Ελληνικά
Γράφει η Κατερίνα Γενετζάκη, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Η Ελλάς όντας κράτος μέλος της ΕΕ καθορίζει την ενεργειακή της πολιτική η οποία δεν διαφοροποιείται ιδιαίτερα από την ενεργειακή πολιτική της ΕΕ[1]. Η ενεργειακή εξάρτηση[2] της Ελλάδος κυμαίνεται στο 71,07%, ποσοστό που τείνει να αυξηθεί εξαιτίας της αύξησης της ζήτησης και του προγράμματος της απολιγνιτοποίησης που σχεδιάζεται να έχει ολοκληρωθεί μέχρι το 2028, σύμφωνα με τους ευρωπαϊκούς σχεδιασμούς για την προστασία του περιβάλλοντος, γεγονός που καθιστά την Αθήνα ενεργειακά ευάλωτη απειλώντας την εθνική και ενεργειακή της ασφάλεια. Στο πλαίσιο αυτό το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) της Ελληνικής Κυβερνήσεως διαμορφώνει πέντε προτεραιότητες ενεργειακής πολιτικής για την περίοδο 2021-2030 σε εθνικό επίπεδο για την ενεργειακή ασφάλεια:[3]
- Διαφοροποίηση πηγών & οδεύσεων από τις τρίτες χώρες.
- Ανάδειξη της χώρας σε περιφερειακό ενεργειακό κόμβο.
- Μείωση ενεργειακής εξάρτησης και ανάπτυξη ενεργειακών πηγών.
- Συστήματα αποθήκευσης ενέργειας.
- Ετοιμότητα αντιμετώπισης κρίσεων.
Σε ζητήματα ανάπτυξης δικτύων ενέργειας σημαντικό ρόλο λαμβάνει η αποθήκευση υδρογονανθράκων για στρατηγικούς λόγους. Ως εκ τούτου, η αναβάθμιση λειτουργίας του τερματικού σταθμού ΥΦΑ στη Ρεβυθούσα αυξάνει την αποθηκευτική χωρητικότητα, δεδομένου ότι προστέθηκε 3η δεξαμενή αποθήκευσης το 2018. Ένα επιπλέον έργο που σχεδιάζεται είναι η δημιουργία υπόγειας αποθήκης φυσικού αερίου (ΥΑΦΑ) στο εξαντληθέν κοίτασμα της Νότιας Καβάλας (1973) με σκοπό την αύξηση της αποθηκευτικής ικανότητας για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης ενεργειακής κρίσης. Το έργο έχει στρατηγική σημασία εξαιτίας της εγγύτητας του εξαντληθέντος κοιτάσματος με τους διερχόμενους αγωγούς της περιοχής[4]. Η Ρεβυθούσα σε συνδυασμό με τον υπό κατασκευή πλωτό σταθμό αεριοποίησης ΥΦΑ της Αλεξανδρούπολης (FSRU)[5] έχουν σχεδιαστεί για να εισάγουν ΥΦΑ από κράτη κυρίως της Μέση Ανατολή & Βόρεια Αφρική και του σχιστολιθικού των ΗΠΑ προωθώντας το φυσικό αέριο μέσω αγωγών προς την ΕΕ. Η εν λόγω κίνηση πρόκειται για πολιτική που μειώνει τον διαμετακομιστικό ρόλο της Τουρκίας.
