pyrini

Οι Επιπτώσεις της «Αραβικής Άνοιξης» στην Ασφάλεια της περιοχής ΜΕΝΑ

Posted on Posted in Αναλύσεις, Μέση Ανατολή, Πληροφόρηση και Ασφάλεια, Στρατηγική & Άμυνα, Τρομοκρατία, Ασφάλεια & Οργανωμένο Έγκλημα

Γράφει η Άρτεμις Πυρίνη, Φοιτήτρια Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πειραιά

Στη Μέση Ανατολή τα τελευταία χρόνια σημειώνονται πολλαπλές εξελίξεις και διαρκείς εστίες ανάφλεξης αναζωπυρώνονται σε μία περιοχή, που χαρακτηρίζεται από βίαιες συγκρούσεις και αιματοχυσία αθώων ανθρώπων στο βωμό οικονομικών κυρίως συμφερόντων που αλληλεπιδρούν με το πoλύπλοκο κοινωνικό-θρησκευτικό υπόβαθρό της. Ο πολύπλοκος αυτός μίτος πρέπει να ακολουθηθεί όχι μόνο για την κατανόηση των δρωμένων στις γειτνιάζουσες περιοχές, αλλά και για να γίνει αντιληπτή η απειλή που ενδεχομένως κληθεί να αντιμετωπίσει και η Ευρώπη. Το παρόν κείμενο παρουσιάζει τον απόηχο της «Αραβικής Άνοιξης», σχεδόν έξι χρόνια μετά και κάνει αναφορά στις συγκρουσιακές συνθήκες που δημιουργήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής, της Ανατολικής Μεσογείου και της Βορείου Αφρικής ( περιοχή ΜΕΝΑ- Middle East and North Africa), αλλά και στις προκλήσεις όσον αφορά την ασφάλεια στην ευρύτερη περιφέρεια.
Ξεκινώντας από την μεγαλύτερη απειλή στη σημερινή εποχή, το Ισλαμικό Κράτος, να αναφέρουμε πως πρόκειται για ένα de facto χαλιφάτο που ανακήρυξε μονομερώς την ίδρυσή του το καλοκαίρι του 2014 σε εκτάσεις που περιλαμβάνουν εδάφη του Ιράκ και της Συρίας. Ενεπλάκη στον συριακό εμφύλιο πόλεμο και τα μέλη του προέρχονται από πολλές παραστρατιωτικές οργανώσεις ( Αλ Κάιντα Ιράκ, Συμβούλιο της Σούρα των Μουτζαχεντίν κ.α). Στόχος του είναι η γεωγραφική εξάπλωση σε περιοχές του Λιβάνου, στην Κύπρο, την Τουρκία, την Παλαιστίνη, το Κουβέιτ, την Ιορδανία, το Ισραήλ. Αναδύθηκε μέσα από την ιδεολογία της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και ακολουθεί μια αντι-δυτική ερμηνεία του Ισλάμ που προωθεί θρησκευτική βία και θεωρεί άπιστους όσους δε συμφωνούν με τις ερμηνείες του. Στόχος είναι η ίδρυση ενός Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ, τη Συρία και την Μέση Ανατολή εν γένει. Μέχρι στιγμής, ως γνωστόν, έχει εξαπολύσει τρομοκρατικά χτυπήματα στο Παρίσι και στις Βρυξέλλες, έχει σκοτώσει Καναδούς ομήρους ενώ προσφάτως πραγματοποίησε νέες επιθέσεις, όπως στο Ορλάντο των ΗΠΑ που άφησε 49 νεκρούς, το ακόλουθο μακελειό με φορτηγό στη Νίκαια της Γαλλίας κατά ανυποψίαστου πλήθους, οδηγώντας στον θάνατο 84 άτομα, καθώς και τον σφαγιασμό ενός Χριστιανού ιερέα μέσα σε καθολικό ναό της Νορμανδίας.
