Το φαινόμενο της πειρατείας: Το Διεθνές Δίκαιο και η περίπτωση της Σομαλίας - ΚΕΔΙΣΑ

Γράφει η Εύα Ταταράκη, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

Η πειρατεία ως εγκληματική δραστηριότητα αποτελεί το αρχαιότερο έγκλημα και μόλις στις αρχές του 21^ου αιώνα, κατά το διεθνές δίκαιο οι πειρατές θεωρήθηκαν εχθροί της ανθρωπότητας. Στις μέρες μας το φαινόμενο της πειρατείας αποτελεί έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους παγκοσμίως, καθώς διαταράσσει τη διεθνή οικονομία, τη ναυτιλία, την περιφερειακή ασφάλεια και σταθερότητα. Τα περισσότερα κρούσματα πειρατικής δραστηριότητας εντοπίζονται κυρίως στην Νοτιοανατολική Ασία ,την Καραϊβική θάλασσα, στον Κόλπο της Γουϊνέας και στο Κέρας της Αφρικής. Η ασφάλεια των θαλασσών (security of the oceans) πλήττεται, με αποτέλεσμα να διαταράσσεται όχι μόνο η ομαλή διακίνηση του διεθνούς εμπορίου και η ελεύθερη ναυσιπλοΐα αλλά και το κόστος ανάληψης των στρατιωτικών επιχειρήσεων για την καταστολή του φαινομένου.

Το νομικό πλαίσιο που καλύπτει τη πειρατική δραστηριότητα και δικαιοδοσία κωδικοποιήθηκε στη Σύμβαση του Montego Bay των Ηνωμένων Εθνών (1982) για το Δίκαιο της θάλασσας (United Nations Convention on the Law of the Sea), η οποία αποτελεί τη βάση και θέτει τα θεμέλια για την καταστολή της πειρατείας. Η Σύμβαση, σύμφωνα με το άρθρο 100 αναφέρει ότι αποτελεί γενική υποχρέωση των κρατών να συνεργαστούν για την καταπολέμηση της πειρατείας. Σύμφωνα επίσης με το άρθρο 101 της Σύμβασης, πειρατεία θεωρείται εννοιολογικά κάθε παράνομη πράξη βίας ή κράτησης ή κάθε πράξη διαρπαγής που διαπράττεται για ιδιωτικούς σκοπούς από το πλήρωμα ή τους επιβάτες ιδιωτικού πλοίου ή αεροσκάφους στην ανοιχτή θάλασσα και κατευθύνεται:

α) Στην ανοικτή θάλασσα, έναντι άλλου πλοίου ή αεροσκάφους, ή κατά προσώπων ή περιουσιακών στοιχείων επί του πλοίου ή του αεροσκάφους

β) Κατά πλοίου, αεροσκάφους, προσώπων ή περιουσίας σε τόπο εκτός της δικαιοδοσίας οποιουδήποτε κράτους.

γ) Κάθε πράξη υποκίνησης ή σκόπιμης διευκόλυνσης πράξης που αναφέρονται παραπάνω.

Κατά το Διεθνές Γραφείο Ναυσιπλοΐας (International Maritime Bureau) η πειρατεία ορίζεται ως κάθε πράξη επιβίβασης ή απόπειρας επιβίβασης σε οποιοδήποτε πλοίο με προφανή πρόθεση να διαπράξει κλοπή ή οποιοδήποτε άλλο έγκλημα και με την πρόθεση ή ικανότητα να χρησιμοποιήσει βία ή να οδηγηθεί στην προώθηση της πράξης αυτής. Από την άλλη ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός (International Maritime Organization) σύμφωνα με το ψήφισμα A .1025 με τον σχετικό Κώδικα Πρακτικής για τη Διερεύνηση των εγκλημάτων πειρατείας και ένοπλης ληστείας κατά των πλοίων (Code of Practice for the investigation of crimes of piracy and armed robbery against ships) ορίζει την ενέργεια της πειρατείας ως κάθε παράνομη πράξη βίας ή κράτησης ή οποιαδήποτε πράξη καταστροφής ή απειλή αυτής, η οποία διαπράττεται για ιδιωτικούς σκοπούς και στρέφεται κατά του πλοίου ή κατά προσώπων ή περιουσιακών στοιχείων επί του πλοίου αυτού, εντός των εσωτερικών και χωρικών υδάτων του κράτους. Σημαντική διεθνής συμφωνία για την αντιμετώπιση του φαινομένου σχετικά με την ασφάλεια των πλοίων από παράνομες πράξεις αποτελεί και η Σύμβαση (1988) για την καταστολή παράνομων πράξεων κατά της ασφάλειας της διεθνούς ναυσιπλοΐας (Convention for the Suppression of Unlawful Acts Against the Safety of Maritime Navigation). Η συγκεκριμένη σύμβαση έχει κατοχυρωθεί ως αντιτρομοκρατική σύμβαση καθώς αναφέρεται στην αεροπειρατεία στη θάλασσα και όχι στην εννοιολογική ερμηνεία της πειρατείας. Σκοπός της σύμβασης είναι η εξασφάλιση κατάλληλων μέτρων κατά των ατόμων που διαπράττουν παράνομες ενέργειες εναντίον πλοίων. Αυτά περιλαμβάνουν την κατάσχεση των πλοίων με βία, πράξεις βίας κατά προσώπων επί πλοίων και τη τοποθέτηση συσκευών επί του πλοίου, τα οποία ενδέχεται να το καταστρέψουν ή να το βλάψουν.

