Τα στρατηγικά λάθη των Ελληνικών κυβερνήσεων τη 10ετία του 1990 στο «Σκοπιανό Ζήτημα»

Γράφει η Δήμητρα Μιχαήλ, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

 

Η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας το 1991 ακολουθούμενη από την διεθνή αναγνώριση των βορείων δημοκρατιών της και την εξάπλωση του εμφυλίου στο νότο, αναβίωσε τα επικείμενα διλήμματα ασφαλείας που ανήγειρε το Μακεδονικό Ζήτημα συντελώντας ,κατά τη δεκαετία του ’90, σε μια ελληνική εξωτερική πολιτική στραμμένη αποκλειστικά προς το ζήτημα ονοματοδοσίας της Π.Γ.Δ.Μ. (FYROM) [1]. Το γεγονός αυτό, οδήγησε σε μια σειρά πολιτικοδιπλωματικών και οικονομικοστρατηγικών ενεργειών οι οποίες δεν εξυπηρετούσαν τα ελληνικά ζωτικά  συμφέροντα.

Καταρχάς, η ανακήρυξη ανεξαρτησίας από την « Δημοκρατία της Μακεδονίας» την 17^η Σεπτεμβρίου 1991 και το αίτημά της για διεθνή αναγνώριση προέκρινε ως μείζονα πολιτικό στόχο της κυβερνήσεως του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη (1990-1993) την αλλαγή του όρου «Μακεδονία» και τη μη αναγνώρισή «του μακεδονικού έθνους» από τρίτα κράτη ή διεθνείς οργανισμούς [2]. Για την επίτευξη του εν λόγω στόχου, έγινε αποδεκτή εκ μέρους της κυβέρνησης η ύπαρξη του νέου κράτους και η εδαφική του ακεραιότητα υπό τρεις προϋποθέσεις. Πρώτον, την αλλαγή της ονομασίας «Μακεδονία» λόγω αποκλειστικά γεωγραφικής και όχι εθνικής υποστάσεως. Δεύτερον, την αποχή από εδαφικές διεκδικήσεις εις βάρος της Ελλάδας και τρίτον την μη αναγνώριση ύπαρξης «μακεδονικής μειονότητας» στον ελληνικό χώρο [3]. Σε αυτό το σημείο πρέπει να διασαφηνισθεί πως η Ελλάδα αμφισβήτησε την ύπαρξη «μακεδονικού έθνους» και όχι Σλαβομακεδονικής εθνότητας. Ως εκ τούτου, η αντίδρασή της ,αντανακλώμενη σε μια εύλογη συλλογιστική, εναπόκειτο στην ιδιοποίηση ενός γεωγραφικού όρου με επιφόρτιση εθνικού περιεχόμενου, ο οποίος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με τα ελληνικά συμφέροντα στο βαλκανικό υποσύστημα [4].

Η αναβίβαση ,όμως, του ζητήματος των Σκοπίων στην ιεραρχία της  ελληνικής υψηλής στρατηγικής και ο παραγκωνισμός άλλων διλημμάτων ασφαλείας όπως οι ελληνοτουρκικές σχέσεις και το Κυπριακό από την κυβέρνηση Μητσοτάκη οδήγησαν  μέχρι και την αποπομπή του Υπουργού Εξωτερικών Αντώνη Σαμαρά σε μια άκαμπτη στάση με δυσανάλογο κόστος [5]. Ως απόδειξη ακαμψίας, το συμβιβαστικό πακέτο Πινέιρο για σύνθετη ονομασία απορρίφθηκε λόγω του μη αποδεκτού πολιτικού κόστους, τουτέστιν ο φόβος απουσίας κοινοβουλευτικής υποστήριξης και πιθανής πτώσης της κυβερνήσεως [6].Το 1993 βέβαια παρατηρήθηκε μια μερική μετριοπάθεια, χωρίς όμως να αποφέρει καρπούς [7].

