Ελληνικά
Γράφει η Δάφνη Τσιπίτση, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Παρά τις σχεδόν δύο δεκαετίες μιας παγκόσμιας αντιτρομοκρατικής εκστρατείας που διεξάγεται από τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους της, σήμερα ενδέχεται να υπάρχουν τέσσερις φορές περισσότεροι Τζιχαντιστές τρομοκράτες από αυτούς που υπήρχαν τον Σεπτέμβριο του 2001. Ο συνολικός αριθμός εκτιμάται σήμερα σε 230.000 μαχητές σε περίπου 70 χώρες, με το «μερίδιο του λέοντος» να βρίσκεται στη Συρία, το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Η άνοδος των αριθμών έρχεται την ίδια στιγμή που το Χαλιφάτο του Ισλαμικού Κράτους κατέρρευσε στο Ιράκ και τη Συρία. Αυτοί οι αριθμοί υποδηλώνουν ότι παρά την παρακμή του λεγόμενου Χαλιφάτου, το παγκόσμιο κίνημα Τζιχάντ είναι ζωντανό ακόμα, αν και περισσότερο εύθραυστο και κατακερματισμένο. Το ερώτημα που πολλοί αναρωτιούνται, ωστόσο, είναι τι ακριβώς σημαίνει αυτό για το μέλλον της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους;
Το παρόν άρθρο αναλύει διάφορα πιθανά σενάρια για το μέλλον της Αλ Κάιντα και του Ισλαμικού Κράτους. Τα παρακάτω σενάρια αξιολογούν τη σχετική ισχύ και την αδυναμία κάθε οργάνωσης και παρουσιάζουν μια πληθώρα παραγόντων που ενδέχεται να επηρεάσουν τη σχετική πιθανότητα ύπαρξης κάθε σεναρίου. Πρέπει να σημειωθεί ότι σε καθένα από τα σενάρια που περιγράφονται παρακάτω, οι οργανώσεις παραμένουν ως ξεχωριστές οντότητες, αλλά αυτό δεν αποκλείει εντελώς την περιστασιακή και πραγματιστική συνεργασία σε συγκεκριμένες περιοχές και σε διάφορες χρονικές στιγμές. Ωστόσο, η συνεργασία αυτή δεν σημαίνει επανένωση των δύο οργανώσεων.
Ισχυροποίηση:
Σε αυτό το σενάριο, τόσο η Αλ Κάιντα όσο και το Ισλαμικό Κράτος έχουν αυξημένη δύναμη και ισχύ. Αυτό θα μπορούσε να προκύψει από μία σειρά από παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης μιας επανεμφανιζόμενης Δυτικής συμμαχίας στη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και τη Νότια Ασία. Μια μειωμένη δυτική παρουσία θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει σε μια αλλαγή των προτεραιοτήτων των τρομοκρατών οργανώσεων, οι οποίοι ενδέχεται να αισθανθούν πιο διατεθειμένοι να στοχεύσουν τον «κοντινό εχθρό» των «τοπικών αποστατικών» καθεστώτων στην περιοχή. Το σενάριο αυτό θα επέτρεπε την επέκταση του σημερινού κύματος της τζιχαντικής τρομοκρατίας και θα μπορούσε να δώσει νέα ζωή στο παγκόσμιο κίνημα Τζιχάντ στο σύνολό του.
Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, υπήρξαν αρκετοί αναλυτές που είχαν προβλέψει την κατάρρευση του κινήματος, σχεδόν αμέσως μετά την κήρυξη των Ηνωμένων Πολιτειών του παγκόσμιου πολέμου κατά της τρομοκρατίας. και πάλι, μετά τον θάνατο του Οσάμα Μπιν Λάντεν. και πιο πρόσφατα, μετά την ανάκτηση των οχυρών του Ισλαμικού Κράτους στη Μοσούλη και στη Ράκα. Ωστόσο, το παγκόσμιο κίνημα Τζιχάντ είναι ένα παγκόσμιο εξτρεμιστικό κίνημα που αποτελείται από οργανώσεις, δίκτυα, πυρήνες και μεμονωμένα άτομα και συγκροτείται σε μεγάλο βαθμό από μια κοινή αφήγηση που τονίζει ότι η Ισλαμική Κοινότητα συνεχίζει να αντιμετωπίζει μια συνεχή και αμείλικτη επίθεση από τη Δύση σε πολλαπλά μέτωπα (πολιτικά, θρησκευτικά, στρατιωτικά).
Τόσο η Αλ Κάιντα όσο και το Ισλαμικό Κράτος θα μπορούσαν να επωφεληθούν από πιθανές εξωγενείς διαταραχές στο σύστημα, όπως μια άλλη παγκόσμια οικονομική κρίση, η οποία, σε έναν κόσμο πεπερασμένων πόρων, θα επηρέαζε άμεσα την ικανότητα των κρατών να αντιμετωπίσουν αυτές τις ομάδες. Οι τζιχαντικές οργανώσεις ευδοκιμούν σε περιοχές του κόσμου που χαρακτηρίζονται από κρατική αποτυχία, έλλειψη χρηστής διακυβέρνησης, αδυναμία εδραίωσης κράτους δικαίου, αδύναμες υπηρεσίες ασφαλείας και υψηλά επίπεδα διαφθοράς. Όλοι αυτοί οι ευνοϊκοί παράγοντες είναι άφθονοι στη Μέση Ανατολή.