Για να γίνει κατανοητό πως η κατάσταση οδηγήθηκε σε αυτή τη χρόνια βίαια κλιμάκωση είναι δέον να εξεταστεί η απαρχή της, με την ανάλυση του φαινομένου της «Αραβικής Άνοιξης» που ξεκίνησε ως επιθυμία για αλλαγή των συνθηκών ζωής των ανθρώπων στην Μέση Ανατολή και απελευθέρωσή τους από την τυραννία αυταρχικών καθεστώτων. Σημαντική για τα τρέχοντα δρώμενα με το Ισλαμικό Κράτος είναι μια συνοπτική παρουσίαση της κατάστασης στη Συρία, τη χώρα που με την «Αραβική Άνοιξη» και τις εξεγέρσεις της βίωσε την μεγαλύτερη ανθρωπιστική κρίση μετά το Β” Παγκόσμιο Πόλεμο. Περισσότερα από 10 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν εγκαταλείψει τα σπίτια τους ενώ εκατοντάδες χιλιάδες είναι οι νεκροί. Το 2011 αντικαθεστωτικές οργανώσεις ξεπήδησαν με την υποστήριξη των ΗΠΑ στη χώρα με στόχο την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ. Ερχόμενοι στο 2013 έχουμε τη Ρωσία να ενισχύει τον Άσαντ, όσο η Ευρώπη έκανε εμπάργκο στη Συρία με παράλληλη προμήθεια όπλων στους αντικαθεστωτικούς. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους οι Αμερικανοί και οι Ρώσοι ζητούν να τεθούν τα χημικά όπλα του καθεστώτος Άσαντ υπό διεθνή έλεγχο. Το Φεβρουάριο του 2014 οι κάτοικοι εγκαταλείπουν τη χώρα τους και τον Ιούνιο του ίδιου έτους, ακραίες Ισλαμιστικές οργανώσεις εγκαθίδρυσαν το Ισλαμικό Κράτος, το οποίο άρχισε να καταλαμβάνει εδάφη στη Συρία και το Ιράκ. Αξίζει να αναφερθεί πως και ο Άσαντ συνέτεινε στην εξάπλωση του φαινομένου του Ισλαμιστικού εξτρεμισμού μέσω της καταστολής μιας αρχικά ειρηνικής εξέγερσης, όσο οι ΗΠΑ και η Τουρκία στηρίζονταν στο πολιτικό και εξτρεμιστικό Ισλάμ για την ανατροπή του Καντάφι στη Λιβύη και του ίδιου του Άσαντ προκειμένου να γκρεμιστούν τα μόνα στηρίγματα των Ρώσων στην περιοχή. Η επιβίωση του Σύρου προέδρου και η κατεύθυνση προς την πολιτική επίλυση του προβλήματος διανοίχτηκε με τη συνδρομή της Ρωσίας και του Ιράν. Σήμερα στη Συρία οι συγκρούσεις συνεχίζονται, με τους Κούρδους αντάρτες να καταφέρνουν σημαντικά πλήγματα κατά του Ισλαμικού Κράτους.
Το Δεκέμβριο του 2010, στην Τυνησία, αυτοπυρπολήθηκε ένας πλανόδιος πωλητής φρούτων και λαχανικών, διαμαρτυρόμενος επειδή κατασχέθηκαν τα προϊόντα του από τις αρχές, λόγω έλλειψης άδειας. Με αυτήν την ενέργεια ξέσπασαν διαδηλώσεις σε πόλεις της Τυνησίας κατά της κυβέρνησης με τουλάχιστον 219 νεκρούς. Οι εξεγέρσεις τελικά οδήγησαν στην πτώση του προέδρου Ζιν Ελ Αμπιντίν Μπεν Άλι το 2011. Παρότι παρουσιαζόταν ως χώρα με οικονομική σταθερότητα και δίχως επιρροή από τον φονταμενταλιστικό ισλαμισμό, στην πραγματικότητα μεγάλο μέρος του πληθυσμού ζει σε πολύ άσχημες συνθήκες, με υψηλή ανεργία, αυξημένες τιμές τροφίμων, καθεστωτική διαφθορά, αυταρχικότητα και παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σε σχέση με τη Συρία, τη Λιβύη και την Υεμένη, που μετά την αραβική άνοιξη παραδόθηκαν στον εμφύλιο, η Τυνησία αποτελούσε μια καλύτερη περίπτωση, διανύοντας μια μεταβατική περίοδο προς τη δημοκρατία, αν και τα επίπεδα ανεργίας παραμένουν στα προ πενταετίας επίπεδα.