Ακολούθως, τον Φεβρουάριο του 1994 η επιβολή εμπάργκο στα Σκόπια επί κυβερνήσεως Ανδρέα Παπανδρέου προκάλεσε αναταράξεις στο ευρωπαϊκό και ατλαντικό θεσμικό πλαίσιο ευνοώντας την ελληνική διπλωματική «απομόνωση» και διευρύνοντας τα παράθυρα ευκαιρίας της Τουρκίας στα Βαλκάνια. Το εμπάργκο αφορούσε την παύση της λειτουργίας του ελληνικού προξενείου στην γειτονική χώρα και τη διακοπή διακίνησης εμπορευμάτων μέσω του λιμανιού της Θεσσαλονίκης.[8] Μολονότι στην αρχή τα Σκόπια αντιμετώπισαν δυσκολίες, το μέτρο επί του πρακτέου δεν ήταν αποτελεσματικό διότι τα σύνορα της FYROM ήταν ανοικτά από όλες τις πλευρές και επομένως η συνέχισή του δεν εξυπηρετούσε τις αρχικές επιδιώξεις.[9]

Η λύση του τεταμένου κλίματος ήρθε με την υπογραφή της Ενδιάμεσης Συμφωνίας τον Σεπτέμβριο του 1995 στη Νέα Υόρκη  που εθεωρείτο επταετούς διάρκειας με ισχύ παράτασης εφ’ όσον τα συμβαλλόμενα μέρη δεν την καταγγείλουν. [10] Μεταξύ άλλων τα κυριότερα σημεία δέσμευσης περιλάμβαναν τον αμοιβαίο σεβασμό των υφιστάμενων συνόρων, την αλλαγή του εθνικού συμβόλου των Σκοπίων, την αναγνώριση της χώρας ως ΠΓΔΜ, τη δυνατότητα ελληνικού βέτο για ένταξη της ΠΓΔΜ σε διεθνείς οργανισμούς με άλλη ονομασία και την άρση του ελληνικού εμπάργκο.[11] Παρά τον φαινομενικό συμβιβασμό εμπράγματη λύση δεν επετεύχθη δεδομένων των έντονων παραβιάσεων εκ μέρους των Σκοπιών μέσω της ευρύτατης χρήσης του συνταγματικού ονόματος, των εθνικιστικών τάσεων και εδαφικών βλέψεων προς την Ελλάδα [12]. Συνεπώς, η μέχρι τώρα σε ισχύ Συμφωνία λειτούργησε ως μια περίοδο ύφεσης δίχως να καλλιεργήσει το έδαφος για μόνιμη λύση, ενώ έκτοτε οι ελληνικές κυβερνήσεις δεν προσπάθησαν υπερασπισθούν τα εθνικά ζωτικά συμφέροντα επαναπαυόμενες στην προσωρινή ονομασία FYROM που εν τέλει δεν ήταν η ουσία των μακροχρόνιων διαπραγματεύσεων.

Συμπερασματικά, δεδομένης της αναρχίας του διεθνούς συστήματος και της ρευστότητας των διακρατικών σχέσεων ασφαλώς και το δίλημμα ασφαλείας που προέκυπτε από την ονομασία του νέου κράτους των Σκοπίων, παρουσιαζόταν εύλογο, στο βαθμό ανυπαρξίας εγγυήσεων για την μη μετεξέλιξη του κράτους αυτού σε έμμεση ή άμεση απειλή σε περίπτωση μελλοντικής ανακατανομής ισχύος-συμφερόντων στα Βαλκάνια [13]. Ωστόσο, λόγω της πρόταξης των κομματικών έναντι των εθνικών συμφερόντων εκ μέρους των Ελληνικών κυβερνήσεων, δεν προήχθησαν ορθολογικά οι εθνικοί στόχοι (αναβάθμιση του ρόλου της Ελλάδας στα Βαλκάνια, μείωση Τουρκικής επιρροής, οικονομικο-πολιτική υποστήριξη από ΗΠΑ-ΕΕ). Αυτό διότι, το ζήτημα της ονοματοδοσίας δεν εντάχθηκε στη σφαίρα συμφερόντων των ΗΠΑ και των Ευρωπαίων εταίρων, ώστε να αξιοποιηθεί το αναφυόμενο παράθυρο ευκαιρίας για την θέση της Ελλάδος ως περιφερειακού παίκτη στο βαλκανικό υποσύστημα [14].