Ασυνάφεια:
Ένα άλλο πιθανό μέλλον του παγκόσμιου κινήματος Τζιχάντ είναι η ανάσχεσή του και η κίνηση προς την αύξηση της ασυνάφειας. Σε απάντηση στην καθιέρωση του Χαλιφάτου, το «εκκρεμές» θα μπορούσε να στραφεί προς μια άλλη κατεύθυνση λόγω των ουσιαστικών αντιτρομοκρατικών προσπαθειών και μέτρων των δυτικών κρατών. Τα κράτη κινούνται προς μια ενίσχυση των συνόρων, αυξάνοντας την ανταλλαγή πληροφοριών και τη συνεργασία μεταξύ των υπηρεσιών πληροφοριών και επιταχύνοντας την τεχνολογική εξέλιξη που ευνοεί τις προσπάθειες καταπολέμησης της τρομοκρατίας. Η χρήση βιομετρικών στοιχείων και η ενσωμάτωση της τεχνητής νοημοσύνης στη διαδικασία στόχευσης θα μπορούσε να βοηθήσει τις Δυτικές υπηρεσίες ασφαλείας να είναι πιο αποτελεσματικές στο «κυνήγι» των τρομοκρατών. Μια άλλη πτυχή αυτής της μελλοντικής δυναμικής είναι ότι η αφήγηση που δημιουργήθηκε από το Ισλαμικό Κράτος και παρόμοιες οργανώσεις θα μπορούσε να μην ανταποκρίνεται στις μελλοντικές γενιές και να εκτίθεται ως αντιφατική. Το σενάριο αυτό ενσαρκώνεται από μια μετατόπιση του απειλούμενου τοπίου, όπου οι κίνδυνοι που δημιουργούν οι τρομοκρατικές οργανώσεις παραμένουν, αλλά οι σοβαρότερες ανησυχίες για τη διεθνή ασφάλεια εκδηλώνονται στα κράτη και στις μεγάλες αντιμαχόμενες δυνάμεις, και όχι σε μη κρατικούς παράγοντες. Επιπλέον, η απειλή μεγάλης σύγκρουσης μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων θα μπορούσε να καταστήσει τις συγκρούσεις μεταξύ μη κρατικών δρώντων λιγότερο πιθανές, καθώς τα κράτη γενικά επιδιώκουν να αποφύγουν την κλιμάκωση που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πόλεμο.
Μια ανερχόμενη και κυρίαρχη Αλ Κάιντα:
Ένα σενάριο στο οποίο η Αλ Κάιντα είναι ανερχόμενη και ισχυρή και το Ισλαμικό Κράτος «παραπαίει» θα μπορούσε να προκύψει από την αύξηση της εξωτερικής υποστήριξης στην πρώτη και την αυξανόμενη απομόνωση του τελευταίου. Η διένεξη μεταξύ των Σουνιτικών και των Σιιτικών δυνάμεων, που εκπροσωπείται ουσιαστικά από την διαμάχη μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, θα μπορούσε να οδηγήσει ορισμένες σουνιτικές δυνάμεις να γίνουν πιο ανεκτικές απέναντι στην Αλ Κάιντα και μάλιστα να την υποστηρίξουν ως ενδιάμεσες δυνάμεις. Αντικειμενικά, η Αλ Κάιντα θα μπορούσε να λάβει αυτό το είδος υποστήριξης, καθώς εργάστηκε επιμελώς για να μεταμορφώσει την εικόνα της ως πιο μετριοπαθή οντότητα από την εποχή της Αραβικής Άνοιξης και μετά. Περαιτέρω, εάν η Αλ Κάιντα επικεντρώσει τους πόρους της με σκοπό μια επίθεση στη Δύση, και είναι σε θέση να το πραγματοποιήσει επιτυχώς, αυτό μπορεί να προσφέρει τη δυναμική που απαιτείται για την αντικατάσταση του Ισλαμικού Κράτους ως ηγέτη του παγκόσμιου κινήματος Τζιχάντ. Η Αλ Κάιντα έχει σίγουρα τη δυνατότητα και την ικανότητα να επωφεληθεί από τα πιθανά λάθη του Ισλαμικού Κράτους και έχει ήδη προχωρήσει σε μεγάλο βαθμό για να επαναπροσδιορίσει τη στρατηγική της ως μία που στοχεύει στη συγκέντρωση τοπικής, και όχι μόνο, στήριξης.