Είναι φανερό ότι η διεθνής κοινότητα έχει αναπτύξει μια σειρά συμβάσεων για την εφαρμογή μέτρων για την ανάσχεση του φαινομένου ήδη από τη δεκαετία του 1980. Παρόλο αυτά, η έντονη πειρατική δράση που παρατηρήθηκε στις ακτές της Σομαλίας από το 2007, ενίσχυσε τις προσπάθειες εστιάζοντας κυρίως στο θέμα τις ναυτασφάλισης με τη μορφή στρατιωτικών επιχειρήσεων όπου θα αναλυθεί παρακάτω.

Η περίπτωση της Σομαλίας

Η Σομαλία υπήρξε αποικία της Ιταλίας και της Μεγάλης Βρετανίας έως το 1960. Το τέλος της αποικιοκρατικής περιόδου διαμόρφωσε τρεις ημιαυτόνομες περιφέρειες διοικητικού χαρακτήρα, την Δημοκρατία της Σομαλιλάνδης (1991) στα βορειοδυτικά , την Πολιτεία της Πουντλάνδης στα βορειοανατολικά (1998) και τη Μογκαντίσου (1991) που αποτελεί και την πρωτεύουσα της χώρας. Αναφορικά η πειρατεία στη Σομαλία ξεκίνησε από τις αρχές του εμφυλίου πολέμου το 1991. Τα γενεσιουργά αίτια που δύναται να αποδοθούν για τη τέλεση παράνομων πράξεων του πληθυσμού της Σομαλίας είναι κυρίως η πολιτική αστάθεια- ακυβερνησία , η ανύπαρκτη οικονομική ανάπτυξη καθώς και οι εμφύλιες διαμάχες που πλήττουν την χώρα μέχρι σήμερα. Έπειτα και η κοινωνική αποσάθρωση της Σομαλίας συνδέεται άμεσα με τις συγκρούσεις που λαμβάνουν χώρα στο Κέρας της Αφρικής. Το φαινόμενο αυτό έχει αποδυναμώσει την περιοχή, με αποτέλεσμα η έντονη πειρατική δραστηριότητα στις σομαλικές ακτές να εκμεταλλεύεται την αδυναμία εποπτικού μηχανισμού των χωρικών υδάτων και των λιμένων των παρακτίων κρατών.

