klamprakis_250px

Η Αρκτική νέο πεδίο γεωπολιτικών ανταγωνισμών

Posted on Κώστας ΛαμπράκηςPosted in Αναλύσεις, Στρατηγική & Άμυνα

Γράφει ο Κωνσταντίνος Λαμπράκης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Από την εποχή ακόμα που οι άνθρωποι πολεμούσαν με γυμνά χέρια ή πρωτόγονα όπλα μέχρι και την σημερινή εκδοχή της αέναης διαμάχης με ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά, πολύπλευρους στόχους και με απώτερο σκοπό την οικονομική, στρατιωτική, πολιτική και κοινωνική ήττα του αντιπάλου, η γενεσιουργός αιτία ήταν το μοίρασμα των εδαφών.  Το αρχέγονο αυτό πάθος που εκδηλώθηκε και στιγμάτισε κάθε σελίδα της ιστορίας του ανθρώπινου γένους γέννησε τους πρώτους πολιτισμούς της Μεσοποταμίας, τις πόλεις κράτη του ελλαδικού χώρου, τις αυτοκρατορίες της μεσαιωνικής Ευρώπης και τα έθνη κράτη που τις αντικατέστησαν.

Είτε ο πόλεμος γινόταν για την επικράτηση των Αιγυπτίων σε όλο το μήκος του Νείλου, γεγονός που θα τους καθιστούσε κυριάρχους επί των υπόλοιπων γειτονικών λαών στις γύρω άνυδρες περιοχές  είτε για την κατάληψη της νεοανακαλυφθείσας Αμερικής με τα τεράστια αποθέματα σε ορυκτό και όχι μόνο πλούτο, είτε κυρίως με την αποικιοποίηση η αφανή επικυριαρχία κάθε γωνίας του πλανήτη από τις εκάστοτε Μεγάλες Δυνάμεις με στόχο τους φυσικούς πόρους, τα σύνορα και τα όρια κυριαρχίας διαμορφώνουν τους νικητές και από αυτούς διαμορφώνονται με τη σειρά τους.

Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, ο συνδυασμός της ανακάλυψης και χαρτογράφησης κάθε γωνιάς του πλανήτη με την εξέλιξη των θαλάσσιων μέσων μεταφοράς και του σιδηρόδρομου συντέλεσε στην ολοκλήρωση του μοιράσματος των εδαφών ανάμεσα στις Μεγάλες Δυνάμεις. Έκτοτε οι πόλεμοι, με αποκορύφωμα τους δυο Παγκόσμιους Πολέμους του 20ου αιώνα, έχουν ως στόχο το «ξανα»μοίρασμα των εδαφών που  αντικατοπτρίζει τις ισορροπίες που επικρατούν στο διεθνές στερέωμα ανάμεσα στα κράτη και τις διακρατικές συμμαχίες. Ωστόσο η Αρκτική αποτελεί μια από τις εξαιρέσεις, αχαρτογράφητη από πλευράς συνόρων και κατ επέκταση ανεκμετάλλευτη.

Η Αρκτική είναι η περιοχή γύρω από τον Βόρειο Πόλο. Περιλαμβάνει όλο τον θαλάσσιο χώρο, τον Αρκτικό Ωκεανό και ορίζεται είτε από τον Αρκτικό Κύκλο (66ο 33’Β) είτε με βάση το κλίμα από την αρκτική ισόθερμη γραμμή των 10ο C, δηλαδή την τελευταία γραμμή πέρα από την οποία δεν φυτρώνουν πια δέντρα. Το μεγαλύτερο μέρος της Αρκτικής είναι θάλασσα καλυμμένη από πάγους που περιβάλλεται από παγωμένο έδαφος χωρίς βλάστηση. Αν και οι συνθήκες φαντάζουν αντίξοες η Αρκτική είναι γεμάτη ζωή, από οργανισμούς,  ζώα ως και ανθρώπους . Ένα μέρος της Αρκτικής περιλαμβάνει τις ακτές Ρωσίας, Νορβηγίας, Σουηδίας, Ισλανδίας, Φινλανδίας, Ισλανδίας, Γροιλανδίας (ανήκει στη Δανία), του Καναδά και των ΗΠΑ.