Ο διακρατικός αγωγός Trans Adriatic Pipeline[6] (TAP), ο οποίος αποτελεί μέρος ενός συστήματος αγωγών που δημιουργούν τον επονομαζόμενο Νότιο διάδρομο[7] μεταφέρει φυσικό αέριο από τα κοιτάσματα του Σαχ Ντενίζ ΙΙ του Αζερμπαϊτζάν προς την ΕΕ μέσω της Γεωργίας, Τουρκίας, Ελλάδος και Αλβανίας[8]. Στον ήδη κατασκευασμένο αγωγό σχεδιάζονται διασυνδέσεις κάθετων αγωγών, όπως ο σχεδιαζόμενος αγωγός IGB[9] ο οποίος συνδέεται με τον TAP μεταξύ Κομοτηνής και Βουλγαρίας (Stara Zagora)[10] και ο οποίος θα συνδέεται με άλλους αγωγούς στα Βαλκάνια[11],[12]. Το δίκτυο αγωγών δύναται να ενισχύσουν επιπλέον πηγές φυσικού αερίου συνδεόμενες με τον τερματικό σταθμό της Ρεβυθούσας και τον υπό κατασκευή πλωτό σταθμό Αλεξανδρούπολης. Ένας ακόμη αγωγός, ο East Med[13] σχεδιάζεται να συνδέσει τα ανακαλυφθέντα κοιτάσματα της λεκάνης της Λεβαντίνης στην ΑΜ μέσω ενός διακρατικού θαλάσσιου αγωγού που θα περνάει από το Ισραήλ, την Κύπρο, την Ελλάδα καταλήγοντας στην Ιταλία και από εκεί διοχετεύεται στο υπόλοιπο Ευρωπαϊκό ενεργειακό σύστημα. Το μνημόνιο κατανόησης μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών υπεγράφη στη Λευκωσία το 2017. Επιπλέον σχεδιάζεται και ο αγωγός Poseidon[14], ο οποίος θα ξεκινάει, μεταφέροντας φυσικό αέριο από την Κασπία, από τα Ελληνο-Τουρκικά σύνορα καταλήγοντας στην Ιταλία, με τον εν λόγω αγωγό μπορεί να συνδεθεί και ο αγωγός EastMed. Τα ανωτέρω έργα διακρατικών αγωγών θεωρούνται από την ΕΕ έργα κοινού ενδιαφέροντος, εφόσον ενισχύουν τη διαφοροποίηση και μειώνουν την εξάρτησή της.
Στον τομέα των ηλεκτρικών δικτύων ανανεώνεται η υπάρχουσα διασύνδεση της Ελλάδος με τα περιφερειακά κράτη όπως της Ιταλίας, Αλβανίας, Β. Μακεδονίας, Βουλγαρίας, Τουρκίας ενώ σχεδιάζεται διασύνδεση της Ελλάδος-Κύπρου-Ισραήλ μέσω του έργου EuroAsia όπως επίσης και η δημιουργία του έργου Euro Africa Interconnector που θα μεταφέρει ηλεκτρική ενέργεια στην Ελλάδα-Κύπρο-Αίγυπτο. Βέβαια προτεραιότητα έχει η καλωδιακή ένωση, με το ηπειρωτικό έδαφος, των μη διασυνδεδεμένων νησιών, πολιτική που θα σταματήσει την κατανάλωση πετρελαίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας συμβάλλοντας στην ενεργειακή ασφάλεια.
Τέλος, προωθούνται συνεργασίες σε θέματα ενέργειας, σε διμερές επίπεδο με την Ιταλία, όπου υπεγράφη κοινή διακήρυξη στις 14/09/2017 μεταξύ υπουργών, σε τριμερές με τα σχήματα «Ελλάδα-Κύπρος-Ισραήλ[15]», «Ελλάδα-Κύπρος-Αίγυπτος[16]», «Ελλάδα-Κύπρος-Ιορδανία[17]», «Ελλάδα-Κύπρος-Παλαιστινιακή Αρχή[18]»[19] όπως επίσης και σε πολυμερή συνεργασία με το EMGF. Οι ενεργειακές συμφωνίες περιλαμβάνουν θέματα όπως συνεργασία για τη δημιουργία διακρατικών έργων που περιλαμβάνουν υδρογονάνθρακες και ΑΠΕ, ώστε να συμβάλλουν στην ενεργειακή ασφάλεια. Οι στρατηγικές ενεργειακής ασφάλειας σαφώς επηρεάζουν τις γεωπολιτικές εξελίξεις της περιοχής, ωστόσο, από μόνες τους δεν μειώνουν το ενεργειακό ισοζύγιο του κράτους, συνεπώς, είναι απαραίτητη η παραγωγή ενέργειας στο εσωτερικό, όπως προβλέπεται στο ΕΣΕΚ.
