Ο Υβριδικός Πόλεμος και η περίπτωση της Νοτίου Αφρικής

Γράφει ο Βασίλης Παπαγεωργίου, Δόκιμος Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

Παίρνοντας τη σκυτάλη από τη Βραζιλία, ένα ακόμα μέλος των χωρών BRICS φαίνεται να βρίσκεται αντιμέτωπο με υβριδικές απειλές. Στην όχι και τόσο οικεία για τους περισσότερους αφρικανική ήπειρο, η Νότια Αφρική, το τελευταίο κατά χρονολογική σειρά ένταξης μέλος των BRICS, βρίσκεται αντιμέτωπη με πολιτικές αναταραχές στο εσωτερικό της χώρας τους τελευταίους μήνες.
Η Νότια Αφρική αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα ιδιαίτερο κράτος κυρίως όσον αφορά τη χάραξη της εξωτερικής της πολιτικής. Αποτελεί το πρώτο κράτος το οποίο είχε αναπτύξει πυρηνικά και το κράτησε κρυφό (!) ενώ στη συνέχεια αποτέλεσε το πρώτο κράτος το οποίο αποπυρηνικοποιήθηκε οικειοθελώς (!!). Μολόνοτι δεν είναι εύκολο να εξηγήσει κάποιος αυτή τη συμπεριφορά με έναν ορθολογικό τρόπο, είναι εύκολο να διαπιστώσει πως η Νότια Αφρική είχε διαχρονικά επιδιώξεις για την επίτευξη περιφερειακής ηγεμονίας στην ευρύτερη περιοχή και ενδεχομένως τη μακροπρόθεσμη καθιέρωσή της στο διεθνές γίγνεσθαι ως ένας σημαντικός παίκτης. Η ένταξη της στα BRICS υπογράμμισε για άλλη μια φορά αυτές τις επιδιώξεις αλλά και το ειδικό βάρος το οποίο πλέον κατέχει η (ραγδαία) αναπτυσσόμενη οικονομία της Νοτίου Αφρικής, γεγονός που την καθιστά έναν ιδιαίτερα επιθυμητό εταίρο.
Όσον αφορά την εσωτερική πολιτική σκηνή, ο κυβερνητικός συνασπισμός ANC (African National Congress) –βρίσκεται στην εξουσία για είκοσι δύο χρόνια πλέον μετά την πτώση του απαρτχάιντ- στοχεύει σε ευρύτερη συνεργασία με κράτη από τα BRICS με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Κίνα, η οποία το περασμένο έτος ξεπέρασε τις ΗΠΑ και την ΕΕ και έγινε ο υπ’αριθμόν ένα εμπορικός εταίρος της Νοτίου Αφρικής.
Πριν από μερικούς μήνες όμως ξεκίνησαν μεγάλες διαδηλώσεις κυρίως στο Johannesburg και στο Cape Town, με αντικείμενο την επιβολή αυξήσεων στα δίδακτρα των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Μολονότι τα αιτήματα ικανοποιήθηκαν από τον πρόεδρο Jacob Zuma, οι διαδηλώσεις δε σταμάτησαν γεγονός που δείχνει ότι μάλλον υπάρχουν βαθύτερα αίτια αυτών των διαδηλώσεων όπως τα διάφορα εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο λαός της Νοτίου Αφρικής με την κοινωνική ανισότητα, το ρατσισμό και τα ζητήματα επισιτιστικής ασφάλειας (food security) και υδάτινων πόρων (water security) να αποτελούν ίσως τα πιο άμεσα προβλήματα των κατοίκων.
Τις διαδηλώσεις αυτές φαίνεται πως προσπαθούν να χρησιμοποίησουν ως όχημα φιλελεύθερες και κεντροδεξιές δυνάμεις οι οποίες έχουν άριστες σχέσεις με το Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, τουλάχιστον σε επικοινωνιακό επίπεδο. Πρόεδρος στη «Δημοκρατική Συμμαχία» (Democratic Alliance-DA) όπως είναι το όνομα του κύριου αντιπολιτευτικού κόμματος, είναι ο «Ομπάμα της Νοτίου Αφρικής» Mmusi Maimane. Τη σύγκριση-παραπομπή στον Ομπάμα τη χρησιμοποίησε κυρίως κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας αλλά μπορεί κανείς να βρει και άλλα στοιχεία τα οποία τον συνδέουν με τις ΗΠΑ. Στο παρελθόν έχει δηλώσει εμμέσως πλην σαφώς πως οι ΗΠΑ πρέπει να αποτελούν τον κυριότερο εμπορικό εταίρο της Νοτίου Αφρικής.
Εκτός των παραπάνω το DA όπως και ένα άλλο κεντρώο κόμμα (Agang SA) είχε λάβει χρηματοδότηση από τον δισεκατομμυριούχο Nathan Kirsh, ο οποίος έχει στενές σχέσεις με τις ΗΠΑ ενώ δραστηριοποιείται επιχειρηματικά εκτός από τις ΗΠΑ και με το κράτος του Ισραήλ καθώς στο πρόσφατο παρελθόν μια από τις εταιρείες του ανέλαβε σχεδόν εξ ολοκλήρου (80%) την εγκατάσταση ηλεκτρονικών συστημάτων ανίχνευσης εισβολής στο τείχος της Δυτικής όχθης του Ισραήλ. Το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης έκρινε το τείχος παράνομο το 2004, όμως το Ισραήλ το διατηρεί και το ενισχύει με το επιχείρημα ότι αποτελεί προστασία από τις επιθέσεις των Παλαιστινίων. Η συγκεκριμένη επιχειρηματική απόφαση-πολιτική ενέργεια έρχεται σε αντιδιαστολή με το αντι-απαρτχάιντ προφίλ που επιδιώκει να καλλιεργήσει ο συγκεκριμένος δισεκατομμυριούχος και η χρηματοδότηση των συγκεκριμένων «προοδευτικών» κομμάτων του κεντρώου χώρου εγείρει ερωτηματικά όσον αφορά τα βαθύτερα κίνητρά του.
