Δεύτερη «Αραβική Άνοιξη»: Ο Πολιτικός Αντίκτυπος των Καθεστωτικών Αλλαγών σε Αλγερία και Σουδάν

Γράφει ο Τζώρτζ Μενεσιάν, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Το 2011, αποτέλεσε ένα έτος ορόσημο για τα αραβικά κράτη. Οι επαναστάσεις και εξεγέρσεις ανά τον αραβικό κόσμο, που είχαν ως σκοπό τον εκδημοκρατισμό και την βελτίωση της καθημερινότητας, είχαν ως αποτέλεσμα την ανατροπή των αυταρχικών καθεστώτων σε Τυνησία, Αίγυπτο, Υεμένη και Λιβύη. Ωστόσο, με εξαίρεση την περίπτωση της Τυνησίας, οι κοινωνίες, που κατάφεραν να ανατρέψουν τα δικτατορικά καθεστώτα που τις καταπίεζαν, βρέθηκαν αντιμέτωπες με νέα πραξικοπήματα, ακραία ισλαμική ριζοσπαστικοποίηση ή με αιματηρές εμφύλιες συγκρούσεις, ενώ στην περίπτωση της Συρίας, οι επιπτώσεις της «Αραβικής Άνοιξης» ήταν καταστροφικές. Οκτώ χρόνια αργότερα, με αφορμή τις μακρόχρονες διαδηλώσεις, οι Πρόεδροι της Αλγερίας και του Σουδάν ανατράπηκαν, φέρνοντας σημαντικές πολιτικές αλλαγές στον πολύπαθο αραβικό κόσμο.

Παρά την επίμονη και ειρηνική προσπάθεια των διαδηλωτών για την μετάβαση προς ένα πιο ελεύθερο και δημοκρατικό καθεστώς, οι ανατροπές των δύο Προέδρων υπήρξε αποτέλεσμα της παρέμβασης των ενόπλων δυνάμεων, στην περίπτωση του Σουδάν δε, η παρέμβαση αυτή έλαβε χαρακτηριστικά πραξικοπήματος[1]. Τούτων δοθέντων, ο όρος «Δεύτερη Αραβική Άνοιξη» αναφέρεται, στο κείμενο αυτό, στην ανατροπή των προσωποκεντρικών αυταρχικών καθεστώτων σε Αλγερία και Σουδάν και όχι στην μετάβαση σε ένα δημοκρατικό καθεστώς στις χώρες αυτές.

Από τη μία, στην περίπτωση της Αλγερίας, το καθεστώς είχε παρουσιάσει κόπωση εξαιτίας της κατάστασης του τέως Προέδρου Α. Μπουτεφλίκα. Τα αυταρχικά καθεστώτα, βασίζονται, κατά πολύ, από την ύπαρξη ενός ισχυρού ηγέτη. Ο Μπουτεφλίκα λόγω της προχωρημένης ηλικίας και των προβλημάτων υγείας[2] που κατέχει τα τελευταία χρόνια έκανε ελάχιστες δημόσιες εμφανίσεις. Έτσι, με αφορμή την αποδυναμωμένη παρουσία του Προέδρου και την απόφασή του για την διεκδίκηση μιας πέμπτης θητείας στην προεδρία της χώρας, ο λαός προχώρησε σε διαδηλώσεις με αίτημα την πολιτική αλλαγή και την μετάβαση σε ένα (πιο) ελεύθερο καθεστώς, που θα ξεκινούσε με την παραίτηση του Μπουτεφλίκα[3]. Ωστόσο, τα βαθύτερα αίτια των διαδηλώσεων βρίσκονται στην διαφθορά του καθεστώτος[4], το δημοκρατικό έλλειμμα, καθώς και στην απουσία ενός ισχυρού ηγέτη που θα είναι ικανός να κυβερνήσει την χώρα.

Εντέλει, παρά την υπόσχεση του Μπουτεφλίκα να μην διεκδικήσει την προεδρία μετά την λήξη της θητείας του, η ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων της χώρας απαίτησε και επέβαλε την παραίτηση του Προέδρου[5]. Την εξουσία ανέλαβε ο Πρόεδρος της Άνω Βουλής[6], όπως προβλέπεται από το Σύνταγμα της χώρας, ο οποίος ωστόσο επιτρέπεται να μείνει στην θέση αυτή μόνο για 90 ημέρες, μέχρι την πραγματοποίηση προεδρικών εκλογών, στις οποίες μάλιστα απαγορεύεται να συμμετάσχει ο ίδιος ως υποψήφιος.