Εσωτερική παραγωγή & οριοθετήσεις θαλασσίων ζωνών
Η ενεργειακή παραγωγή της Ελλάδος βασίζεται στον λιγνίτη, ως εγχώριο καύσιμο και στην παραγωγή πετρελαίου από το ενεργό κοίτασμα Πρίνου στη Θάσο από το 1974. Οι ανάγκες περιβαλλοντικών πολιτικών προστασίας επιβάλλουν την απανθρακοποίηση και τη μετάβαση προς τις ΑΠΕ. Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat η εγχώρια παραγωγή των ΑΠΕ για το έτος 2019 έφτασε το 19,67% ενώ η Αθήνα έχει θέσει ως στόχο συμμετοχής των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα, να ανέλθει σε ποσοστό 35% μέχρι το 2030, ενώ όσον αφορά την παραγωγή ηλεκτρική ενέργειας ο στόχος αγγίζει το 60%[20]. Ο φιλόδοξος στόχος του ΕΣΕΚ που προβλέπει εσωτερική παραγωγή από τις ΑΠΕ μας προβληματίζει για την προέλευση του υπόλοιπου ενεργειακού μείγματος 65%, δεδομένου του στόχου της απολιγνιτοποίησης που επιβαρύνει το ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας. Ως εκ τούτου, αναδεικνύεται η σημασία παραγωγής φυσικού αερίου που δύναται να αποτελέσει το μεταβατικό καύσιμο για την ενεργειακή ασφάλεια.
Σύμφωνα με γεωλογικές έρευνες η ΑΜ έχει αποκτήσει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις διεθνείς πετρελαϊκές εταιρίες εξαιτίας της γεωλογίας του υπεδάφους γεγονός που μετατρέπει, υπό προϋποθέσεις, την Ελλάδα σε παραγωγό υδρογονανθράκων[21] που συμβάλλει στη μείωση της εξάρτησης και την εξισορρόπηση του ενεργειακού ισοζυγίου. Για την έρευνα και εκμετάλλευση των ενεργειακών και ορυκτών πόρων στην υφαλοκρηπίδα, η Ελλάς επιδιώκει οριοθέτηση ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας[22] με τα αντικείμενα και παρακείμενα κράτη[23]. Μέχρι στιγμής έχουν καθοριστεί οι ακόλουθες ενέργειες:
- Το 2009 με την Αλβανία, η οποία κρίθηκε αντισυνταγματική από την Αλβανία και δεν επικυρώθηκε από τα Τίρανα.
- Το 1977 οριοθέτησε υφαλοκρηπίδα με την Ιταλία και στις 9/06/2020 υπεγράφη και η οριοθέτηση της ΑΟΖ, η οποία συμπίπτει με αυτή της υφαλοκρηπίδας.[24]
- Στις 6/08/2020 υπεγράφη συμφωνία μερικής οριοθέτησης[25] ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας με την Αίγυπτο μέχρι τον 28ο μεσημβρινό[26] η οποία τέθηκε σε ισχύ από τον Νοέμβρη 2020.
- Στις 17/04/2025 η Ελλάδα προχώρησε σε επίσημη ανακήρυξη της ΑΟΖ στο Ιόνιο Πέλαγος, επεκτείνοντας την εθνική της δικαιοδοσία σε θαλάσσιες περιοχές έως το ακρωτήριο Ταίναρο[27]. Με την παρούσα χωροταξική διάταξη, η Ελλάδα χαρτογραφεί για πρώτη φορά το Ελληνικό κράτος συμπεριλαμβάνοντας τις επιτρεπόμενες χρήσεις εντός των θαλασσίων ζωνών.