Η Αίγυπτος επανήλθε σε χειρότερη κατάσταση από την εποχή Μουμπάρακ, με ένα ασφυκτικό καθεστώς, με επιθέσεις Ισλαμιστών να σημειώνονται κατά Χριστιανών και με μία αδύναμη οικονομία. Επίσης η Αίγυπτος υπό την ηγεσία του στρατάρχη Σίσι που ανέτρεψε τον Αδελφό Μουσουλμάνο Μόρσι το καλοκαίρι του 2013 τάσσεται κατά του ISIS.
Στο Μπαχρέιν, η εξέγερση της σιιτικής πλειοψηφίας συνετρίβη από την εισβολή τεθωρακισμένων της Σαουδικής Αραβίας. Το νησί αυτό βρίσκεται στον Περσικό Κόλπο, μεταξύ των ακτών της Σαουδικής Αραβίας και του Κατάρ και πλησίον στα δυο αυτά κράτη, ενώ απέναντί του δεσπόζει το Ιράν. Η σιιτική πλειοψηφία του καταπιέζεται από μία σουνιτική μοναρχία την οποία στηρίζουν οι Σαουδάραβες. Αναφορικά με την Τουρκία, με την έγκριση του ψηφίσματος της αναγνώρισης της γενοκτονίας των Αρμενίων στο γερμανικό κοινοβούλιο στις 2 Ιουνίου του 2016 προστέθηκε ένα ακόμη πρόβλημα στα πολλά προβλήματα που αντιμετωπίζει. Από την στρατηγική των μηδενικών προβλημάτων του Νταβούτογλου η Τουρκία φαίνεται να απομονώνεται σήμερα διεθνώς. Με την «Αραβική Άνοιξη» πίστευε πως θα γινόταν ανάδοχος της νέας περιφερειακής τάξης πραγμάτων που θα ήταν ιδεολογικά και πολιτικά συγγενική με το AKP. Γι’ αυτό προσπάθησε να πείσει τις ΗΠΑ να προχωρήσουν στην ανατροπή του Άσαντ για να επιτύχουν την αντικατάστασή του από την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Ωστόσο στη θέση της εμφανίστηκε το Ισλαμικό Κράτος. Έτσι η Τουρκία συμμετείχε στο συριακό εμφύλιο και βίωσε τον πόλεμο και σε δικά της εδάφη. Ο ρόλος της στην προσφυγική κρίση είναι κομβικός και γι” αυτό διαπραγματεύεται με τις ΗΠΑ και ζητά εγγυήσεις ότι με το πέρας των πολεμικών επιχειρήσεων, οι πόλεις που καταλαμβάνουν οι Κούρδοι δε θα μείνουν υπό τον έλεγχό τους. Οι Τούρκοι αντιλαμβάνονται πως, οι επιτυχίες των Κούρδων και οι προοπτικές μιας δεύτερης κουρδικής αυτονομίας μετά το Ιρακινό Κουρδιστάν με την παράλληλη αποτυχία δημιουργίας κινήματος αντιπολίτευσης κατά του Άσαντ και σε συνδυασμό με την εσωτερική αστάθειά της μετά την αποτυχία πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν, θέτουν εν αμφιβόλω τις όποιες ηγεμονικές βλέψεις της στην περιοχή και δημιουργούν νέα δεδομένα για την επόμενη μέρα.
