Το μετέωρο βήμα της Φινλανδίας

Γράφει ο Στέφανος Βιτωράτος, Κύριος Ερευνητής ΚΕΔΙΣΑ

Οι σχέσεις Φινλανδίας-Ρωσίας, έχουν μια διαδρομή αιώνων: από τους σουηδορωσικούς πολέμους το 1700 και τη δημιουργία και μετέπειτα προσάρτηση του Μεγάλου Δουκάτου της Φινλανδίας από τη Ρωσική Αυτοκρατορία γύρω στα 1800, μέχρι το χειμερινό πόλεμο του 1939-1940 και  τις συνεχιζόμενες εχθροπραξίες έως το 1944 που οδήγησαν τελικά στην απώλεια εδαφών από πλευράς Φινλανδίας και στα σημερινά της σύνορα (Standish, 2016). Φέτος, η Φινλανδία γιορτάζει το 100ό έτος της ανεξαρτησίας της από τη Ρωσία και ποιο το μεγαλύτερο επίτευγμα αυτών των 100 χρόνων ανεξαρτησίας της; Η ίδια η επιβίωση. Αυτό που αποτελεί μακρινή απειλή για πολλές χώρες του δυτικού κόσμου, ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου για τη συγκεκριμένη χώρα στη  βορειοανατολική γωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η παρούσα ανάλυση εξετάζει την εξωτερική πολιτική της Φινλανδίας, η οποία ισορροπεί ανάμεσα στη κουλτούρα της Δύσης από τη μία, με την ιδιότητα του μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την αυξανόμενη συνεργασία με το ΝΑΤΟ και την παραπάνω από πραγματική ανάγκη προστασίας από την Ανατολή από την άλλη. Ιδιαίτερα επικεντρώνεται στην πολιτική διελκυστίνδα ανάμεσα σε ΝΑΤΟ και Ρωσία και καταλήγει με σχετικές εκτιμήσεις του γράφοντος για το μέλλον της.

Έχοντας κοινά σύνορα 1340 χλμ. με τη Ρωσία, η Φινλανδία έμαθε να είναι ένα  κράτος που ζει δίπλα σε έναν τεράστιο -και ολοένα και πιο δυναμικό- γείτονα. Η σημερινή τους σχέση είναι  παρόλα αυτά αρκετά διαφορετική από αυτή των αντίστοιχων γειτόνων της Μόσχας στη Βαλτική και τη λοιπή Ανατολική Ευρώπη, οι οποίοι στρέφονται ευθέως κατά της μετά και την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Για τη Φινλανδία, η Ρωσία έχει αναδειχθεί σε έναν κορυφαίο εμπορικό εταίρο, μια αγορά πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων για τις φινλανδικές εξαγωγές, αλλά και μια πηγή βασικών εισαγωγών, όπως τα καύσιμα (ακόμη και σήμερα, η Φινλανδία εισάγει όλο το φυσικό της αέριο και περισσότερο από το 90% του πετρελαίου και του άνθρακα από τη Ρωσία) (Pohjanpalo, 2017).

Ο «Φινλανδισμός», ως όρος, αποδόθηκε και υιοθετήθηκε από Γερμανούς μελετητές, για να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο η βορειοευρωπαϊκή χώρα προσάρμοζε τις πολιτικές της για να συμπλέει με τη Σοβιετική Ένωση, παραμένοντας, ωστόσο, επίσημα στρατιωτικά ουδέτερη και διατηρώντας παράλληλα καλούς δεσμούς με τη Δύση. Η χώρα επικεντρώθηκε στην παραμονή εκτός του Συμφώνου της Βαρσοβίας, εκμεταλλευόμενη κάθε ευκαιρία να κινηθεί ταυτόχρονα πιο κοντά στη Δύση, ανάγοντας την αναφερόμενη  ισορροπία σε πραγματική στρατηγική επιβίωσης. Ο «Φινλανδισμός» χρησιμοποιείται πια για να περιγράψει γενικότερα την περίπτωση  που μια χώρα αφήνει τις εσωτερικές της πολιτικές να επηρεάζονται από έναν μεγαλύτερο και ισχυρότερο γείτονα (Pohjanpalo, 2017).