Επιπλέον, ο Νόμος 4001/2011 προέβλεπε ότι ελλείψει οριοθέτησης θαλασσίων ζωνών με γειτονικά κράτη λαμβάνεται υπόψη η αρχή της μέσης γραμμής από τις γραμμές βάσης. Ο ίδιος νόμος προέβλεπε τη σύσταση της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρίας Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥ) για την έρευνα και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, αρμόδια για τις αδειοδοτήσεις μελετών στην περιοχή. Σήμερα έχουν παραχωρηθεί θαλάσσια και χερσαία οικόπεδα, στα δυτικά της Ελλάδος και νοτιοδυτικά της Κρήτης[28], σε διεθνείς πετρελαϊκές εταιρίες[29],[30] για τη διεξαγωγή ερευνών. Ωστόσο, τροχοπέδη σε περεταίρω ενέργειες στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο αποτελεί η επιθετική πολιτική της Τουρκίας, η οποία ακολουθεί πρακτικές δημιουργίας τετελεσμένου, όπως είχε συμβεί με το κοίτασμα Μπάμπουρας[31].
Η ενεργειακή διπλωματία της Ελλάδος στοχεύει στην προώθηση ενεργειακών συνεργασιών στην Ανατολική Μεσόγειο, τη δημιουργία δικτύων διαφοροποίησης ενεργειακών πηγών και την έρευνα και ανακάλυψη υδρογονανθράκων, δημιουργώντας ένα πακέτο παραγωγής-διαμετακόμισης που προασπίζεται τους κατεξοχήν, βορειοατλαντικούς συμμάχους και καθιστά την Ελλάδα ενεργειακό κόμβο με τα έργα διεθνούς ενδιαφέροντος. Πρόκειται για στρατηγικές αύξησης της γεωπολιτικής ισχύος που έχουν ως επακόλουθο την αύξηση της εθνικής και ενεργειακής ασφάλειας και την ανάσχεση της Τουρκίας.
Πηγές
[1] Μεζαρτάσογλου Δημήτρης, Σταμπολής Κωστής & Χατζηβασιλειάδης Ιωάννης, «Ο Ελληνικός Ενεργειακός Τομέας, Ετήσια Έκθεση 2019», Ινστιτούτο Ενέργειας ΙΕΝΕ, (2019), σ.17.
https://www.iene.gr/articlefiles/file/meletes/iene-meleti-2019.pdf
[2] Ο δείκτης της ενεργειακής εξάρτησης είναι το άθροισμα των ενεργειακών εισαγωγών πρός το άθροισμα της εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας.
[3] Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, «Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα», Αθήνα, (2019), σ.157.
[4] Στο διαγωνισμό αδειοδότησης του έργου που διεξήχθη τον Ιούνιο του 2020 εκδηλώθηκε ενδιαφέρον από τη ΓΕΚ ΤΕΡΝΑ-ΔΕΣΦΑ και την Energean.
[5] Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τον Ιούνιο του 2021 πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης για την κατασκευή του νέου τερματικού σταθμού 166,7 εκατομμύρια ευρώ.
[6] Συνεργαζόμενες εταιρίες SOCAR, Snam, BP, Fluxys, Enagas & Axpo.
[7] Ο Νότιος Διάδρομος περιλαμβάνει τους αγωγούς: SCPX (South Caucasus Pipeline Expansion), TANAP (Trans-Anatolian Pipeline) και TAP (Trans Adriatic Pipeline).
[8] Υπουργείο Εξωτερικών, «Ενεργειακή Διπλωματία», mfa.gov.gr.
[9] Συνεργαζόμενες εταιρίες: Bulgarian Energy Holding, ΔΕΠΑ, EDISON.