Η επόμενη χώρα που ταλανίζεται από εσωτερικούς σπαραγμούς στον απόηχο της «Αραβικής Άνοιξης» είναι η Υεμένη, αφού μαίνονται συγκρούσεις ανάμεσα στους αντάρτες Χούτι, που έχουν ήδη υπό τον έλεγχό τους την πρωτεύουσα Σαναά και τα στρατεύματα του προέδρου Αμπντ Ράμπου Μανσούρ Χάντι. Στη χώρα αυτή επικρατεί θρησκευτικός διχασμός, οι επιπτώσεις του οποίου εκτείνονται πέραν των συνόρων της μεταξύ του 56% Σουνιτών και του 44% Σιιτών Μουσουλμάνων. Ακόμη, η στρατηγική της θέση δυσχεραίνει την κατάσταση μιας και βρίσκεται σε έναν από τους σημαντικότερους εμπορικούς δρόμους με τα πιο πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου, που απειλούνται ωστόσο από την δράση ισχυρών τρομοκρατικών οργανώσεων όπως η Αλ-Κάιντα της Αραβικής Χερσονήσου. Κατά των Σιιτών Χούτι μάχεται η Σαουδική Αραβία με 10 ακόμη αραβικές χώρες, όσο οι Χούτι έχουν τη στήριξη του Ιράν που επιθυμεί να ασκήσει πολιτική επιρροή. Η Σαουδική Αραβία θεωρεί πως η στάση του Ιράν υπηρετεί επεκτατικές φιλοδοξίες, κάτι που υποστηρίζει και η Τουρκία, θεωρώντας πως το Ιράν επιθυμεί να κυριαρχήσει στην Μέση Ανατολή. Γι’ αυτό τάχθηκε υπέρ της Σαουδικής Αραβίας στη συγκεκριμένη διαμάχη, ακόμα και αν κινδυνεύσουν να πληγούν οι εμπορικές της σχέσεις με το Ιράν. Στην ουσία τόσο το Ιράν, όσο και η Σαουδική Αραβία, εκμεταλλεύονται τον εμφύλιο της Υεμένης για την επίτευξη του γεωπολιτικού ελέγχου της περιοχής, ενώ από την άλλη, οι ΗΠΑ, που θεωρούσαν την Υεμένη ως επιτυχία της αντιτρομοκρατικής στρατηγικής της, συγκρούονται με την Κίνα για να μπορέσουν να ασκήσουν έλεγχο στην περιοχή.
Ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα στην Μέση Ανατολή είναι η διαμάχη Σαουδικής Αραβίας με το Ιράν όταν η πρώτη εκτέλεσε έναν Σιίτη κληρικό και η δεύτερη απάντησε με επιθέσεις στην πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας, διχάζοντας έτσι την περιοχή και εντείνοντας το χάσμα μεταξύ Σουνιτών και Σιιτών. Όπως προαναφέρθηκε, οι δυο χώρες συγκρούονται στο συριακό εμφύλιο, το Ιράν στο πλευρό του Άσαντ και η Σαουδική Αραβία στο πλευρό των ανταρτών. Η Ιορδανία, το Μπαχρέιν, το Σουδάν, το Τζιμπουτί, η Σομαλία, το Κατάρ, το Κουβέιτ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και η Παλαιστινιακή Αρχή τάχθηκαν υπέρ της Σαουδικής Αραβίας, ενώ υπέρ του Ιράν τάχθηκε η Χεζμπολάχ στο Λίβανο, η σιιτική κυβέρνηση του Ιράκ και ο Άσαντ. Η Αίγυπτος δεν έχει λάβει θέση στη διαμάχη Σαουδικής Αραβίας-Ιράν, ενώ το Ιράν κατηγορείται από την Τουρκία πως προκάλεσε σεκταριστική σύρραξη στην Υεμένη και ότι ευθύνεται για αποσταθεροποιητικές ταραχές στη Συρία, στον Λίβανο και στο Ιράκ. Να σημειωθεί πως παρότι η Σαουδική Αραβία είναι η πρώτη χώρα σε εξαγωγές πετρελαίου, αντιμετώπισε οικονομικό έλλειμμα, λόγω της μεγάλης πτώσης των τιμών, ενώ το Ιράν βρίσκεται στην τρίτη θέση. Εφόσον πλέον δεν ισχύουν οι κυρώσεις της Δύσης προς το Ιράν (παρότι οι ΗΠΑ σκέφτονται να της επεκτείνουν μέχρι το τέλος του 2016), το Ιράν αποκτά πρόσβαση στις διεθνείς αγορές με αναμενόμενα υψηλά ποσοστά εξαγωγών, γεγονός που θα μπορούσε να οδηγήσει στην υποχώρηση της Σαουδικής Αραβίας από την πρώτη θέση.
