«Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας»: Τρία χρόνια μετά

Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Εισαγωγή

Λόγω των επικείμενων ευρωεκλογών και της τροπής που έχει πάρει το Βrexit, τα θέματα μετανάστευσης δεν συζητούνται σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Άλλωστε για την ΕΕ, το 2018 η συνολική προσέγγιση στον τομέα συνέχισε να παράγει αποτελέσματα σε όλα τα μέτωπα: στενότερη συνεργασία με τις χώρες εταίρους, καλύτερη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, πιο αποτελεσματικά και επιχειρησιακά εργαλεία για την προστασία των τελευταίων, καθώς και συμφωνίες επιχειρησιακής συνεργασίας με χώρες των Δυτικών Βαλκανίων[1].

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σημείωσε την πρόοδο που έχει σημειωθεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια και καθόρισε τα μέτρα  για την αντιμετώπιση τόσο των άμεσων όσο και μελλοντικών μεταναστευτικών προκλήσεων[2].

Η επιτυχία κατά την Επιτροπή έγκειται στο γεγονός πως επί τρία συναπτά έτη, οι αριθμοί των αφίξεων μειώνονται σταθερά και τα σημερινά επίπεδα φθάνουν μόλις

στο 10 % των ανώτατων επιπέδων του 2015. Με μία πρόταση. Δεν υπάρχει πλέον μεταναστευτική κρίση, τουλάχιστον όπως ήταν η κατάσταση το 2015-6 με 10.000 αφίξεις ημερησίως.

Όσον αφορά την Διαδρομή της Ανατολικής Μεσογείου, στον απολογισμό της η Επιτροπή καταλογίζει ευθύνες στη χώρα μας, παρά την υπογραφή της Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας η οποία και εξασφάλισε σημαντικά μειωμένες αφίξεις στα ελληνικά νησιά. Κατά την Επιτροπή,  «τα βασικά προβλήματα στην Ελλάδα όσον αφορά τις επιστροφές, την επεξεργασία των αιτήσεων ασύλου και την κατάλληλη στέγαση, παραμένουν ανεπίλυτα και είναι αναγκαία η καθιέρωση μίας αποτελεσματικής  εθνικής στρατηγικής με επιχειρησιακές διαδικασίες».

Όσο και αν με θλίβει ως Έλληνα και συνάμα Ευρωπαίο πολίτη η διαπίστωση αυτή, η αλήθεια ωστόσο βρίσκεται κάπου στη μέση. Είχα επισημάνει ήδη από τις αρχές της Συμφωνίας τις ατέλειες και τα προβλήματα που θα δημιουργηθούν από την συμφωνία αυτή, με τις ευθύνες να βαραίνουν και τις δύο πλευρές[3]. Κάτι που εξακολουθεί να ισχύει όπως θα αναλύσω παρακάτω. Πιο συγκεκριμένα:

Που βρισκόμαστε τρία χρόνια μετά;

Η Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας είχε διττό κυρίως στόχο μετά το κλείσιμο της Βαλκανικής οδού: μείωση των παράτυπων και επικίνδυνων διελεύσεων από την τουρκική ενδοχώρα προς τα ελληνικά νησιά, καθώς και επανεγκατάσταση των Σύρων που χρειάζονταν διεθνή προστασία.

Είχα αναφέρει πως από τη στιγμή που στην Τουρκία θα επιστρέφονταν μόνο παράτυποι μετανάστες από τα hot spots του Αν. Αιγαίου, μεγάλος αριθμός θα φυλάσσεται εκεί σε υπερπλήρεις καταυλισμούς και κάτω από άθλιες συνθήκες με λεφτά της ΕΕ και της Ελλάδας, με αποτέλεσμα η τελευταία να πρέπει να παράσχει μακροχρόνια στέγαση και επίσημο άσυλο σε περίπου 50.000 μετανάστες και πρόσφυγες που είχαν εγκλωβιστεί, στους οποίους θα προστίθενται και άλλοι…

