αλλά και τα κ-μ που ορίζουν την ευρωπαϊκή ασφάλεια εντός των πλαισίων του ΝΑΤΟ (πχ Πολωνία, Σουηδία). Η πλευρά αυτή διατυπώνει προβληματισμό για την ενδεχόμενη τάση υποβάθμισης της αποτελεσματικότητας της PESCO, λόγω της αλληλοκάλυψης (duplicate) έργων[6]. Αντιδράσεις επίσης προκαλεί το γεγονός παράκαμψης των ευρωπαϊκών μηχανισμών αποφάσεων (καθόσον δεν ανήκει στο φάσμα της CSDP), το οποίο κινεί υποψίες για μελλοντική διάσπαση της ΕΕ στον τομέα της ασφάλειας και προώθηση της στρατηγικής αυτονομίας της Ευρώπης από το ΝΑΤΟ. Υπό αυτό το πρίσμα, η Πολωνία δήλωσε πρόθυμη να προσφέρει στις ΗΠΑ 2 δις $ για να εξασφαλίσει τη στρατιωτική τους παρουσία στη χώρα.
Σε όλα τα παραπάνω προστίθεται και ένα καθαρά θεσμικό αντεπιχείρημα, το οποίο ενισχύει τους προβληματισμούς για την ενδεχόμενη υποβάθμιση των θεσμών της ΕΕ. Επισημαίνεται ο περιττός χαρακτήρας της πρωτοβουλίας, με δεδομένο ότι το άρθρο 44 Συνθήκης δίνει τη δυνατότητα στο Συμβούλιο να μεταβιβάζει έργα σε ομάδες προθύμων και ικανών κ-μ, τα οποία στη συνέχεια προχωρούν σε μεταξύ τους συμφωνία για τη διαχείρισή τους. Συναφώς, είναι κενού περιεχομένου και η εμμονή στην υλοποίηση της στοχεύει στην υποβάθμιση των ευρωπαϊκών θεσμών.
Στον αντίποδα η Γαλλία η οποία επιθυμεί τη δημιουργία ενός πλαισίου ασφάλειας μεγαλύτερης ευελιξίας, διαλειτουργικότητας και κυρίως ικανού σε σχέση με αυτό της ΕΕ. Η πρωτοβουλία θα αντιμετωπίζει απειλές που αποτελούν προτεραιότητα για την Ευρώπη και συγχρόνως θα αποτελεί ένα πρόσφορο πεδίο για τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου στην ευρωπαϊκή ασφάλεια μετά το BREXIT.
Η διαφορετική αντίληψη για τις απειλές των κ-μ.
Στον πυρήνα της διαφωνίας μεταξύ όσων τάσσονται υπέρ της συγκεκριμένης πρωτοβουλίας και εκείνων που διάκεινται εναντίον της, φαίνεται να βρίσκεται το χάσμα αντιλήψεων αναφορικά με τις προτεραιότητες της ευρωπαϊκής ασφάλειας, τόσο σε επίπεδο αντίληψης απειλών όσο και των δομών επί των οποίων θα υλοποιηθεί:
Πρώτον, φαίνεται ότι ένα τμήμα της ΕΕ αποστασιοποιείται από τη στρατηγική του ΝΑΤΟ (που υποκίνειται από τις ΗΠΑ και υποστηρίζεται από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης), να θεωρεί τη Ρωσία ως πρωταρχική απειλή για την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Η προτεραιότητα για ένα μεγάλο μέρος της Ευρώπης είναι η προσφυγική κρίση, οι μεταναστευτικές ροές και η τρομοκρατία. Συναφώς η σταθεροποίηση των κρατών της περιφέρειας (Λιβύη, Συρία) από την οποία πηγάζουν αυτές οι απειλές αποτελεί πρώτη προτεραιότητα. Για τη συγκεκριμένη ομάδα κρατών η Ρωσία δεν γίνεται αντιληπτή ως άμεσος κίνδυνος αλλά ως κρίσιμος στρατηγικός εταίρος λόγω της επιρροής που μπορεί να ασκήσει σ’ αυτές τις χώρες. Αντίθετα, άλλα κ-μ αισθάνονται την αύξηση της ρωσικής επιρροής ως ζωτική απειλή για τα συμφέροντά τους και προσβλέπουν στο ΝΑΤΟ. Συνεπώς εναντιώνονται στην απομάκρυνση της ευρωπαϊκής ασφάλειας από τις ευρωατλαντικές δομές.