Εν κατακλείδι, το μέτρο αποτελεσματικότητας του εν λόγω διατακτικού απεδείχθη αρκετά χαμηλό εξαιτίας της μη αναλογικότητας κόστους-οφέλους που προσέφερε η θεωρητική επίτευξη του οριοθετημένου στόχου του ονόματος (η οποία εν τοις πράγμασι δεν έχει κάποια ισχύ καθ’ ότι το συνταγματικό όνομα βρίσκεται ακόμη σε χρήση) με αντιστάθμισμα την μη ικανοποίηση σημαντικών ελληνικών αιτημάτων, την πολιτικο-διπλωματική στασιμότητα των ελληνοτουρκικών διαπραγματεύσεων επί του Κυπριακού, την αύξηση της Τουρκικής επιρροής στα Βαλκάνια και τα διακυβεύματα του Σκοπιανού Ζητήματος παγιωμένα μέχρι σήμερα.

 

Βιβλιογραφία-Πηγές

 

[1] Στ. Λυγερός, Άνεμοι πολέμου στα Βαλκάνια. Σκόπια, 2^η έκδ., Αθήνα, Νέα Σύνορα-Α. Α. Λιβάνης, 1992 σ. 212-3.

[2] Δ. Τσιριγώτης, Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία. Διεθνείς σχέσεις και διπλωματία, 1^η έκδ., Αθήνα, Ποιότητα, 2013 σ. 709-10.

[3] Μ. Παπακωνσταντίνου, Το ημερολόγιο ενός πολιτικού, Αθήνα, Βιβλιοπωλείο της Εστίας, 1994, σ. 409.

[4] Στ. Λυγερός, «Μακεδονικό»: Αγκάθι στην καρδιά της Βαλκανικής, Τετράδια: πολιτικού διαλόγου έρευνας και κριτικής (16), 1987-03 σ. 24.  file:///C:/Users/Δήμητρα/Desktop/lygeros_tetradia_16.pdf Πρόσβαση στις 19 Μαΐου 2017.

[5] Δ. Τσιριγώτης, Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία. Διεθνείς σχέσεις και διπλωματία, 1η έκδ., Αθήνα, Ποιότητα, 2013 σ. 712-13

[6] Κ. Καλλέργης, «Νέα Μακεδονία όπως λέμε Νέα Υόρκη», Καθημερινή, 2007. http://www.kathimerini.gr/308449/article/epikairothta/politikh/nea-makedonia-opws-leme-nea-yorkh Πρόσβαση στις 2 Ιουλίου 2017.

[7] E. Kofos, «Greece’s Macedonian Adventure. The Controversy Over Fyrom’s Independence and Recognition» στο V. Coufoudakis, H. J. Psomiades, A. Gerolymatos, Greece and the New Balkans. Challenges and Opportunities, Αθήνα, ΕΛΙΑΜΕΠ, 1993 σ. 377

[8] Σαν σήμερα: η Ελλάδα επιβάλλει εμπάργκο στην ΠΓΔΜ, e-radio, 2016. http://www.e-radio.gr/post/50903/san-shmera-h-ellada-epivallei-empargko-sthn-pgdm Πρόσβαση στις 2 Ιουλίου 2017.

[9] Γ. Κοράκης, ΤΑ ΣΚΟΠΙΑ ΕΜΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΛΛΟΙ, ΕΛ.Ε.Σ.ΜΕ. http://www.elesme.gr/elesmegr/periodika/t43/t43_02.html  Πρόσβαση 2 Ιουλίου 2017.

[10] ο.π.

[11] Ενδιάμεση Συμφωνία, Wikipedia, file:///C:/Users/Δήμητρα/Desktop/ΚΕΔΙΣΑ/Ενδιάμεση%20Συμφωνία.pdf Πρόσβαση 2 Ιουλίου 2017. (doi)

[12] Το Ζήτημα του Ονόματος της ΠΓΔΜ, Ειδικά Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής, ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ, τελευταία ενημέρωση 2 Ιουλίου 2017. http://www.mfa.gr/to-zitima-tou-onomatos-tis-pgdm/   Πρόσβαση 2 Ιουλίου 2017.

[13] M. Stearns, «Ζητήματα ελληνικής ασφαλείας» στο Graham T. Allison, Κ. Νικολαΐδη, Το ελληνικό παράδοξο. Υπόσχεση και επίδοση, Εκδόσεις Παπαζήση, 1997, σ. 118

[14] Δ. Τσιριγώτης, Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία. Διεθνείς σχέσεις και διπλωματία, 1η έκδ., Αθήνα, Ποιότητα, 2013 σ.718-19