Ανάκαμψη του Ισλαμικού Κράτους:
Αυτό το σενάριο προβλέπει την κατάρρευση της Αλ Κάιντα, ενώ το Ισλαμικό Κράτος ανακάμπτει και ευδοκιμεί, σε μια επανάληψη της κατάστασης της περιόδου μεταξύ 2014 και 2016. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα το Ισλαμικό Κράτος να ανασυγκροτηθεί, με μεγαλύτερη πιθανότητα στο Ιράκ και στη Συρία, εκτός από άλλες πιθανές τοποθεσίες. Αλλά το ερώτημα είναι, σε ποιο βαθμό μπορεί να ανακάμψει και θα μπορέσει ξανά να είναι σε θέση να ανακτήσει τον προηγούμενο εδαφικό έλεγχο; Η ήττα του Χαλιφάτου μπορεί να έχει αμαυρώσει την εικόνα του στα μάτια κάποιων, αλλά το γεγονός ότι ήταν σε θέση να δημιουργήσει με επιτυχία ένα Χαλιφάτο εξ αρχής, θα παραμείνει ένα βιώσιμο εργαλείο προπαγάνδας για την αναδιοργάνωση του με σκοπό να προσηλυτίσει νέα μέλη και να άρει το ηθικό του παγκόσμιου τζιχαντικού κινήματος στο σύνολό του.
Βέβαια, παραμένει αμφίβολο η διεθνής κοινότητα, να χρειαστεί τόσο χρόνο να οργανώσει και να κινητοποιήσει και πάλι αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις εάν η οργάνωση επιχειρήσει να ανοικοδομηθεί ξανά. Οι αναμνήσεις από τις θηριωδίες του παρελθόντος είναι ακόμα φρέσκες. Στην πραγματικότητα, το βασικό χρονοδιάγραμμα που θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί αυτό το σενάριο είναι το 2018-2020. Είναι η περίοδος κατάρρευσης του Χαλιφάτου και η διαμόρφωση της στρατηγικής της Αλ Κάιντα για «αθόρυβη και υπομονετική ανοικοδόμηση». Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι ότι η Αλ Κάιντα θα θεωρηθεί προσωρινά ως ο πρώτος στόχος για τις δυτικές αντιτρομοκρατικές δυνάμεις, οι οποίες για άλλη μια φορά θα επιτίθενται στην Αλ Κάιντα όπου και αν υπάρχει. Αυτό θα μπορούσε να ανυψώσει το Ισλαμικό Κράτος και στη συνέχεια να καταστεί ικανό να αναδιοργανωθεί καλύτερα ώστε να ανοικοδομήσει ήσυχα και υπομονετικά αυτοπεποίθηση, ενώ το μεγαλύτερο μέρος των προσπαθειών για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας θα στοχεύει αλλού.
Συμπέρασμα:
Η πρόκληση αυτών των σεναρίων είναι η κατανομή πιθανότητας ή ποσοστού σε κάθε ένα, προσπαθώντας να αναλυθούν διάφοροι παράγοντες ως προς τους οποίους είναι πιο πιθανό να συμβούν και να επηρεάσουν τη σχετική στάση του Ισλαμικού Κράτους και της Αλ Κάιντα ως μη-κρατικές οργανώσεις λαμβάνοντας υπόψιν και τις τοπικές συμμαχίες και τα «franchises» που διατηρεί κάθε ομάδα. Το μέλλον του παγκόσμιου κινήματος Τζιχάντ είναι πιθανό να μοιάζει με το παρελθόν του, με περιπατητικές και διαιρεμένες ομάδες μαχητών που διασκορπίζονται σε νέα πεδία μάχης, από τη Βόρεια Αφρική έως τη Νοτιοανατολική Ασία.
Εκεί θα ενταχθούν σε εμφύλιους πολέμους, θα δημιουργήσουν ασφαλή καταφύγια και θα αναζητήσουν τρόπους για τη διεξαγωγή θεαματικών επιθέσεων στη Δύση που θα εμπνεύσουν νέους οπαδούς. Σε αυτή την κατακερματισμένη και εξατομικευμένη μορφή, το Ισλαμικό Κράτος θα μπορούσε να γίνει ακόμα πιο επικίνδυνο και προκλητικό για τις αντιτρομοκρατικές δυνάμεις, καθώς οι κατακερματισμένες ομάδες απειλούν για μια ανανεωμένη και εντονότερη βία σε ολόκληρο τον κόσμο. Ακόμη και αν οι ξένες μαχητές επιστρέψουν στην πατρίδα τους σε πολύ μικρότερους αριθμούς από ό, τι αρχικά αναμενόταν, η επόμενη πενταετία θα μπορούσε και είναι πιθανό να χαρακτηριστεί από μια άνοδο επιθέσεων.
Πηγές
- Colin P. Clarke, The future of the Caliphate, International Centre for Counter-terrorism- The Hague, 11 Dec 2018
- Colin P. Clarke, Where will ISIS seek to establish its next safe heaven? , The Jerusalem Post, 18 Feb 2018