Δεύτερο πεδίο διαφοροποίησης αποτελεί η αντίληψη του ρόλου της ΕΕ. Ως αυτόνομου δρώντα παροχής ασφάλειας σε παγκόσμιο επίπεδο ή ως συμπληρωματικού μέρους του ΝΑΤΟ.
Συμπεράσματα
Χωρίς να γνωρίζουμε αν θα ευοδωθούν οι στόχοι της πρωτοβουλίας, εντούτοις από μόνη της είναι αρκετά ενδεικτική για τις αποκλίνουσες τάσεις και αντιλήψεις που επικρατούν στο εσωτερικό της ΕΕ αναφορικά με την ασφάλειά της. Κυρίως όμως για το μέλλον του ίδιου του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, δεδομένου ότι δε νοείται πολιτική ενοποίηση και ολοκλήρωση χωρίς συναντίληψη και κοινό προσανατολισμό επί του πυλώνα της άμυνας και της ασφάλειας.
Υπό το πρίσμα αυτό διαμορφώνονται τρεις κυρίαρχες τάσεις:
α. Μιας Ευρώπης πολλών ταχυτήτων (τουλάχιστον) στον τομέα της Άμυνας και της Ασφάλειας, η οποία συνεπακόλουθα θα υποσκάψει την περαιτέρω πολιτική ενοποίηση ή θα οδηγήσει σε άλλες μορφές ενοποίησης (περιφερειακή ή πολλών ταχυτήτων).
β. Της περαιτέρω αυτονόμησης της ευρωπαϊκής στρατηγικής, αλλά μέσα από το πλαίσιο των θεσμών της ΕΕ και της CSDP. Ωστόσο, αυτό προϋποθέτει γεφύρωση των αποκλίσεων αντίληψης και επιδιώξεων, κάτι που δεν διαφαίνεται στο άμεσο μέλλον.
γ. Παραμονή των ευρωπαϊκών θεσμών Άμυνας και Ασφάλειας ως συμπληρωματικών και υποστηρικτικών του ΝΑΤΟ. Όμως η αντίληψη αυτή υποσκάπτει από την αντίθετη μεριά την περαιτέρω πολιτική ολοκλήρωση, η οποία απαιτεί στρατηγική αυτονομία και ελευθερία κινήσεων στη βάση του συλλογικού συμφέροντος.
Οι ανωτέρω επιλογές/τάσεις αντανακλούν τα διλήμματα ενώπιον των οποίων βρίσκεται το εγχείρημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης:
α. Επέκταση της ΕΕ (widening) ή εμβάθυνση της ολοκλήρωσης (deepening); Καθίσταται πλέον προφανές ότι και τα δύο δεν συνδυάζονται, ενώ παράλληλα η πρωτοβουλία φανερώνει μια τάση υπαναχώρησης από την πολιτική της επέκτασης που επικράτησε την προηγούμενη δεκαετία.