Πιο συγκεκριμένα, η θαλάσσια περιοχή ανοιχτά της Σομαλίας χαρακτηρίζεται ως ο πιο πολυσύχναστος δίαυλος για τη διεθνή ναυσιπλοΐα ,αν αναλογιστούμε ότι περίπου είκοσι πέντε χιλιάδες πλοία διασχίζουν τον εμπορικό αυτό άξονα Δύσης και Ανατολής ετησίως. Το γεγονός αυτό την καθιστά περιοχή ύψιστης στρατηγικής σημασίας και πόλο έλξης για τους πειρατές καθώς μεταφέρονται τεράστιες ποσότητες πετρελαίου και άλλοι σημαντικοί ενεργειακοί πόροι προς την Ευρώπη. Στην προκειμένη περίπτωση η Σομαλία έχει σημαντική γεωστρατηγική θέση στην περιοχή. Βρίσκεται στο Κέρας Αφρικής, με εκτεταμένες ακτές στα βορειοανατολικά και στα νοτιοανατολικά ( Κόλπος του Άντεν, Ινδικός Ωκεανός) και αποτελεί σημείο εισόδου και εξόδου ενός τεράστιου θαλάσσιου διαδρόμου ζωτικής σημασίας για τη διακίνηση αγαθών. Ο Κόλπος του Άντεν είναι γνωστός και ως το «Σοκάκι των πειρατών» ( Pirate Alley) λόγω της μεγάλης πειρατικής δράσης αφού αποτελεί το πέρασμα κλειδί για τους Σομαλούς πειρατές. Αναλυτικότερα, βρέχεται από τις βόρειες ακτές της Σομαλίας και της Αραβικής χερσονήσου και συνδέει τον Ινδικό ωκεανό με την Ερυθρά θάλασσα μέσω των Στενών του Μπαμπ ελ Μαντεμπ. Έτσι, ο Κόλπος του Άντεν αποτελεί μια τεράστια περιοχή χωρίς δικαιοδοσία αφού εντάσσεται στο καθεστώς της Ανοικτής Θάλασσας ( High seas) όπου δεν υφίσταται καμία κυριαρχική εξουσία επί των υδάτων με αποτέλεσμα να πλήττεται η ελεύθερη ναυσιπλοΐα και η ασφάλεια στην περιοχή γενικότερα. Έτσι η πειρατεία βρίσκει χώρο στην ανοικτή θάλασσα, έναν χώρο θα λέγαμε παράνομης δραστηριότητας και αποτελεί αδιαμφισβήτητα το κατεξοχήν κερδοφόρο επάγγελμα για τους πειρατές.

Οι αντιπειρατικές ναυτικές δράσεις

Η απουσία κάθε μορφής αστυνόμευσης και η γενικότερη έλλειψη εθνικής δικαιοδοσίας και εποπτικών μηχανισμών στις σομαλικές ακτές, ενέτεινε τις προσπάθειες ανάληψης μέτρων για την ανάσχεση του φαινομένου στον τομέα της ναυτικής πειρατείας από τη διεθνή κοινότητα. Οι συντονιστικές δράσεις διενεργούνται κυρίως από διεθνείς ναυτικές δυνάμεις με στόχο την ασφάλεια των θαλάσσιων οδών και των πλοίων που κατευθύνονται στην ευρύτερη περιοχή. Οι διεθνείς ναυτικές δυνάμεις που δραστηριοποιούνται είναι η ευρωπαϊκή ναυτική δύναμη EUNAVOR (Operation ATALANTA),η οποία ξεκίνησε το 2008 στο πλαίσιο της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής ασφάλειας και άμυνας (European Common Security and Defense Policy). Τον Νοέμβριο του 2016, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρέτεινε τις δράσεις της επιχείρησης ATALANTA μέχρι τον Δεκέμβριο του 2018. Έπειτα, σημαντικές δράσεις αποτελούν και οι νατοϊκές επιχειρήσεις “Allied Provider”, “Allied Protector” και “Ocean Shield” καθώς και οι πολυεθνικές συμμαχίες Combined Task Force 150/151, ενώ τα βασικά ναυτικά κέντρα που δραστηριοποιούνται για την ασφάλεια των θαλάσσιων οδών είναι το Βρετανικό κέντρο Ναυτικών Εμπορικών Επιχειρήσεων ( UK Maritime Trade Operation), το κέντρο Ναυτικής Ασφάλειας για το Κέρας της Αφρικής (Maritime Security Centre– Horn of Africa) και το Ναυτικό Κέντρο του Οργανισμού Βορειοατλαντικού συμφώνου ( NATO Shipping Centre).

Σύνοψη

Οι πειρατικές επιθέσεις που εντοπίζονται σε σημαντικούς δίαυλους διεθνούς ναυσιπλοΐας αποτελεί ζήτημα μείζονος σημασίας για τη διεθνή και περιφερειακή ασφάλεια. Η περίπτωση της Σομαλίας αποτελεί σημείο αναφοράς για την έξαρση του φαινομένου καθώς έχουν πραγματοποιηθεί πολλαπλές προσπάθειες προώθησης διεθνούς συνεργασίας για την καταπολέμηση του. Ενώ έχει παραχθεί ένα αξιόλογο αποτέλεσμα, η αποτροπή των πειρατικών δράσεων δεν έχει εξαλειφτεί πλήρως κυρίως λόγω της έλλειψης εθνικής δικαιοδοσίας αφού η ανοικτή θάλασσα αποτελεί μια τεράστια περιοχή χωρίς εδαφική αρμοδιότητα και δικαιοδοσία.

Πηγές