Που βρισκόμαστε τώρα; Η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, τρία χρόνια μετά την υπογραφή της, λειτουργεί στην πράξη σαν μια συμφωνία Ελλάδας-Τουρκίας. Επιπλέον, εδώ και ενάμιση χρόνο δεν υπάρχει κανένα πρόγραμμα μετεγκατάστασης προσφύγων από την Ελλάδα στα υπόλοιπα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Οι ροές από Τουρκία προς Ελλάδα είναι μειωμένες μεν σε σχέση με το 2015, αυξημένες δε όχι μόνο το 2018 σε σχέση με το 2017 αλλά και φέτος σε σχέση με το 2018. Σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής (29/03), το 2018 εισήλθαν από την Τουρκία στα νησιά 32.115 άτομα ενώ το 2017 είχαν εισέλθει 29.130 (αύξηση περίπου 10%). Φέτος τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο, σημειώθηκε μια αύξηση εισερχομένων στα νησιά της τάξης του 15% σε σχέση με το αντίστοιχο διάστημα του 2018.

Παράλληλα έχουν αυξηθεί οι ροές από τον Έβρο οι οποίες δεν καλύπτονται από τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας (που αφορά μόνο τα νησιά): σύμφωνα με το Υπουργείο, το 2018 εισήλθαν 15.814 από τον Έβρο και το 2017 εισήλθαν 5.577 άτομα (αύξηση περίπου 280%).

 Ως αποτέλεσμα, αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα βρίσκονται περί τους 73.000 πρόσφυγες και μετανάστες που συσσωρεύτηκαν την τελευταία τριετία[4]. Μεγάλο αγκάθι παραμένει το γεγονός πως με βάση τη συμφωνία ,δεν μετακινούνται από τα νησιά παρά μόνο οι ευάλωτες ομάδες (άρρωστοι, ηλικιωμένοι, έγκυες, μονογονεϊκές οικογένειες και ασυνόδευτα ανήλικα). Αρχές Απριλίου 2019, περίπου 15.000 άτομα βρίσκονται σε Λέσβο, Κω Σάμο, Χίο και Λέρο.

Τι άλλο λένε οι αριθμοί[5];

Πριν την Δήλωση της 18^ης Μαρτίου 2016, σε βάθος 12 μηνών είχαμε ένα εκατ. αφίξεις. Ένα χρόνο μετά, 26.000 εισήλθαν στα νησιά του Αν. Αιγαίου. Συνολικά μετά τα τέλη Μαρτίου 2016 μέχρι και τον Φεβρουάριο του 2019, είχαμε 89.451 αφίξεις.

Από αυτούς, μόλις 1.836! επιστράφηκαν στην Τουρκία με το σύστημα 1:1[6] και 601 από τη διμερή συμφωνία Ελλάδας-Τουρκίας[7]. Σύνολο 2.441. Από αυτούς, οι 386 τον πρώτο μήνα εφαρμογής της συμφωνίας και μόλις 322 το 2018. Το 58% δεν αιτήθηκαν καν ασύλου ή απέσυραν τις αιτήσεις τους για να αποφύγουν την μεταφορά τους από τη χώρα αφού τελικός προορισμός τους ήταν οι χώρες της Βόρειας Ευρώπης όπου και μπορούσαν να εργαστούν ή να επανενωθούν με τις οικογένειές τους. Το υπόλοιπο 42% έλαβαν αρνητική απάντηση σε πρώτο και σε δεύτερο βαθμό[8]. Ρυθμοί χελώνας όπως είχα επισημάνει ήδη από το 2016 πως θα υπάρχουν.

Στα τέλη του 2018, το ESI αναφέρει πως σύμφωνα με την υπηρεσία ασύλου, 61.750 υποθέσεις εκκρεμούν. Επιπλέον, από το Δεκέμβριο του 2016, μόλις 24 αιτούντες άσυλο έχουν μεταφερθεί σε άλλα κράτη μέλη της ΕΕ σύμφωνα με τον Κανονισμό του Δουβλίνου.