Σε αντίθεση  με τα όσα πρεσβεύει το παραπάνω δόγμα, παρατηρούμε μια αλλαγή πλεύσης από τότε που η Φινλανδία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης το 1995. Η επιλογή της ένταξής της βασίστηκε τόσο σε πολιτικά όσο και στρατιωτικά κριτήρια, καθώς η χώρα τοποθετήθηκε έτσι σαφώς εντός του πλαισίου των δυτικών κρατών και συγχρόνως οριοθέτησε στρατιωτικά τα προς υπεράσπιση σύνορα της Ένωσης. Ωστόσο, κατ’ επιλογήν δεν έγινε μέλος του ΝΑΤΟ, έστω κι αν είναι ένας από τους στενότερους εταίρους του. Η ευρύτερη συνεργασία ενισχύθηκε με την πάροδο των ετών από τότε που η Φινλανδία προσχώρησε στην Σύμπραξη για την Ειρήνη του ΝΑΤΟ (Partnership for Peace- PfP) το 1994 και έγινε μέλος του Συμβουλίου της Ευρω-Ατλαντικής Σύμπραξης το 1997 [Euro-Atlantic Partnership Council (EAPC)], ενώ ήδη από τη δεκαετία του 1990, συμμετέχει σε συμμαχικές ασκήσεις στη Βαλτική και έχει στείλει στρατεύματα σε επιχειρήσεις που διεξάγονται από τη Συμμαχία στα Βαλκάνια και το Αφγανιστάν(NATO,2016). Παράλληλα, η εντατικοποίηση της ρωσικής δραστηριότητας στην περιοχή της Βαλτικής, ο πόλεμος της Ρωσίας στη Γεωργία το 2008 και η προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 έχει δημιουργήσει ένα κλίμα έντασης στην ήπειρο, το υψηλότερο ίσως από το τέλος του ψυχρού πολέμου. Είναι ενδεικτικό ότι η Σουηδία, ο στενότερος στρατιωτικός σύμμαχος της Φινλανδίας και επίσης μη μέλος του ΝΑΤΟ, πρόσφατα διαφοροποίησε τον αμυντικό της προσανατολισμό , στρατιωτικοποιώντας για πρώτη φορά από το τέλος του  Ψυχρού Πολέμου το απομακρυσμένο νησί Gotland στη Βαλτική Θάλασσα (Gotkowska & Szymański, 2017). Όλα τα παραπάνω, εσωτερικά και εξωτερικά στοιχεία, θα καλούσαν για μια άμεση προσφυγή σε ενταξιακές διαπραγματεύσεις με τη Συμμαχία.

Παρά την αυξημένη στρατιωτική δραστηριότητα της Ρωσίας όμως, η Φινλανδία, απολαμβάνει σχέσεις καλής γειτονίας, τουλάχιστον βάσει της επίσημης ρωσικής ρητορικής. Εντούτοις, στο περιθώριο, δίνονται  υπενθυμίσεις ότι η στάση αυτή,  δεν είναι αυτονόητη και για να διατηρηθεί, η Φινλανδία θα πρέπει να συμπεριφέρεται «υπεύθυνα» (BBC, 2017).  Οι υπενθυμίσεις αυτές δίνονται με τη μορφή συχνών παραβιάσεων εναέριου χώρου και χωρικών υδάτων,  σηματοδοτώντας παράλληλα την ανησυχία της Ρωσίας για την περαιτέρω εμβάθυνση των αμυντικών σχέσεων της Φινλανδίας και του ΝΑΤΟ μακροπρόθεσμα.  Η χρήση στρατιωτικής ισχύος, έστω και σε αυτό το επίπεδο, στοχεύει στην αύξηση της αβεβαιότητας της Φινλανδίας, σχετικά με τις συνέπειες της πιθανής απόφασής της να υποβάλει αίτηση ένταξης στο ΝΑΤΟ ως πλήρες μέλος. Εξάλλου, ουδείς γνωρίζει τι θα συνέβαινε εάν σε ένα ακραίο σενάριο, η Ρωσία, αποφάσιζε να επιτεθεί σε χώρα μέλος του ΝΑΤΟ. Σε αυτή την περίπτωση άραγε θα ενεργοποιούταν το άρθρο 5 της Συμφωνίας της Ουάσιγκτον, το οποίο αποτελεί τη ρήτρα αλληλεγγύης του ΝΑΤΟ και θα υπήρχε συλλογική υπεράσπιση του συμμάχου; Ή η αντίδραση θα ήταν μεμονωμένη, οπότε και η αξιοπιστία της Συμμαχίας αλλά και η ίδια, de facto θα κατέρρεε;