Τέλος θα πρέπει να αναφερθεί πως διάφορα φιλελεύθερα think tanks έχουν συχνά ασκήσει κριτική στην κυβέρνηση της Νοτίου Αφρικής ενώ στον αντίποδα έχουν υποστηρίξει ανοιχτά την αντιπολίτευση την έλευση της οποίας αντιμετωπίζουν ως αναγκαίο προαπαιτούμενο για μια δημοκρατικότερη κοινωνία.
Το ιστορικό κόμμα του Νέλσον Μαντέλα, μετά από είκοσι δύο χρόνια βρίσκεται αντιμέτωπο με κατηγορίες ότι απέτυχε να βελτιώσει τα προβλήματα των κατοίκων της Νοτίου Αφρικής κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης του, γεγονός που το ίδιο το κόμμα αρνείται καθώς ισχυρίζεται πως το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων έχει βελτιωθεί σημαντικά από το 1994 μετά την πτώση του άπαρτχαιντ. Οι διαδηλώσεις οι οποίες έχουν ξεκινήσει από τον περασμένο Σεπτέμβριο συνεχίζονται ενώ οι δημοτικές εκλογές του ερχόμενου Αυγούστου πλησιάζουν. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης ελπίζουν πως σε συγκεκριμένες περιοχές όπως το Limpopo (μια από τις πλέον φτωχοποιημένες περιοχές της Νοτίου Αφρικής) το κυβερνών κόμμα θα απωλέσει μέρος της δύναμης του, η οποία ήταν συντριπτική σε προηγούμενες εκλογές.
Η γενικότερη αναστάτωση η οποία έχει δημιουργηθεί στη Νότια Αφρική δείχνει αναμφίβολα πως πολλές από τις υποσχέσεις οι οποίες είχαν πραγματοποιηθεί το 1994 δεν έχουν υλοποιηθεί μέχρι σήμερα. Παρ’όλα αυτά οι απαιτήσεις των διαδηλωτών για δωρεάν εκπαίδευση δεν φαίνεται να συμβαδίζουν πλήρως με τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές, ούτε φαίνεται πως αυτές οι πολιτικές αποτελούν το αντίδοτο σε μια χώρα με τεράστιες κοινωνικές ανισότητες και ανισοκατανομή πλούτου μεταξύ λευκών και έγχρωμων ανθρώπων όπως είναι η Νότια Αφρική ακόμα και σήμερα. Η άνοδος της αντιπολίτευσης στην εξουσία δεν είναι βέβαιο πως θα έχει άμεσα οφέλη για τον ίδιο τον λαό της Νοτίου Αφρικής, αλλά σχεδόν βέβαιο πως θα έχει πρακτικά οφέλη για τους μέχρι πρότινος καλύτερους εμπορικούς εταίρους της Νοτίου Αφρικής.
‘Συμπτωματικά’ μετά την εσωτερική αναταραχή στη Βραζιλία έρχεται ακόμα μια κυβέρνηση χώρας των BRICS να δεχθεί πιέσεις στο εσωτερικό και ένα ισχυρό πλήγμα στη μέχρι πρότινος ισχυρή νομιμοποίησή της λόγω του ιστορικού της παρελθόντος. Η αποσταθεροποίηση των κρατών BRICS δεν φαίνεται να είναι μια ανεπιβεβαίωτη υπόθεση εργασίας. Οι κυρώσεις που επέβαλε η Δύση στην Ρωσία, η εκλογή του Μαουρίτσιο Μάκρι στην Αργεντινή και η στροφή της Αργεντινής σε σύσφιξη των σχέσεων με τις ΗΠΑ (η προηγούμενη κυβέρνηση είχε παρουσιαστεί ιδιαίτερα θετική στο ενδεχόμενο συνεργασίας με τις χώρες BRICS), η αποπομπή της Ρούσεφ στη Βραζιλία και η αποσταθεροποίηση που επήλθε στην εσωτερική πολιτική σκηνή, και η εν εξελίξει αναταραχή εν αναμονή δημοτικών εκλογών στη Νότια Αφρική είναι μόνο μερικές από τις εξελίξεις που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία δύο χρόνια με τα περισσότερα εξ αυτών να έχουν πραγματοποιηθεί μέσα στο περασμένο εξάμηνο.
Μολονότι υπήρχαν δίκαια αιτήματα σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις από τους διαδηλωτές, οι συγκεκριμένες διαδηλώσεις γνώρισαν πρωτοφανή έξαρση ενώ σε κάποιες περιπτώσεις δέχθηκαν αποδεδειγμένα χρηματική υποστήριξη από συμφέροντα τρίτων.
Είναι ξεκάθαρο το γεγονός πως η μεταψυχροπολεμική περίοδος διακρίνεται αναμφίβολα από την χρήση υβριδικών μέσων με σκοπό την αποσταθεροποίηση κρατών αλλά και ευρύτερων περιφερειών. Η δυσκολία εντοπισμού της απειλής καθώς και τα σχεδόν αναρίθμητα μέσα τα οποία προσφέρονται για την διεξαγωγή υβριδικού πολέμου υποδεικνύουν πως ο ανταγωνισμός στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο σύστημα θα επιτευχθεί εν πολλοίς με τη χρήση των εν λόγω μέσων.

