Ελληνικά
Γράφει η Μυρτώ Παπαδοπούλου, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Πιο επίκαιρη από ποτέ είναι η έννοια της οικονομικής διπλωματίας εξαιτίας της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης που έλαβε χώρα το 2008. Στο παρόν άρθρο θα αναφερθούμε στην έννοια της οικονομικής διπλωματίας, στις μεθόδους της ενώ θα τη συγκρίνουμε και με την κλασσική διπλωματία. Τέλος θα επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε γιατί πολλοί θεωρούν ότι είναι το εφόδιο για να επέλθει η ανάπτυξη και συνεπώς η έξοδος από την κρίση.
Η οικονομική διπλωματία ως συστατικά στοιχεία της έχει τις έννοιες της οικονομίας και της διπλωματίας. Ο όρος πρωτοεμφανίστηκε τη δεκαετία του 1980.Τα μέσα και τα εργαλεία που χρησιμοποιεί βασίζονται κατά κύριο λόγο σε αυτά της κλασικής διπλωματίας, ωστόσο έχει αναπτύξει και τα δικά της.
Αναλυτικότερα η διπλωματία ορίζεται ως « το σύνολο των μεθόδων και των μέσων που χρησιμοποιεί ένα κράτος, για να εκπροσωπεί τα συμφέροντα του στο εξωτερικό και γενικά για να ρυθμίζει τις σχέσεις του με τα άλλα κράτη ». Η οικονομική διπλωματία μπορεί να έχει ως βάση της τον άνω ορισμό, με τη μόνη διαφορά ότι χρησιμοποιεί την οικονομία και τις εμπορικές σχέσεις για να προωθήσει τα συμφέροντα της χώρας. Τα εργαλεία και οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται από την οικονομική διπλωματία στηρίζονται ως επί των πλείστων στην κλασική διπλωματία. Ενδεικτικά: η συλλογή πληροφοριών, η άσκηση πίεσης, η εκπροσώπηση, η διαπραγμάτευση και η προώθηση της εξωτερικής οικονομικής πολιτικής του κράτους.
Η οικονομική διπλωματία έχει διχάσει αρκετά την ακαδημαϊκή κοινότητα για το εάν ή όχι θα πρέπει να διαχωριστεί πλήρως από την κλασική διπλωματία. Ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες έχουν σημειωθεί ραγδαίες εξελίξεις. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε την πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας του 1970, την διεθνή τρομοκρατία, την οικονομική και εμπορική άνθηση χωρών όπως είναι η Κίνα και η Ινδία, την τεχνολογία, την παγκοσμιοποίηση και τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση. Όλα αυτά μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η οικονομία και η πολιτική είναι δύο αλληλένδετες έννοιες που η μια επηρεάζει την άλλη. Συνεπώς η οικονομία και η πολική – με τα μέχρις στιγμής δεδομένα- όχι μόνο δε μπορούν να διαχωριστούν αλλά επιβάλλεται να συνεργαστούν σε αυτές τις δύσκολες και τόσο περίπλοκες εποχές που διανύουμε.
Σε αυτό το σημείο, θα αναφερθούμε στα εργαλεία που χρησιμοποιεί η οικονομική διπλωματία. Αυτά είναι οι οικονομικές κυρώσεις, τα χρηματοδοτικά μέσα και η παροχή οικονομικής βοήθειας. Αναλυτικότερα ως οικονομικές κυρώσεις θεωρούνται το εμπάργκο, το μποϊκοτάζ, το ντάμπιγκ (που ορίζεται ως η εκούσια πώληση αγαθών στο εξωτερικό σε χαμηλότερες του κόστους παραγωγής τους) και η άρνηση της παραχώρησης της ρήτρας του ‘μάλλον ευνοούμενου κράτους’. Τα παραπάνω είναι μόνο κάποια από τα μέτρα που επιβάλλονται όταν η χώρα επιλέξει να χρησιμοποιήσει τις οικονομικές κυρώσεις. Από την άλλη μεριά τα χρηματοδοτικά μέσα σχετίζονται με τη φερόμενη διπλωματία του ‘καρνέ επιταγών’. Αυτό πρακτικά σημαίνει τη μεταβίβαση χρηματικών πόρων, τη στήριξη των επενδύσεων στον ιδιωτικό τομέα και την παροχή τεχνικής βοήθειας. Αυτή τη μορφή διπλωματίας τη χρησιμοποιούν ισχυρά οικονομικά κράτη, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Κίνα. Τέλος η παροχή οικονομικής βοήθειας είναι όταν ένα ισχυρό οικονομικό κράτος παρέχει οικονομική βοήθεια σε ένα μη ισχυρό οικονομικό κράτος. Ωστόσο, σε αυτό το σημείο οφείλουμε να προβούμε σε μια διευκρίνιση: αυτό το εργαλείο χρησιμοποιείται τόσο από τους παραδοσιακούς(π.χ ΗΠΑ και ΕΕ) όσο και από τους μη παραδοσιακούς δωρητές (π.χ. Κίνα) και η μόνη διαφορά μεταξύ τους είναι ότι οι δεύτεροι δεν θέτουν όρους στο δανεισμό.