β. Δημιουργία μηχανισμών πολλών ταχυτήτων ή συμπερίληψη όλων των κ-μ στους μηχανισμούς ασφάλειας ακόμα και αν υπονομεύεται η αποτελεσματικότητα, η ταχύτητα αποφάσεων και δράσης; Συνεπώς, υποβάθμιση της αποτελεσματικότητας χάριν της ολοκλήρωσης ή το αντίθετο;
Σε κάθε περίπτωση τα διλήμματα αυτά αντικατοπτρίζουν τις επιλογές που της ΕΕ για το μέλλον της. Από την άλλη πλευρά όμως αντίστοιχες κινήσεις αποδεικνύουν με τον πλέον εμφατικό τρόπο την αδυναμία των κρατών της ευρωπαϊκής ηπείρου να ανταποκριθούν μόνα τους στις σύγχρονες προκλήσεις και απειλές ασφάλειας, οπότε και αναγκάζονται να αναζητούν περιφερειακούς μηχανισμούς συνεργασίας. Κατ’ επέκταση τα διλήμματα αυτά δημιουργούν στρατηγικά αδιέξοδα στα ίδια τα θεμέλια του εθνοκρατικού μοντέλου: από τη μια πλευρά η ανάγκη διατήρησης της ανεξαρτησίας και επιβίωσης σε ένα κόσμο πολλαπλών και αντιτιθέμενων (αρκετές φορές) συμφερόντων και από την άλλη η αδυναμία αυτόνομης αντιμετώπισης των απειλών οδηγεί στην απαίτηση για ενσωμάτωση σε υπερεθνικούς οργανισμούς η οποία συστέλλει την κρατική κυριαρχία.
*Εξωτερικός Συνεργάτης ΚΕΔΙΣΑ. ΜΠΣ Διεθνών Σχέσεων και Στρατηγικών Σπουδών. Μέλος του Maritime and Seapower Analysis Group.
Βιβλιογραφία
[1] Μπαζίνης Θοδωρής (2016), Οι Αποκλίσεις της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Ασφάλειας, www.Powerpolitics.eu, στο https://powerpolitics.eu/%CE%BF%CE%B9-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%BA%CE%BB%CE%AF%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%B5%CF%85%CF%81%CF%89%CF%80%CE%B1%CF%8A%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA/ , πρόσβαση 31-8-2018. [2] Macron’s European Intervention Initiative, www. ecfr.eu, https://www.ecfr.eu/article/commentary_macron_and_the_european_intervention_initiative_erasmus_for_sold , πρόσβαση 22-08-2018. [3] Daniel Boffey (25 Jun 2018), Nine EU states sign EI2, www. guardian.com στο https://www.theguardian.com/world/2018/jun/25/nine-eu-states-to-sign-off-on-joint-military-intervention-force ,πρόσβαση 20-08-2018. [4] Christian Mölling, Claudia Major (15 June 2018), Why joining France’s European Intervention Initiative is the right decision for Germany? , www,egmontinstitute.be, στο http://www.egmontinstitute.be/why-joining-frances-european-intervention-initiative-is-the-right-decision-for-germany/ πρόσβαση 25-08-2018.
Σημειώσεις
[1] Στο παρόν άρθρο το ευρωπαϊκό αναφέρεται ως προσδιοριστικό της ευρωπαϊκής ηπείρου και δεν θα πρέπει να ταυτίζεται με την ΕΕ.
[2] Common Security and Defense Policy
[3] Permanent Structure Cooperation
[4] H PESCO υπογράφθηκε από 25 κ-μ (δεν εντάχθηκαν ΗΒ, Δανία, Μάλτα) στη Σύνοδο Κορυφής 11 Δεκ 2017 και εντάσσεται στο πλαίσιο της CSDP υπό τις πρόνοιες της Συνθήκης άρθρο 42 (6) και 46 καθώς και Πρωτόκολλο 10.
[5] Το συγκεκριμένο άρθρο προβλέπει Ρήτρα Αλληλεγγύης σε περίπτωση που ένα κ-μ υποστεί καταστροφή ή τρομοκρατική επίθεση.
[6] Καθώς 5 μέλη της πρωτοβουλίας (Γαλλία, Γερμανία, Ισπανία, Βέλγιο, Πορτογαλία) συμμετέχουν στο PESCO Crisis Response Operation Core.