Πηγές

Επίσημη σελίδα DA, δηλώσεις του ηγέτη του κόμματος Mmusi Maimane στο πλαίσιο ενός επιχειρηματικού πρωινού που διοργάνωσε το Αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο στη Νότια Αφρική, Cape Town, 18 Μαΐου 2015. [Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο: https://www.da.org.za/2015/05/job-creation-through-economic-growth/, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/5/2016]

Ναυτεμπορική, «Τα τείχη που χωρίζουν τον κόσμο», Αθήνα, 8 Νοεμβρίου 2014. [Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο: http://www.naftemporiki.gr/slideshows/877763/ta-teixi-pou-xorizoun-ton-kosmo/all, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/5/2016]

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Βασίλης, «Λατινική Αμερική: Η αρχή του τέλους της Marea Rosa;» ΚΕΔΙΣΑ, Αθήνα, 15 Δεκεμβρίου 2015. [Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο: http://kedisa.gr/latinikh-amerikh-h-arxh-tou-telous-ths-marea-rosa/, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/5/2016]

ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Βασίλης, «Ο Υβριδικός Πόλεμος και η περίπτωση της Βραζιλίας» ΚΕΔΙΣΑ, Αθήνα, 19 Απριλίου 2016. [Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο: Kedisa.gr/ο-υβριδικός-πόλεμος-και-η-περίπτωση-τη/, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/5/2016]

BBC News, ‘South Africa protesters torch schools in Limpopo province’, Λονδίνο, 4 Μαΐου 2016. [Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο: http://www.bbc.com/news/world-africa-36203995, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/5/2016]

BBC News, ‘South African students continue fees protest’, Λονδίνο, 26 Οκτωβρίου 2015. [Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο: http://www.bbc.com/news/world-africa-34636419, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/5/2016]

CONWAY-SMITH Erin, ‘South Africa’s Obama: Mmusi Maimane set to lead challenge to ANC’s rule’, Independent, Λονδίνο, 9 Μαΐου 2015. [Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο: http://www.independent.co.uk/news/world/africa/south-africas-obama-mmusi-maimane-set-to-lead-challenge-to-anc-s-rule-10238857.html, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/5/2016]

DRAITSER Eric, ‘BRICS Under Attack: The Empire’s Destabilizing Hand Reaches Into South Africa’, MintPress News, Μινεάπολη, 28 Μαρτίου 2016. [Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο: http://www.mintpressnews.com/brics-attack-empires-destabilizing-hand-reaches-south-africa/215126/, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/5/2016]

Who Profits, ‘MAGAL SECURITY SYSTEMS’, Τελ Αβίβ, 23 Μαΐου 2010. [Διαθέσιμο ηλεκτρονικά στο: http://whoprofits.org/company/magal-security-systems, τελευταία ημερομηνία πρόσβασης: 10/5/2016]