Μακριά από τέτοιες συζητήσεις, η Φινλανδία με τη σειρά της, τονίζει τη μη ταύτισή της με το ΝΑΤΟ, αλλά δεν αποπέμπει την πιθανότητα να ζητήσει την ένταξης της στη Συμμαχία εφόσον οι συνθήκες το απαιτήσουν στο μέλλον. Εξάλλου, τη δεδομένη στιγμή, ούτε στο εσωτερικό της χώρας, υπάρχει ευρεία πολιτική  συναίνεση επί του θέματος. Παρότι άλλες σκανδιναβικές χώρες, όπως η Νορβηγία, η Δανία και η Ισλανδία, είναι ήδη μέλη του ΝΑΤΟ, η Φινλανδία παραμένει ένα καλά ενσωματωμένο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ενισχυμένη στρατιωτική συνεργασία με το ΝΑΤΟ (NATO, 2017).Η συνεργασία αυτή, συμβάλλει στον εκσυγχρονισμό των φινλανδικών στρατιωτικών δυνάμεων και οριοθετεί τη Φινλανδία ως μέρος της Δύσης. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η πρόταση ένταξης της Φιλανδίας στο ΝΑΤΟ διαφέρει σημαντικά, σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο, από αυτήν μιας χώρας, όπως το Μαυροβούνιο (το πιο πρόσφατο μέλος του ΝΑΤΟ), που δεν έχει σύνορα με τη Ρωσία.

Συμπερασματικά, η Φινλανδία θεωρεί τη Ρωσία, όχι μόνο πηγή απειλών και προκλήσεων, αλλά και πηγή οικονομικών και πολιτικών ευκαιριών. Στο πλαίσιο αυτό, το Ελσίνκι επιδιώκει να διατηρήσει και να αναπτύξει τόσο τις διμερείς, όσο και τις πολυμερείς του σχέσεις, και έτσι να διατηρήσει περιθώρια ελιγμών στην εξωτερική πολιτική. Αυτές οι δύο προσεγγίσεις για τη φινλανδική εξωτερική πολιτική δεν αλληλοαποκλείονται, αλλά μάλλον αλληλοσυμπληρώνονται. Στόχος σήμερα- όπως και το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα – δεν αποτελεί η επίλυση των προβλημάτων με τη γείτονα , αλλά η διατήρησή τους σ’ ένα διαχειρίσιμο επίπεδο, προκειμένου η Φινλανδία, αποτελώντας μοναδική εξαίρεση μεταξύ των δυτικών γειτόνων της Ρωσίας,  να συνεχίζει να αποκομίζει οικονομικά οφέλη από τις ήρεμες, κατά τ’ άλλα, μεταξύ τους, σχέσεις. Εκτιμάται ότι, οι φινλανδικές κυβερνήσεις, έχουν διατηρήσει την επιλογή ένταξης στο ΝΑΤΟ, περισσότερο ως στοιχείο πολιτικής αποτροπής έναντι της Ρωσίας, παρά ως πραγματική εναλλακτική λύση στην πολιτική ασφάλειας της χώρας. Η ένταξη της Φινλανδίας θα σήμαινε για τη Μόσχα ότι το ΝΑΤΟ θα διασχίζει άμεσα τις ρωσικές περιοχές υψηλής στρατιωτικής σημασίας (η χερσόνησος Kola). Η ένταξή της στο ΝΑΤΟ, θα σήμαινε επίσης μια πολιτική ήττα για το Κρεμλίνο που επί σειρά ετών αντιτίθεται σε οποιαδήποτε περαιτέρω διεύρυνση της Συμμαχίας.

 

Βιβλιογραφικές Αναφορές

 

BBC. (2017, July 27). How pragmatic Finland deals with its Russian neighbour. Retrieved from BBC. com: http://www.bbc.com/news/world-europe-40731415

Gotkowska, J., & Szymański, P. (2017). Between co-operation and membership: Sweden and Finland’s relations with NATO. Warsaw: Center for Eastern Studeis.

NATO. (2016). Relatioms with Finland. Retrieved from https://www.nato.int/cps/ic/natohq/topics_49594.htm

NATO. (2017, June 28). Hybrid Influence-lessons from Finland. Retrieved from nato. int: https://www.nato.int/docu/review/2017/Also-in-2017/lessons-from-finland-influence-russia-policty-security/EN/index.htm

Pohjanpalo, K. (2017, June 1). Finland Can Teach the World How to Stand Up to Russia. Retrieved from Bloomberg.com : https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-05-31/100-year-struggle-has-finns-ready-for-a-tenser-global-future

Standish, R. (2016, March 7). How Finland Became Europe’s Bear Whisperer . Retrieved from Foreignpolicy. com : http://foreignpolicy.com/2016/03/07/how-finland-became-europes-bear-whisperer-russia-putin/