Και τώρα ερχόμαστε στο πιο καίριο ζήτημα για το εάν η οικονομική διπλωματία θεωρείται το κλειδί της επιτυχίας των κρατών στο σύγχρονο κόσμο και συγκεκριμένα το κλειδί για την ανάπτυξη και για την έξοδο τους από την οικονομική κρίση; Ουσιαστικά η οικονομική διπλωματίας «στηρίζει» την εξωτερική πολιτική μιας χώρας. Είναι κατανοητό ότι όταν υπάρχουν οικονομικές εντάσεις -όπως συμβαίνει εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον- θα υπάρξουν και πολιτικές εντάσεις.
Τα κράτη θα πρέπει να επενδύουν στην οικονομική διπλωματία, γιατί με αυτό τον τρόπο ισχυροποιούν τη θέση και τα συμφέροντά τους. Όμως για να έχουν μια επιτυχημένη οικονομική διπλωματία και για να μπορέσουν να ξεπεράσουν την οικονομική κρίση θα πρέπει να έχουν δύο βασικά στοιχεία: μια ξεκάθαρη οικονομική πολιτική και ένα εθνικό σχέδιο ανάπτυξης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρας που έκανε χρήση αυτών των στοιχείων είναι η Κύπρος. Όσες χώρες παραμένουν εγκλωβισμένες στην κρίση είναι γιατί δεν έχουν καταφέρει να αναπτύξουν την οικονομική διπλωματία τους. Στη σημερινή εποχή η οικονομία φαίνεται να αποτελεί την κινητήριο δύναμη καθώς επηρεάζει όλους τους τομείς και είναι αυτή που εκτοπίζει την πολιτική στη δεύτερη θέση -αν και η σύζευξη μεταξύ οικονομίας και πολιτικής υπήρχε ανέκαθεν-. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να θυμηθούμε ένα παλιό λατινικό ρητό, το οποίο αποτυπώνει πλήρως την όλη εικόνα αυτής της κατάστασης, «η ψυχή των πραγμάτων είναι τα λεφτά». Έτσι και σε αυτή την περίπτωση οι χώρες που «θα βγουν κερδισμένες» θα είναι όσες καταφέρουν όχι μόνο να χρησιμοποιήσουν την οικονομική διπλωματία αλλά να καταφέρουν να την αξιοποιήσουν καλύτερα από τις άλλες.
Ακριβώς επειδή η οικονομική διπλωματία ακολουθεί τις επιταγές της εποχής της, χαρακτηρίζεται από πολλούς ως το κλειδί της επιτυχίας για την έξοδο από την κρίση. Μάλιστα πολλοί επισημαίνουν ότι η οικονομική διπλωματία «μεταβάλλεται διαρκώς και εξελίσσεται μαζί με τα ζητήματα της διεθνούς οικονομίας, σε αντίθεση με την αμιγώς πολιτική διπλωματία, είναι αρκετά πιο ευαίσθητη στις διακυμάνσεις των αγορών».
Συνεπώς για το μόνο που μπορούμε να είμαστε βέβαιοι, είναι ότι η σύνδεση μεταξύ της οικονομίας και της πολιτικής δεν υπήρξε ποτέ άλλοτε τόσο περίπλοκη όσο είναι στις μέρες μας. Η διπλωματία και δη η οικονομική διπλωματία μετά την άμυνα και την ασφάλεια, αποτελούν τους πιο σημαντικούς πυλώνες του κράτους. Η παραμέληση της οικονομικής διπλωματίας στην σύγχρονη εποχή της έντονης παγκοσμιοποίησης και των πολύπλευρων και πολύπλοκων σχέσεων, θα αποτελούσε τεράστιο πλήγμα για τη θέση και τα συμφέροντα των κρατών στο διεθνές περιβάλλον.
Πηγές
Τσαρδανίδης Χ, (2018), Οικονομική Διπλωματία, Αθήνα, Εκδόσεις Παπαζήση.
Lee D & Hocking B, January 2018, Diplomacy, Political Economy, http://oxfordre.com/internationalstudies/view/10.1093/acrefore/9780190846626.001.0001/acrefore-9780190846626-e-384
Παπαστάμου Α,(2012), Η Οικονομική Διπλωματία : Κλειδί για την Ανάπτυξη, http://www.ka-business.gr/pages/Apopsi/1557/h-oikonomikh-diplwmatia-kleidi-gia-thn-anaptyksh