Οι χώρες αυτές μάλιστα (αποκαλούμενες Arctic 5) αποτελούν τα μόνιμα μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου, που ιδρύθηκε για την συνδιαλλαγή σε ζητήματα της περιοχής και την επίλυση των διενέξεων. Μέλη του συμβουλίου είναι επίσης η Ισλανδία, Σουηδία και Φινλανδία ενώ έντονο ενδιαφέρον, που εκφράζεται και από τη συμμετοχή τους ως παρατηρητές, έχουν δείξει μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες αλλά και η Ε.Ε. εν συνόλω.

Οι επιστήμονες χαρακτηρίζουν την Αρκτική ως ένα σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης της κλιματικής αλλαγής, αφού οι μεταβολές στο ευαίσθητο περιβάλλον προμηνύουν τις τάσεις αύξησης θερμοκρασίας. Πράγματι η  διόγκωση του φαινομένου και η ανθρώπινη αδυναμία να συμβάλει ουσιαστικά στην αντιμετώπιση του προβλήματος έχει ως αποτέλεσμα την αισθητή μείωση των πάγων την τελευταία 30ετία ενώ η τάση και ο ρυθμός με τον οποίο λιώνουν οι πάγοι αυξάνεται δραματικά. Οι επιστήμονες εκφράζουν φόβους ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη θα αφήσει τον Αρκτικό Ωκεανό χωρίς πάγους μέσα στην επόμενη εικοσαετία, εξέλιξη που σαφώς θα επηρεάσει την ισορροπία του οικοσυστήματος της περιοχής καθώς και κάθε άλλου οικοσυστήματος σε όλο τον πλανήτη.

Ενώ το πρώτο, κύριο και μόνο μέλημα της ανθρωπότητας και της διεθνούς πολιτικής σκηνής θα έπρεπε να είναι  η ανάσχεση της εφιαλτικής αυτής εξέλιξης, μονοπώλια-κολοσσοί εκφράζουν διαρκώς το ενδιαφέρον τους για έρευνα και εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου ενώ τα κράτη σιγά-σιγά μπαίνουν στο ματωμένο παιχνίδι του μοιράσματος της Αρκτικής.

Τα οφέλη από το λιώσιμο των πάγων, τα οποία προσδοκούν τα κράτη της περιοχής και τα μονοπώλια μπορούν να διακριθούν σε τρεις κατηγορίες.

ΟΡΥΚΤΟΣ ΠΛΟΥΤΟΣ

Το διαρκές λιώσιμο των πάγων έκανε την έρευνα στη περιοχή πιο εύκολη για τους επιστήμονες και τα ευρήματα την έκαναν πιο ενδιαφέρουσα. Όλες πλέον οι χώρες της περιοχής διεξάγουν τακτικές έρευνες στα βάθη του Αρκτικού Ωκεανού αναζητώντας τους φυσικούς πόρους που κρύβονται εκεί και την κατάλληλη γεωμορφολογία που θα στηρίξει τα κυριαρχικά δικαιώματα και επιχειρήματα κάθε χώρας για την επέκταση της υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ τους στα πρόσφορα κοιτάσματα. Χαρακτηριστικό είναι μάλιστα ότι στο κομμάτι αυτό συμμετέχουν και «εξωγενείς» δρώντες, όπως η Κίνα που διεξάγει επίσης έρευνες. Τα σημαντικότερα μονοπώλια του κλάδου που έχουν εκδηλώσει το ενδιαφέρον τους ή βρίσκονται στη φάση της έρευνας των φυσικών όρων της περιοχής είναι τα μεγαθήρια της Exxon Mobil (ΗΠΑ), Shell (Ολλανδία-ΗΒ), Gazprom (Ρωσία) και Rosneft (Ρωσία).

Σύμφωνα με την Γεωλογική Υπηρεσία των ΗΠΑ στην Αρκτική συγκεντρώνεται το 30 % του φυσικού αερίου και το 13 % του πετρελαίου της Γης. Στα σημαντικότερα και πλέον αμφιλεγόμενα κοιτάσματα της περιοχής (Alpha, Mendelev, Lomonosov)υπάρχουν 90 δις βαρέλια πετρελαίου και 1,3 τρις κ.μ φυσικού αερίου. Επίσης στην Αρκτική συγκεντρώνεται το 22% των ανεκμετάλλευτων υδρογονανθράκων ολόκληρου του πλανήτη.