Ο Λίβανος επηρεάζεται από την ψυχροπολεμικού τύπου σύγκρουση μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράν, μιας και έχει πληθυσμό Σιιττών 45-55% και πολλούς Σύριους πρόσφυγες. Ως κράτος βγήκε κατεστραμμένο από την «αραβική άνοιξη» και προσπαθεί να διασφαλίσει την κυβερνητική σταθερότητά του. Τον περασμένο Μάιο δημοσιεύθηκε στη λιβανέζικη εφημερίδα Αλ Σαφίρ ότι το ένοπλο σιιτικό κίνημα Χεζμπολάχ του Λιβάνου έχει αρχίσει προετοιμασίες για πιθανή μελλοντική σύγκρουση με τον στρατό του Ισραήλ με μεταφορά μέρος του οπλοστασίου της, ιδίως πυραύλους και ρουκέτες, σε περιοχές του νότιου Λιβάνου, κατά μήκος των συνόρων με το Ισραήλ, ενώ ανοίγει υπόγειες στοές στα σύνορα των δύο κρατών. Η Χεζμπολάχ, η οποία ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1980, είναι μια ισχυρή παραστρατιωτική και πολιτική οργάνωση που αρχικά είχε στόχο να τερματιστεί η ισραηλινή κατοχή του νότιου Λιβάνου. Το Ισραήλ αποσύρθηκε από τον Λίβανο την 25η Μαρτίου του 2000 και το 2006, είχε ξεσπάσει πόλεμος διάρκειας 34 ημερών ανάμεσα στη Χεζμπολάχ και τον ισραηλινό στρατό που τερματίστηκε με κατάπαυση πυρός υπό την αιγίδα του ΟΗΕ.
Τέλος, στη Λιβύη, που βιώνει μία καταστροφική εμφύλια σύρραξη, η λιβυκή κυβέρνηση εθνικής ενότητας ανέκτησε στις 10/6/2016 τον έλεγχο του λιμανιού της Σύρτης από το ISIS, κερδίζοντας εδάφη και επιχειρώντας τη σταθεροποίηση της βορειοαφρικανικής αυτής χώρας που είναι πλούσια σε κοιτάσματα πετρελαίου. Το ISIS άρχισε την επέκταση στη Λιβύη το 2014 κατά τη διάρκεια των πολιτικών αναταραχών και συγκρούσεων. Πήρε υπό τον πλήρη έλεγχό του τη Σύρτη το προηγούμενο έτος, αλλά έχει δυσκολευτεί να καταλάβει περιοχές ή να κερδίσει οπουδήποτε αλλού στήριξη μεταξύ των φυλών της Λιβύης.
Η ρευστότητα της κατάστασης στην Μέση Ανατολή εγκυμονεί κινδύνους και για την Ευρώπη, που ήδη πλήττεται από την προσφυγική κρίση και την προσπάθεια δημιουργίας υποδομών υποδοχής των προσφύγων, λόγω της εγγύτητάς της στις περιοχές αυτές και των εσωτερικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει όχι μόνο στον οικονομικό τομέα, αλλά και στη συνοχή της. Καθίσταται συνεπώς εύκολο θύμα τρομοκρατικών επιθέσεων από τους Τζιχαντιστές, που ήδη εκδηλώθηκαν σε Παρίσι, Βρυξέλλες, Νίκαια και Νορμανδία. Οι τρομοκρατικές ενέργειες τονίζουν την ανάγκη ενίσχυσης της κρατικής κυριαρχίας των μελών του διακρατικού συστήματος και οι υφιστάμενοι διεθνείς θεσμοί και οργανισμοί έχουν καταστεί ανίκανοι να επιφέρουν μια λύση στα πολυάριθμα ζητήματα που προκύπτουν από τη συνέχιση αυτής της κατάστασης.