[10] Υπεγράφη διακρατική συμφωνία στις 10/10/2019.
[11] Ο IGB θα ενώνεται, μέσω αντιστοίχων διασυνδέσεων της Βουλγαρίας με το εθνικό δίκτυο μεταφοράς αερίου της Ρουμανίας (Γκιούργκεβο) (IBR), της Σερβίας (IBS) της Ουγγαρίας (IRH).
[12] Δουδούμης Γεώργιος, Η Βαλκανική Σκακιέρα, (ΕΛΙΣΜΕ, Αθήνα, 2020) σσ.19-26.
[13] Συνεργαζόμενες εταιρίες: Edison & ΥΑΦΑ ΠΟΣΕΙΔΩΝ.
[14] Συνεργαζόμενες εταιρίες: ΔΕΠΑ και EDISON.
[15] Υπεγράφη στις 8/8/2013 Μνημόνιο συνεργασίας στη Λευκωσία και έκτοτε διευρύνει τους τομείς συνεργασίας.
[16] Η Συνεργασία ξεκίνησε το 2014 και η πρώτη σύνοδος πραγματοποιήθηκε στις 07/02/2016 στο Κάιρο όπου υπεγράφη μνημόνιο κατανόησης.
[17] Η συνεργασία ξεκίνησε το 2016 και η πρώτη σύνοδος πραγματοποιήθηκε στις 16 Ιανουαρίου 2018 στη Λευκωσία όπου υπεγράφη μνημόνιο κατανόησης.
[18] Πρώτη διυπουργική διάσκεψη των τριών μερών στην Αθήνα στις 17/12/2018.
[19] Υπουργείο Ενέργειας & Περιβάλλοντος, «Τριμερείς συνεργασίες Ελλάδος στον τομέα της Ενέργειας», ypen.gov.gr
[20] Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, «Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα,» όπ.π. σ.30.
[21] Σύμφωνα με τον πρόεδρο ΕΔΕΥ, Γιάννη Μπασιά, ύστερα από την έρευνα για τη δυνατότητα υλοποίησης παραγωγής τα κοιτάσματα θα πρέπει να είναι πάνω από 500 εκατ. Βαρέλια.
[22] Η υφαλοκρηπίδα υφίσταται ab initio και ipso facto χωρίς να προϋποθέτει ανακήρυξη της ΑΟΖ, ωστόσο, όταν υπάρχουν παρακείμενες και αντικείμενες ακτές σε απόσταση μικρότερη των 400νμ είναι αναγκαία η ανακήρυξη και κατόπιν η οριοθέτηση σε διμερές επίπεδο για τον καθορισμό των ορίων.
[23] Φασλής Χρήστος, «Η Ανακήρυξη και Οριοθέτηση της Ελληνικής ΑΟΖ», Foreign Affairs The Hellenic Edition, Μάρτιος (2018), σσ.1-3.
[24] Έχει πλέον επικυρωθεί από την Ιταλία τον Μάρτιο του 2021.
[25] Δεν ακολουθείται η αρχή της μέσης γραμμής.
[26] Επικυρώθηκε τον Αύγουστο του ιδίου έτους από την Αίγυπτο.
[27] Εφημερίδα της Κυβερνήσεως στις 17/04/2025 (Τεύχος Α’59/17.04.2025)
[28] Βλ. Εικόνα 2.
[29] Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, «Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα», όπ.π. σ.162.
[30] Υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος, «Έρευνα και Εκμετάλλευση Υδρογονανθράκων», Νομοθετικό Πλαίσιο, ypen.gov.
[31] Το 1976 με το πρακτικό της Βέρνης, αποφασίστηκε μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, στο πλαίσιο διαπραγμάτευσης για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, η παύση διεξαγωγής ερευνών ή εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στο Αιγαίο. Ως εκ τούτου, το ανακαλυφθέν κοίτασμα Μπάμπουρας παρέμεινε ανεκμετάλλευτο.