ΝΑΥΣΙΠΛΟΟΙΑ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΟ

Η Αρκτική βρίσκεται στο κέντρο των βόρειων συνόρων της Αμερικής, Ευρώπης και Ασίας. Το λιώσιμο των πάγων δημιουργεί νέες και ταχύτερες διαμετακομιστικές οδούς ενώνοντας το εργοστάσιο του κόσμου την Κίνα με τη Βόρεια Ρωσία ενώ το ταξίδι προς τις δυτικές ακτές των ΗΠΑ γίνεται κατά 40% ταχύτερο. Σύμφωνα μάλιστα με ειδικούς προβλέπεται ότι η διάνοιξη νέων εμπορικών δρόμων μέσω της Αρκτικής θα «εξαφανίσει» μεγάλο μέρος του εμπορίου που διενεργείται μέσω της διώρυγας του Παναμά και του Σουέζ.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ

Η γεωγραφική θέση της Αρκτικής αποκτά τεράστια σημασία αφού όποιος διατηρεί την περιοχή υπό των έλεγχο του κρατά στα χέρια του τα κλειδιά του εμπορίου ενώ επίσης διατηρεί άμεσο έλεγχο στα βόρεια τμήματα τριών ηπείρων και τη δυνατότητα ταχείας επέμβασης σε αυτά. Χαρακτηριστική είναι η διαρκής αύξηση των εξοπλισμών σε σημείο που να γίνεται λόγος για εκτεταμένη στρατιωτικοποίηση της Αρκτικής. Η Ρωσία κρατάει τα ηνία στο παιχνίδι αυτό αφού διατηρεί μονάδες στρατού στη περιοχή ενώ αίσθηση προκάλεσε η κατασκευή 6 νέων στρατιωτικών βάσεων στα μικρά νησάκια, με πιο σημαντική την βάση Alexandra. Από την άλλη πλευρά, στον Καναδά βρίσκονται παρατεταγμένα και σε πλήρη λειτουργία τα αντιπυραυλικά συστήματα της Αμερικής ενώ η Ρωσία επιμένει ότι στην περιοχή κρύβεται σημαντικό μέρος του πυρηνικού οπλοστασίου των ΗΠΑ.

Ανεξάρτητα από τις προσπάθειες που γίνονται για συνδιαλλαγή και ειρηνική επίλυση των διαφορών με βάση το Διεθνές Δίκαιο και το Δίκαιο της Θάλασσας, η πείρα και η ιστορία έχει αποδείξει ότι οι διαφορές για τον γεωστρατηγικό έλεγχο της ξηράς και της θάλασσας είναι ένα φλέγον ζήτημα με εκρηκτικές συνέπειες. Εάν λάβουμε ακόμα υπόψη και τις οικονομικές συνέπειες, δηλαδή τα τεράστια κέρδη όποιου ελέγχει την Αρκτική και τη ζημία από την μείωση του εμπορίου από τις συνηθισμένες έως τώρα διαμετακομιστικές οδούς του Παναμά και του Σουέζ, γίνεται ξεκάθαρο ότι τα συμφέροντα και οι ανταγωνισμοί αναμένεται να οξυνθούν.

Όσο λοιπόν τα υπόλοιπα μέτωπα σε ολόκληρη τη Γη παραμένουν ανοιχτά, ο κίνδυνος να ανοίξει ένα νέο μέτωπο αυξάνεται τόσο όσο αυξάνεται και η πιθανότητα το μέτωπο να είναι γενικευμένο. Ο μεγαλύτερος όμως φόβος έγκειται στις περιβαλλοντικές συνέπειες που μπορεί να έχει η εκμετάλλευση των πόρων και του πλούτου της περιοχής, συνέπειες που είναι σίγουρο ότι δεν θα περιοριστούν στα όρια της Αρκτικής και του εκεί οικοσυστήματος. Οι επιστήμονες εκφράζουν φόβους ότι η ανθρώπινη παρουσία θα είναι καταστροφική για το περιβάλλον, τον πλανήτη και το μέλλον αυτού αφού το ανθρώπινο είδος έχει αποδείξει το καταστροφικό του έργο ουκ ολίγες φορές.

 

ΠΗΓΕΣ