Η αποπομπή Μπουτεφλίκα, έχει οδηγήσει σε ασήμαντες, προς το παρόν, πολιτικές εξελίξεις, παρά την ελπίδα της αντιπολίτευσης για τον εκδημοκρατισμό της χώρας. Η εξουσία της χώρας βρίσκεται ουσιαστικά στα χέρια των ενόπλων δυνάμεων, οι οποίες παρά το γεγονός ότι αποτελούσαν αναπόσπαστο κομμάτι του παλαιού καθεστώτος και του «συστήματος», φαίνεται να εκμεταλλεύονται την κατάσταση με σκοπό να παραμείνουν στην εξουσία[7]. Επιπροσθέτως, ένα μεγάλο κομμάτι του κρατικού μηχανισμού βρίσκεται υπό τον έλεγχο αξιωματούχων του παλαιού καθεστώτος. Αυτό συμβαίνει διότι από την εξουσία εκδιώχθηκε, κυρίως, ο Μπουτεφλίκα και κάποια πρόσωπα του στενού του κύκλου.

Σε κάθε περίπτωση, αυτό το μεταβατικό στάδιο είναι πολύ κρίσιμο, όχι μόνο για την Αλγερία, αλλά και για την ευρύτερη περιοχή. Το κράτος χρειάζεται μια σταθερή και όσο το δυνατόν νομιμοποιημένη κυβέρνηση για τους εξής λόγους: Πρώτον, αν δεν βρεθεί ισορροπία μεταξύ τον κυριότερων πολιτικών παραγόντων (ήτοι του στρατού, της αντιπολίτευσης και των εκπροσώπων του παλαιού καθεστώτος) ελλοχεύει ο κίνδυνος μιας αιματηρής σύγκρουσης.  Μην ξεχνούμε, ότι προ 30 ετών η χώρα βρέθηκε αντιμέτωπη με μια αιματηρή εμφύλια σύρραξη[8]. Δεύτερον, η ύπαρξη πολιτικής αστάθειας και κοινωνικής αναταραχής αυξάνει τον κίνδυνο της αύξησης της μη ελεγχόμενης μετακίνησης μεταναστευτικών ροών από την Υποσαχάρια Αφρική προς την Μεσόγειο Θάλασσα. Επίσης υπάρχει και το πρόβλημα της παρουσίας ισλαμιστικών τρομοκρατικών οργανώσεων που επιχειρούν στην περιοχή και έχουν ισχυρή παρουσία στη Νότια Αλγερία και στις εκεί κοινότητες των Τουαρέγκ, επομένως η αστάθεια δημιουργεί συνθήκες για την ανεξέλεγκτη δράση των ομάδων αυτών. Τέλος, η Αλγερία αποτελεί μια σημαντική περιφερειακή δύναμη, με πολιτική επιρροή, περιφερειακούς ανταγωνισμούς (με το Μαρόκο[9]), ενώ αποτελεί και μία σημαντική πετρελαιοπαραγωγική χώρα. Άρα, είναι σημαντικό για την σταθερότητα της περιοχής να βρεθεί μια βιώσιμη πολιτική λύση και να εξομαλυνθεί η κατάσταση.

Από την άλλη, αναφορικά με το Σουδάν η κατάσταση είναι πιο κρίσιμη. Το πραξικόπημα το οποίο ανέτρεψε τον Πρόεδρο Ομάρ αλ-Μπασίρ πυροδότησε και γεωπολιτικές εξελίξεις, πέρα από πολιτικές. Το καθεστώς αλ-Μπασίρ, αντιμετώπιζε από καιρό ζητήματα νομιμοποίησης. Το εξαιρετικά αντιδημοκρατικό και αυταρχικό καθεστώς, η εκτεταμένη διαφθορά, η Γενοκτονία στο Νταρφούρ, οι φυλετικές συγκρούσεις στο Νότο και κυρίως η ανεπαρκής και αποτυχημένη οικονομική και κοινωνική πολιτική του καθεστώτος είχε δημιουργήσει κύματα διαδηλώσεων, τα οποία πολλές φορές αντιμετωπίστηκαν με την χρήση βίας.

Ωστόσο, το πραξικόπημα δεν έγινε επειδή ο στρατός αφουγκράστηκε το αίτημα της κοινωνίας για την βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης. Αντιθέτως, η παρέμβαση του στρατού σχετίζεται με τον εντονότατο περιφερειακό ανταγωνισμό που υπάρχει στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Οι ένοπλες δυνάμεις του Σουδάν, ένας ισχυρός πυλώνας του κράτους, διατηρεί άριστες σχέσεις με την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Οι σχέσεις αυτές επιβεβαιώνονται και από την συμμετοχή του σουδανικού στρατού στην σύρραξη στην Υεμένη στο πλευρό του Ριάντ. Από την άλλη, το καθεστώς αλ-Μπασίρ παρά το γεγονός ότι διατηρούσε φιλικές σχέσεις με την Σαουδική Αραβία, είχε πολύ ισχυρούς δεσμούς με το Κατάρ και την Τουρκία και κατ’επέκταση με την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Ως γνωστόν, ένας από τους περιφερειακούς «συνασπισμούς» που υπάρχουν στη Μέση Ανατολή, αποτελεί η συμμαχία μεταξύ Τουρκίας και Κατάρ, τα γεωστρατηγικά και πολιτικά συμφέροντα των οποίων συγκρούονται με αυτά της Σαουδικής Αραβίας και των στενών συμμάχων της. Ο έκπτωτος Πρόεδρος του Σουδάν, επιχειρούσε να διατηρήσει μια ισορροπία μεταξύ των δύο πλευρών, γεγονός που, όπως φαίνεται, αποτέλεσε την ταφόπλακα του καθεστώτος του[10].

