BREXIT: Δύο χρόνια μετά τη «μεγάλη έξοδο» του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ - ΚΕΔΙΣΑ

Γράφει ο Γιώργος Κουκάκης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Ένα από τα σημαντικότερα ίσως γεγονότα που απασχόλησαν τόσο την ευρωπαϊκή όσο και τη διεθνή κοινότητα την προηγούμενη δεκαετία, είναι η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το γνωστό σε όλους μας BREXIT. Η οριστική απόφαση αποχώρησης ενός κράτους-μέλους ήταν κάτι που έμοιαζε με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Εξάλλου η όλη διαδικασία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σαν την «πορεία ενός καραβιού σε αχαρτογράφητα νερά». Η χώρα μας βέβαια, ίσως είχε ένα λόγο παραπάνω να παρακολουθεί «στα κρυφά» την όλη διαδικασία, μιας και λίγα χρόνια πριν με παρόμοιο τρόπο κινδύνεψε να βρεθεί και η ίδια εκτός της μεγάλης ευρωπαϊκής οικογένειας.

Το Ηνωμένο Βασίλειο ωστόσο παρουσιάζει σημαντικές διαφορές σε σχέση με την Ελλάδα, με κυριότερη από αυτές το γεγονός ότι δεν υιοθέτησε το ευρώ ως επίσημο νόμισμά του. Όσον αφορά τώρα την αποχώρησή του, τρεις[1] είναι οι ημερομηνίες που απετέλεσαν ορόσημα. Καταρχάς η 23^η Ιουνίου 2016, ημερομηνία διεξαγωγής του δημοψηφίσματος κατά το οποίο ο Βρετανικός λαός με ποσοστό σχεδόν 52% αποφάσισε ότι δεν επιθυμεί πλέον το Βασίλειό του να αποτελεί μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Δεύτερο ορόσημο είναι η 29^η Μαρτίου 2017, ημερομηνία κατά την οποία ενεργοποιήθηκε το άρθρο 50[2] της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ) και τρίτο και τελευταίο η 31^η Ιανουαρίου 2020, ημερομηνία κατά την οποία τέθηκε σε ισχύ η Συμφωνία Αποχώρησης[3] με την οποία το Ηνωμένο Βασίλειο «έκλεισε οριστικά την πόρτα» της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ποιες ήταν όμως οι συνέπειες[4] αυτής της αποχώρησης για το Ηνωμένο Βασίλειο και πως διαμορφώθηκαν οι σχέσεις του με την Ευρωπαϊκή Ένωση από την 1^η Φεβρουαρίου 2020 και μετά; Επειδή ακριβώς η αποχώρηση αυτή ήταν κάτι το πρωτόγνωρο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, ίσως όμως και επειδή οι περισσότεροι αξιωματούχοι πίστευαν ότι μέχρι τελευταία στιγμή το Ηνωμένο Βασίλειο θα άλλαζε γνώμη, δεν υπήρχαν σαφώς καθορισμένες διαδικασίες. Για το λόγο αυτό θεσπίστηκε αρχικά μία μεταβατική περίοδος μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2020, κατά την οποία δεν θα άλλαζε τίποτα επί της ουσίας όσον αφορά στις σχέσεις του με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Από την 1^η Ιανουαρίου 2021 όμως και μετά, το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρίστηκε όλα τα εμπορικά και οικονομικά προνόμια/ελευθερίες που απολάμβανε μέσω του κοινοτικού δικαίου, της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς και της τελωνειακής ένωσης.

Αυτό σήμαινε ότι οι εν λόγω σχέσεις, τόσο σε ευρωπαϊκό (συλλογικό) όσο και σε εθνικό (διμερές) επίπεδο, θα έπρεπε να καθοριστούν εκ νέου. Για το λόγο αυτό, στις 30 Δεκεμβρίου 2020 έπειτα από πολύμηνες διαπραγματεύσεις, υπεγράφη η Συμφωνία Εμπορίου και Συνεργασίας[5], η οποία είχε προσωρινή ισχύ μέχρι την 1^η Μαΐου 2021 οπότε και τέθηκε σε πλήρη εφαρμογή. Στόχος της είναι η διασφάλιση ισότιμων όρων ανταγωνισμού και ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων και αποτελείται από τα ακόλουθα τρία μέρη:

