Ο Τερματισμός της Συνθήκης Φιλίας του 1955 μεταξύ ΗΠΑ-Ιράν

Γράφει η Μιλένα Λάκα, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

Ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Μάικ Πομπέο ανακοίνωσε στις 3 Οκτωβρίου 2018  ότι οι ΗΠΑ θα αποσυρθούν από μια Συνθήκη έξι δεκαετιών με το Ιράν. Η Συνθήκη αποτελούσε τη βάση για την ομαλοποίηση των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών, συμπεριλαμβανομένων των διπλωματικών και οικονομικών συναλλαγών. Η συμβολική κίνηση ήρθε λίγες ώρες αφότου το Διεθνές Δικαστήριο των Ηνωμένων Εθνών αποφάσισε πως οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει να χαλαρώσουν τις κυρώσεις τους και να διασφαλίσουν ότι ο νέος γύρος αμερικανικών κυρώσεων που επιβλήθηκε στην Τεχεράνη δεν εμποδίζει την προσχώρηση τροφίμων, φαρμάκων και αεροσκαφών προς το Ιράν για ανθρωπιστικούς κυρίως λόγους.

Δεδομένης της έκρυθμης κατάστασης και των δυσμενών διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των ΗΠΑ με το Ιράν είναι δύσκολο να κατανοήσουμε πως μια τέτοια Συνθήκη βρισκόταν μέχρι πρότινος σε ισχύ. Η Συνθήκη γνωστή και ως Αμερικανική-Ιρανική Συνθήκη Φιλίας, Οικονομικών Σχέσεων και Προξενικών Δικαιωμάτων (US-Iranian Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights) υπογράφηκε μεταξύ των δυο μερών το 1955 με στόχο την ενθάρρυνση των καλών σχέσεων και του εμπορίου. Ωστόσο, οι σχέσεις των δυο χωρών τόσο με αφορμή την ιρανική επανάσταση το 1979 και την ομηρία 52 αμερικανών διπλωματών και πολιτών όσο και με την μετέπειτα αμερικανική υποστήριξη προς το Ιράκ στον πόλεμο εναντίον του Ιράν, πάγωσαν. Οι δυο χώρες ήταν πλέον ξεκάθαρα εχθροί αν και ποτέ δεν προχώρησαν σε  επίσημη ακύρωση της Συνθήκης Φιλίας. Η Συνθήκη ήταν μάλλον χρήσιμη και για τις δύο χώρες τα τελευταία χρόνια, καθώς παρείχε έναν μηχανισμό αντιμετώπισης οποιασδήποτε διαμάχης προέκυπτε, αποτρέποντας έτσι έναν ανοιχτό πόλεμο εναντίον αλλήλων. Αυτός ο μηχανισμός είναι το Διεθνές Δικαστήριο που εδρεύει στη Χάγη. Πολλές φορές το Ιράν προσέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο εναντίων των ΗΠΑ, όπως έγινε για παράδειγμα το 1998 μετά την κατάρριψη ιρανικού αεροσκάφους από τις ΗΠΑ και το 1992 έπειτα από απεργίες εναντίον ιρανικών πετρελαϊκών πλατφορμών στον Περσικό Κόλπο.

Γιατί όμως η κυβέρνηση Τραμπ αποφάσισε την ακύρωση της Συνθήκης αυτή τη χρονική περίοδο; Η απάντηση βρίσκεται στην απόσυρση των Ηνωμένων Πολιτειών από την πολυμερή πυρηνική συμφωνία με το Ιράν και στην –δυσμενή κατά τις ΗΠΑ-απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για άρση των κυρώσεων εναντίον του Ιράν. Πιο αναλυτικά, ο Πρόεδρος Τραμπ τον Μάιο του 2018 ανακοίνωσε την απόσυρση των ΗΠΑ από την συμφωνία που υπογράφηκε τον Ιούλιο του 2015 επί προεδρίας Ομπάμα μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας, Κίνας, Βρετανίας, Γαλλίας και Γερμανίας με το Ιράν σχετικά με το πυρηνικό πρόγραμμα του τελευταίου και προχώρησε σε αυστηρότατες κυρώσεις κατά του Ιράν, γεγονός που προκάλεσε την έντονη αντίδραση του δεύτερου και την προσφυγή του στο Διεθνές Δικαστήριο επικαλούμενο τις νέες κυρώσεις ως παραβίαση των διατάξεων της Συνθήκης Φιλίας του 1955. Το Ιράν εκεί ζήτησε την άρση όλων των κυρώσεων καθώς και αποζημίωση από την αμερικανική κυβέρνηση για τις απώλειες που υπέστη το ιρανικό κράτος κατά τη διάρκεια αυτών των κυρώσεων. Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου δεν φαίνεται να έχει σκοπό να ικανοποιήσει όλες τις απαιτήσεις του Ιράν καθώς προβλέπει ότι η Ουάσιγκτον πρέπει να άρει κάθε εμπόδιο που προκύπτει από τις κυρώσεις στην εξαγωγή φαρμάκων και ιατρικών προϊόντων, τροφίμων, αγροτικών προϊόντων, ανταλλακτικών και εξοπλισμού απαραίτητου για την ασφάλεια της πολιτικής αεροπορίας-όροι με τους οποίους οι ΗΠΑ είχαν δεσμευτεί χωρίς την παρέμβαση του Δικαστηρίου.