Η τωρινή πολιτική κατάσταση στο Σουδάν χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μιας στρατιωτικής δικτατορίας, η οποία δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει ένοπλα μέσα για να καταστείλει τις ειρηνικές διαδηλώσεις που συνεχίζονται μετά την ανατροπή του αλ-Μπασίρ. Τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα συνεχίζονται να υφίστανται, ενώ επικρατεί αβεβαιότητα για το μέλλον. Ο σουδανικός στρατός συνεχίζει να επιχειρεί στην Υεμένη, γεγονός που δείχνει την στενή σχέση του δικτατορικού καθεστώτος με την Σαουδική Αραβία. Έτσι, μειώνεται η επιρροή της Τουρκίας στην περιοχή και απειλείται η στρατιωτική της παρουσία στην Ερυθρά Θάλασσα, την οποία επιχειρεί να εδραιώσει με την ύπαρξη τουρκικών στρατιωτικών βάσεων στο Σουδάν[11].

Συμπερασματικά, οι εξελίξεις στο Σουδάν και την Αλγερία δημιουργούν νέες πολιτικές και γεωπολιτικές ισορροπίες , καθώς και ανησυχίες για το μέλλον των κοινωνιών των δύο κρατών, αλλά και των στρατηγικών επιλογών που θα κάνουν τα στρατιωτικά καθεστώτα στην διαμόρφωση της εξωτερικής τους πολιτικής.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Eliza Mackintosh and James Griffiths, “Sudan’s Omar al-Bashir forced out in coup”, CNN, 11 April 2019. [Online at: https://edition.cnn.com/africa/live-news/sudan-latest-updates/h_273cb018352361935737f51e56875bec ]
2. “Abdelaziz Bouteflika est-il déjà mort ?”, Le Point International, 10 Aug 2013. [Online at: https://www.lepoint.fr/monde/abdelaziz-bouteflika-est-il-deja-mort-10-06-2013-1679241_24.php ]
3. Amir Mohamed Aziz, “Protesting Politics in Algeria”, Middle East Research and Information Project, 26 March 2019. [Online at: https://merip.org/2019/03/protesting-politics-in-algeria/ ]
4. “Algeria Country Profile”, GAN Business Anti-Corruption Portal, March 2016. [Online at: https://www.ganintegrity.com/portal/country-profiles/algeria/ ]
5. Adam Nossiter, “Algerian Leader Bouteflika Resigns Under Pressure From Army”, The New York Times, 2 April 2019. [Online at: https://www.nytimes.com/2019/04/02/world/africa/Abdelaziz-Bouteflika-resigns.html ]
6. “Bouteflika loyalist Abdelkader Bensalah, Algeria’s next in line”, France 24, 3 April 2019. [Online at: https://www.france24.com/en/20190402-algeria-profile-bouteflika-loyalist-abdelkader-bensalah ]
7. James McDougall, “How Algeria’s army sacrificed a president to keep power”, BBC News, 6 April 2019. [Online at: https://www.bbc.com/news/world-africa-47821980 ]
8. Yasmine Ryan, “Uncovering Algeria’s civil war”, AlJazeera, 18 Nov. 2010. [Online at: https://www.aljazeera.com/indepth/2010/11/2010118122224407570.html ]
9. “Deep-rooted rivalry between Morocco and Algeria”, The Economist 26 April 2018. [Online at: http://country.eiu.com/article.aspx?articleid=626664246&Country=Morocco&topic=Politics_1 ]
10. Tobin Harshaw, “Sudan’s Lurch Toward Democracy. A Q&A about the movement that toppled a dictator – and what comes next.”, Bloomberg, 22 June 2019. [Online at: https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2019-06-22/what-will-follow-sudan-s-lurch-toward-democracy?fbclid=IwAR3jzEiU79FY9NEY1rFTBamyScQiA61gWvtfhkTi_UdqFkHGyBZO-LGKUzo ]
11. Ghassan Ibrahim, “Turkey loses strategic ally with the removal of Sudan’s Bashir”, Ahval, 12 April 2019. [Online at: https://ahvalnews.com/sudan-turkey/turkey-loses-strategic-ally-removal-sudans-bashir ]