Από την άλλη, είχαμε και μία αύξηση στα χερσαία σύνορα που δεν περιλαμβάνονται στη Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας και έπρεπε να είχαν προβλεφτεί- ιδιαίτερα λόγω της Βαλκανικής Οδού- από 6.600 αφίξεις το 2017, σε 18.000 το 2018. Η μεγαλύτερη ομάδα εξαυτών είναι Τούρκοι, και ακολουθούν Σύροι και Ιρακινοί.

Ούτε η μετεγκατάσταση που θα επικουρούσε τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας είχε απτό αποτέλεσμα αφού από τα τέλη του 2015 μέχρι τον Μάρτιο του 2018[9], μόλις 22.000 αιτούντες άσυλο που έχρηζαν διεθνούς προστασίας μετεκγαταστάθηκαν σε άλλες χώρες της ΕΕ. Η πολιτική αυτή εγκαταλείφτηκε στη συνέχεια και ανταυτού προκρίθηκε εκείνη της εθελοντικής επανεγκατάστασης…

Στα παραπάνω να συμπληρώσω πως από τον Ιούνιο του 2016 μέχρι τα τέλη Φεβρουαρίου 2019, η UNHCR η οποία επικουρεί τις εθνικές αρχές μεταφέροντας ευάλωτες ομάδες στην ενδοχώρα όπου εξετάζεται εκεί η αίτησή τους, έχει μεταφέρει 45.183 άτομα.

Σημειώνω τέλος πως από το 2015 έχουν αποδοθεί περίπου δύο δις ευρώ στην Ελλάδα[10]. Από αυτά, 1,2 δις σε διεθνείς οργανισμούς και ΜΚΟ και 881 εκατ. Στην ελληνική κυβέρνηση. Το συνολικό ποσό αποτελείται από τακτικούς πόρους του προγράμματος ΕΣΠΑ 2014-2020 (613,5 εκατ.), και από έκτακτους 643,3 εκατ[11].

Που έχουν πάει οι μετανάστες/πρόσφυγες;

Το ESI πολύ εύλογα αναρωτιέται που έχουν πάει όλοι αυτοί οι μετανάστες/πρόσφυγες[12];

Μέχρι το τέλος του 2018, συνολικά 121.500 άτομα αφίχθησαν από τη θάλασσα και τη στεριά. Συνολικά με αυτούς που βρίσκονταν ήδη, ο αριθμός αυτός ανεβαίνει στους 171.600. Την ίδια περίοδο 71.200 βρίσκονταν επίσημα στη χώρα (56.500 στην ενδοχώρα και 14.600 στα hotspots). Τι απέγιναν αυτά τα 100.400 άτομα από τη διαφορά;

Από αυτούς, οι 63.000 περίπου έφυγαν νόμιμα (επιστροφές με βάση τη συμφωνία με ΕΕ, με το διμερές πρωτόκολλο, με εθελούσιες και υποχρεωτικές επιστροφές, με μετεγκατάσταση και με τον Κανονισμό Δουβλίνο).

Οι υπόλοιποι 37.000; Πιθανότητα έφυγαν παράνομα. Γερμανία, Αυστρία και Ολλανδία αναφέρουν πως παρά τα κλείσιμο της Βαλκανικής οδού, εξακολουθούν να περνάνε από Ελλάδα για να αιτηθούν άσυλο σε αυτές. Προς αυτή την ετυμηγορία συνηγορούν και αναφορές της Frontex η οποία έχει αποτρέψει 5.869 παράνομες αφίξεις από τα Δυτ. Βαλκάνια το 2018, 12.179 το 2017 και 21.612 μεταξύ Απριλίου-Δεκεμβρίου 2016[13].

 Αντί επιλόγου

 Για μερικούς μπορεί τα νούμερα να λένε πάντα την αλήθεια αλλά αν σταθούμε στο γεγονός πως για την ΕΕ το σημαντικό είναι η μείωση των αφιχθέντων κατά 97%, τότε τα στατιστικά που παρουσίασα παραπάνω έχουν και αυτά τη σημασία τους.