Αν και το ιρανικό καθεστώς χαιρέτησε την απόφαση του Δικαστηρίου εκτιμώντας πως δικαιώθηκε απέναντι στις ΗΠΑ, η κυβέρνηση Τραμπ κατηγόρησε το Ιράν ότι προσπάθησε να παρέμβει στα κυριαρχικά δικαιώματα των ΗΠΑ να αναλάβουν ενέργειες απαραίτητες για την προστασία της εθνικής τους ασφάλειας αλλά και για κατάχρηση του Διεθνούς Δικαστηρίου για πολιτικούς και προπαγανδιστικούς σκοπούς. Η κυβέρνηση Τραμπ από την άλλη, εκτιμώντας πως το Διεθνές Δικαστήριο δεν έχει δικαιοδοσία να επεμβαίνει σε τέτοια θέματα καθώς διακυβεύεται η αμερικανική εθνική ασφάλεια σύμφωνα με τους Αμερικανούς, και παρά το γεγονός ότι οι αποφάσεις του Δικαστηρίου είναι δεσμευτικές, αποφάσισε να μην τις ακολουθήσει και αντ’αυτού να προχωρήσει σε ακύρωση της Συνθήκης Φιλίας. Τόσο οι ΗΠΑ όσο και το Ιράν  έχουν αγνοήσει στο παρελθόν τις αποφάσεις του Δικαστηρίου, πράγμα που καταδεικνύει εν μέρει τον παράταιρο χαρακτήρα της Συνθήκης. Οι κύριοι λόγοι σύμφωνα με τους οποίους οι ΗΠΑ δεν δέχονται να συμμορφωθούν με την εντολή συνοψίζονται στους εξής: πρώτον, οι ΗΠΑ μπορούν να αγνοήσουν την απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου χωρίς νομικές επιπτώσεις καθώς το ΔΔ δεν διαθέτει κάποιο μέσο να τις αναγκάσει να συμμορφωθούν. Δεύτερον, η παρούσα αμερικανική κυβέρνηση επιθυμεί να εξουθενώσει οικονομικά το Ιράν προκειμένου η χώρα να σταματήσει να ενεργεί κατά των Αμερικανικών και Ισραηλινών συμφερόντων στη Μέση Ανατολή. Τέλος, η Ουάσιγκτον με αυτό τον τρόπο εκφράζει τον σκεπτικισμό της προς την εξουσία των Διεθνών Δικαστηρίων.

Σύμφωνα με τους όρους της Συνθήκης του 1955, ο τερματισμός θα επέλθει οριστικά μετά από έναν χρόνο και μένει να δούμε πως οι δύο εχθρικές μεταξύ τους χώρες θα επιλύουν πλέον τις διαφορές τους. Η αμερικανική κυβέρνηση είναι έτοιμη να χαράξει μια νέα στρατηγική με επιπρόσθετες κυρώσεις κατά της Τεχεράνης η οποία σε συνδυασμό με τον παραμερισμό της διπλωματίας αναμένεται να πυροδοτήσει νέες εντάσεις στη Μέση Ανατολή.

 

 

Πηγές

1. Williams, J. Kirby (2018). The US is tearing up a friendship treaty with Iran you probably didn’t know existed. [online] Vox. Available at: https://www.vox.com/2018/10/3/17932804/iran-amity-treaty-1955-pompeo
2. Ward (2018). A top UN court just told the US to lift some sanctions on Iran. [online] Vox. Available at: https://www.vox.com/world/2018/10/3/17931960/iran-us-icj-sanctions
3. Kheel (2018). US terminates 1950s treaty with Iran after court orders ease in sanctions. [online] The Hill. Available at: https://thehill.com/policy/defense/409657-us-ending-treaty-with-iran-after-international-court-ruling
4. Wong, David E. Sanger (2018). U.S. Withdraws From 1955 Treaty Normalizing Relations With Iran. [online] The New York Times. Available at: https://www.nytimes.com/2018/10/03/world/middleeast/us-withdraws-treaty-iran.html
5. T. Parsi, Χ. Λογοθέτης μτφρ (2015). ΗΠΑ-ΙΡΑΝ: Οι μεγάλοι σταθμοί μιας θυελλώδους σχέσης. [online] Le Monde. Available at: https://monde-diplomatique.gr/?p=235