ΠΗΓΕΣ

Cornell University Library (nd). Arab Spring: A research and study guide: Tunisia. Ανακτήθηκε 12/7 από: http://guides.library.cornell.edu/c.php?g=31688&p=200750
Δρούγκα Ν. (03/2015) Ο εμφύλιος στην Υεμένη και οι γεωπολιτικές ισορροπίες. Euronews. Ανακτήθηκε 15/6 από:http://gr.euronews.com/2015/03/31/global-perspectives-on-yemen-overview/
Ήφαιστος Π. (2009) Ο Πόλεμος και τα αίτιά του: Τα πολλά πρόσωπα του ηγεμονισμού και της τρομοκρατίας (σ.95). Αθήνα. Εκδόσεις: Ποιότητα
HuffPost Greece (05/2016) Egyptair: Γιατί η Αίγυπτος επιμένει στο σενάριο της τρομοκρατίας; The Huffington Post. Ανακτήθηκε 15/6 από: http://www.huffingtonpost.gr/2016/05/25/diethnes-aigyptos-aeroskafos-tromokratia_n_10125912.html
HuffPost Greece (06/2016) Λιβύη: Δυνάμεις της κυβέρνησης ενότητας ανακατέλαβαν το λιμάνι της Σύρτης από το ISIS. The HuffPost Greece Ανακτήθηκε 15/6 από: http://www.huffingtonpost.gr/2016/06/11/libya-syrte_n_10413182.html
HuffPost Greece (10/2015) Tο χρονικό του εμφύλιου σπαραγμού στη Συρία. The Huffington Post. Ανακτήθηκε 15/6 από: http://www.huffingtonpost.gr/2015/10/10/diethnes-syria-emfylios-sparagmos_n_8273882.html
Μούδουρος Ν. (06/2016) Τα αδιέξοδα της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας. Ο Φιλελεύθερος [online]. Ανακτήθηκε 15/6 από: http://www.philenews.com/el-gr/f-me-apopsi-eponymes-gnomes/385/317926/ta-adiexoda-tis-exoterikis-politikis-tis-tourkias
Μποζανίνου Τ. (01/2016) Σαουδική Αραβία-Ιράν: Τιτανομαχία στην Μέση Ανατολή. ΤΟ ΒΗΜΑ [online]. Ανακτήθηκε από 15/6:http://www.tovima.gr/world/article/?aid=767349
Ναυτεμπορική (05/2016) Λίβανος: για νέα σύγκρουση με το Ισραήλ ετοιμάζεται η Χεζμπολάχ. Naftemporiki.gr Ανακτήθηκε 15/6 από: http://www.naftemporiki.gr/story/1109126/libanos-gia-nea-sugkrousi-me-to-israil-etoimazetai-i-xezmpolax
Παπακωνσταντίνου Π. (01/2016) Τι απέμεινε από την Αραβική Άνοιξη. H Καθημερινή [online]. Ανακτήθηκε 15/6 από:http://www.kathimerini.gr/847796/article/epikairothta/kosmos/ti-apemeine-apo-thn-aravikh-anoi3h
Παπανικολάου Δ. (nd) Σεκταριστικός <<Ψυχρός Πόλεμος>> στην Μέση Ανατολή. Πειραιάς Κανάλι 1. Ανακτήθηκε 15/6 από:http://kanaliena.gr/%CF%83%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82-%CF%88%CF%85%CF%87%CF%81%CF%8C%CF%82-%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%BC/
Τριτάρης Π. (01/2016) Σουνίτες εναντίον Σιιτών: Τι κρύβεται πίσω από τον εμφύλιο μεταξύ των μουσουλμάνων. Protothema.gr Ανακτήθηκε 15/6 από:http://www.protothema.gr/world/article/541761/sounites-enadion-siiton-ti-kruvetai-piso-apo-ton-emfulio-metaxu-ton-mousoulmanon/
Wood G. (03/2015) What ISIS really wants. The Atlantic. Ανακτήθηκε 15/6 από:http://www.theatlantic.com/magazine/archive/2015/03/what-isis-really-wants/384980/
Χατζηστεφάνου Α. (04/2015) Η κατάρα της Υεμένης. Info-war.gr Ανακτήθηκε 15/6 από: http://info-war.gr/%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%81%CE%B1-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%85%CE%B5%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B7%CF%82/