Τη Συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών, η οποία ρυθμίζει θέματα σχετικά με την οικονομία, τις μεταφορές, τις επενδύσεις, την προστασία δεδομένων, την κοινωνική ασφάλιση, την ενέργεια, την αλιεία, κά.
Τη Στενή Εταιρική Σχέση για την Ασφάλεια των Πολιτών, η οποία ρυθμίζει θέματα σχετικά με το ποινικό και αστικό δίκαιο, τις αστυνομικές και τις δικαστικές αρχές.
Το Συνολικό Πλαίσιο Διακυβέρνησης, το οποίο καθορίζει τον τρόπο εφαρμογής της συμφωνίας αποχώρησης και θεσπίζει ένα Κοινό Συμβούλιο Εταιρικής Σχέσης για τον έλεγχο αυτής.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με σκοπό την υποβοήθηση της εφαρμογής της Συμφωνίας από τα κράτη-μέλη της, δημοσίευσε επίσης τομεακές ανακοινώσεις[6] οι οποίες περιείχαν προπαρασκευαστικές οδηγίες σχετικά με τη διαδικασία αποχώρησης και τις σταδιακές αλλαγές που έπρεπε να υλοποιηθούν. Μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που έγινε φανερά αισθητή τόσο στους πολίτες του Ηνωμένου Βασιλείου όσο και αυτούς των λοιπών κρατών-μελών ήταν ο έλεγχος[7] κατά την είσοδο και έξοδο από το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς με το νέο καθεστώς[8] απαιτούνται πλέον ταξιδιωτικά έγγραφα (visa) τόσο για αυτούς που ταξιδεύουν για τουριστικούς λόγους όσο και για όσους ταξιδεύουν για εκπαιδευτικούς ή επαγγελματικούς λόγους. Τι σήμαινε όμως το BREXIT για το θεσμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

Για να απαντήσουμε στο παραπάνω ερώτημα θα πρέπει να κάνουμε μία σύντομη ιστορική αναδρομή. Η σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση «χτίστηκε» πάνω στα ερείπια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με σκοπό να σταματήσουν οι συγκρούσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών και να επέλθει σταθερότητα. Ξεκίνησε ως Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) στις 18 Απριλίου 1951, μετονομάστηκε σε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ) την 1^η Ιανουαρίου 1958 και πήρε τη σημερινή της μορφή με τις Συνθήκες του Μάαστριχτ και της Νίκαιας που υπεγράφησαν στις 7 Φεβρουαρίου 1992 και στις 26 Φεβρουαρίου 2001 αντίστοιχα.

Από τότε μέχρι τη στιγμή του BREXIT είχαν πραγματοποιηθεί εφτά διευρύνσεις[9] με τα κράτη-μέλη της να έχουν φτάσει τα 28 (μαζί με το Ηνωμένο Βασίλειο). Οι χρονοβόρες και πολύπλοκες αυτές διαδικασίες έγιναν με ένα και μόνο σκοπό, την ολοκλήρωση του οράματος του Γάλλου Αξιωματούχου Ζαν Μονέ, εμπνευστή της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήδη όμως εξετάζεται και η περεταίρω διεύρυνση, καθώς τα περισσότερα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων έχουν εκδηλώσει επιθυμία ένταξης. Η αποχώρηση επομένως του Ηνωμένου Βασιλείου «έτριξε τα θεμέλια» του ευρωπαϊκού οικοδομήματος για πρώτη φορά. Αν και κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι αυτό ίσως οδηγήσει σε μελλοντική αποχώρηση και άλλων μελών, θα λέγαμε ότι αυτό το ενδεχόμενο φαντάζει μάλλον απίθανο -καθώς παρά τις όποιες της δυσλειτουργίες- η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αποδείξει ότι αποτελεί για τα μέλη της ένα πρώτης τάξεως «δίχτυ ασφαλείας» απέναντι σε κάθε λογής απειλή.

Όπως δήλωσε άλλωστε και ο Michel Barnier[10] στις 17 Οκτωβρίου 2019, κατά την ειδική συνεδρίαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου:

«Από την πρώτη μέρα η Ευρωπαϊκή Ένωση υπήρξε ενωμένη. Διαπραγματευτήκαμε με το Ηνωμένο Βασίλειο ως μία ένωση, μία οικογένεια. Βάλαμε την ειρήνη και τους ανθρώπους πάνω από καθετί άλλο. Τώρα ήρθε η ώρα να γυρίσουμε σελίδα και να προσανατολιστούμε στη νέα μας εταιρική σχέση με το Ηνωμένο Βασίλειο» [11].

Πηγές

[1] Βλ. https://brexit.gov.gr/negotiations-history/.

[2] Σύμφωνα με αυτό η αποχώρηση ενός κράτους-μέλους από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να υλοποιηθεί μέσα σε δύο χρόνια από την ημερομηνία ενεργοποίησης.

[3] Βλ. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:12019W/TXT(02)&from=EL.

[4] Βλ. https://ec.europa.eu/info/strategy/relations-non-eu-countries/relations-united-kingdom/new-normal/consequences-brexit_el.

[5] Η εν λόγω συμφωνία αποτελείται από 2.530 σελίδες. Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. https://ec.europa.eu/info/strategy/relations-non-eu-countries/relations-united-kingdom/eu-uk-trade-and-cooperation-agreement_el.

[6] Βλ. https://ec.europa.eu/info/strategy/relations-non-eu-countries/relations-united-kingdom/new-normal/consequences-brexit_el.

[7] Βλ. https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/file_import/travelling_el_7.pdf.

[8] Βλ. https://brexit.gov.gr/ellhnes-sto-hnwmeno-vassileio/.

[9] Βλ. https://www.europarl.europa.eu/external/html/euenlargement/default_el.htm.

[10] Επικεφαλής διαπραγματευτής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Κομισιόν).

[11] Βλ. https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/slides_the_wa_explained.pdf.