Τρία χρόνια μετά, το πρόβλημα παραμένει. Όπως παραμένει και η συνέχιση της συμφωνίας στις διαθέσεις της Τουρκίας, με την τελευταία να έρχεται πολλές φορές σε διάσταση είτε σε διμερές είτε σε επίπεδο οργάνων της Ένωσης αυτό το χρονικό διάστημα.

Ούτε σταματάει τις αφίξεις. Οι ροές προσφύγων και μεταναστών συνεχίζονται προς την Ελλάδα παρά τα κατασταλτικά μέτρα. Το 2019 μάλιστα παρατηρείται αύξηση 30%[14] με το καλοκαίρι να πλησιάζει, επιτρέποντας περισσότερες ροές λόγω καλών καιρικών συνθηκών.

Ούτε απαντάει στο γεγονός γιατί οι Ευρωπαίοι κατά 40% εξακολουθούν να θεωρούν για τρίτη συνεχή χρονιά το μεταναστευτικό μείζον θέμα για την ΕΕ[15].

Στο διαταύτα, τρία χρόνια τώρα, η ΕΕ μαζί με την ελληνική κυβέρνηση έχουν αποτύχει να παρέχουν αξιοπρεπείς και ανθρωπογενείς συνθήκες σε εκείνους που παγιδεύονται στα ελληνικά νησιά.

 

Υποσημειώσεις

 

[1] «Η ΕΕ το 2018», https://publications.europa.eu/en/publication-detail/-/publication/913ec5cf-30d8-11e9-8d04-01aa75ed71a1/language-en, σ.110 και 112

[2] «Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα Δράσης για τη Μετανάστευση: Η ΕΕ πρέπει να διατηρήσει την πρόοδο που σημειώθηκε τα τελευταία 4 χρόνια», Βρυξέλλες, 6/3/19.

[3] https://kedisa.gr/%CF%84%CE%BF-%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CF%86%CF%85%CE%B3%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%83%CF%84%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C-%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%AC-%CF%84%CE%BF/

[4] http://www.immigration.gov.gr/article-details/-/journal_content/56_INSTANCE_qAPKlk32D3aH/20182/61311?back=press-releases

[5] Μεγάλο μέρος των στατιστικών προέρχεται από την ανάλυση του ESI core facts, «EU-Turkey Statement three years on», 15/4/19.

[6] Για κάθε επιστροφή Σύρου στην Τουρκία από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύρος θα επανεγκαθίσταται από την Τουρκία στην ΕΕ, λαμβανομένων υπόψη των κριτηρίων τρωτότητας του ΟΗΕ. Αυτή τη στιγμή η Τουρκία έχει λάβει 2 από τα έξι δις που της αναλογούν για τους πρόσφυγες στη χώρα. European Commission, “The EU Facility for Refugees in Turkey”, fact sheet, February 2019.

[7] Communication from the commission to the European parliament, the European Council and the Council, «Progress report on the Implementation of the European Agenda on Migration», Brussels, 6.3.2019 COM (2019), 126 final, σ.3. Βλ. επίσης Εuropean Commission, «EU-TURKEY STATEMENT Three years on», https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/20190318_eu-turkey-three-years-on_en.pdf

[8] UNHCR, «Returns from Greece to Turkey (under EU-Turkey Statement) as of 31 December 2018».

[9] Το πρόγραμμα ήταν διετούς διάρκειας από Σεπτέμβριο του 2015 έως 2017. Αναλυτικά βλ. ESI core facts, «EU-Turkey Statement three years on», 15/4/19, σ. 20.

[10] European Commission, “Managing Migration – EU Financial Support to Greece”, February 2019.

[11] https://ec.europa.eu/home-affairs/sites/homeaffairs/files/what-we-do/policies/european-agenda-migration/201902_managing-migration-eu-financial-support-to-greece_en.pdf

[12] ESI…, σ.19

[13] Στο ίδιο, σ.20

[14] Communication from…σ.3

[15] Ευρωβαρόμετρο, Νο.90, Φθινόπωρο 2018, file:///C:/Users/visitor/Downloads/eb90_FiR_en.pdf, σ.14