Η “Υβρις και Νέμεσις” του σουλτάνου Ερντογάν

Γράφει ο Ειδικός Συνεργάτης

Πολύς λόγος έχει γίνει στην Ελλάδα για το πόσο καλός και επιτυχημένος ηγέτης είναι ο Recep Tayyip Erdogan. Πολλοί συμπατριώτες μας έφθασαν μέχρι του σημείου (χαριτολογώντας φυσικά) να διατυπώνουν την άποψη ότι ίσως θα έπρεπε να του ζητήσουμε ν’ αναλάβει την διακυβέρνηση και της Ελλάδας…
Φυσικά, όπως και σε κάθε τι στην ζωή, η αλήθεια βρίσκεται πάντοτε στην μέση. Στο παρόν άρθρο θα γίνει μια προσπάθεια ερμηνείας του φαινομένου Erdogan, οι οποίες θα επιχειρούν να εξηγήσουν και την σημερινή κατάσταση της Τουρκίας.
Πρώτη λοιπόν και σημαντικότερη παρατήρηση είναι ότι ο Erdogan αποτελεί τον πρώτο και μοναδικό ηγέτη στην διάρκεια των αιώνων, ο οποίος εξελέγη μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες, δεν ανετράπη εν συνεχεία με εξίσου μη δημοκρατικές και συνοπτικές διαδικασίες, αλλά τουναντίον του επετράπη όχι μόνο να κυβερνήσει αλλά και να προβεί στην ανηλεή εξόντωση των πολιτικών του αντιπάλων (κεμαλιστών). Έτσι κατέστη ο κύριος διαμορφωτής της νέας Τουρκίας, η οποία πλέον θα εντασσόταν στην χορεία των υπολοίπων δυτικού τύπου δημοκρατικών κρατών.
Όπως ήταν λογικά επόμενο, έγινε δεκτός από τον δυτικό παράγοντα είτε αυτός εκφραζόταν ως ΗΠΑ, είτε ως ΕΕ, είτε ως Ισραήλ, με «ανοικτές αγκάλες» και με ασύστολη και άνευ προηγουμένου πριμοδότηση. Σχεδόν αμέσως η Τουρκία έλαβε το καθεστώς υποψήφιου μέλους της ΕΕ, «σήκωσε» πρωτοφανές ανάστημα στις ΗΠΑ, αρνούμενη να επιτρέψει την χρήση του εδάφους της κατά την εισβολή στο Ιράκ το 2003, προωθήθηκε άμεσα το Σχέδιο Ανάν, το οποίο μόλις την τελευταία στιγμή κατέπεσε, και γενικά (και σημαντικότερα όλων) έτυχε της πλούσιας και άφθονης χρηματοδότησης είτε από ευρωπαϊκούς πόρους είτε μέσω διεθνών επενδύσεων, γεγονός που απογείωσε (προσωρινά) την τουρκική οικονομία.
Παρά ταύτα, και προς μεγάλη απελπισία των διεθνών υποστηρικτών του, εν τέλει φανέρωσε το πραγματικό του πρόσωπο, δηλαδή αυτό του γνήσιου τούρκου ηγέτη, του (οιονεί) σουλτάνου. Ενός δηλαδή ηγέτη με αυταρχικές εμμονές, βαθιά θρησκόληπτου, έντονα εθνικιστή, και μάλιστα εκπροσώπου του τουρκικού εθνικισμού, ενός εθνικισμού μισαλλόδοξου και υπερφίαλου, που προσεγγίζει τα οθωμανικά-φασιστικά πρότυπα περί της ανωτερότητας της τουρκικής φυλής και της αναξιότητας παντός μη τούρκου. Έφθασε στο πρωτοφανές σημείο της σύγκρουσης, για πρώτη φορά στα χρονικά της ιστορίας, ακόμη και με τον ισραηλινό παράγοντα, οι σχέσεις με τον οποίο παραδοσιακά ήταν άψογες.
Παράλληλα, η εσωτερική καταπίεση ξεπέρασε κάθε όριο. Σχετικά πρόσφατο παράδειγμα η επιδρομή στην εφημερίδα Zaman ή το δικαστικό «κυνηγητό» του κουρδικού κόμματος. Επίσης, η παροχή υποστήριξης προς πάσης φύσης εξτρεμιστικές οργανώσεις στον χώρο της Μέσης Ανατολής. ISIS στο Ιράκ και την Συρία, Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο, Χαμάς στην Γάζα, Τσετσένοι και λοιποί Ισλαμιστές αυτονομιστές στον Καύκασο, Τατάροι στην Κριμαία και Τουρκομάνοι στη Συρία. Η πολιτικο-οικονομική, δυτικότροπη μαφία του κεμαλικού κράτους, αντικαταστάθηκε από μια ισλαμιστική αντίστοιχη, εξέχον μέλος της οποία είναι η ίδια η οικογένεια Erdogan. Το αποτέλεσμα είναι να εξελιχθεί το τουρκικό κράτος, ουσιαστικά σε μια ανεξέλεγκτη δικτατορία, πρωτοφανή για τα σημερινά δεδομένα.
Ο Erdogan διέψευσε όλες τις ελπίδες, όλων των καλοπροαίρετων διεθνών υποστηρικτών του. Διέψευσε τις ελπίδες του φιλοτουρκικού κατεστημένου στην ΕΕ, το οποίο προς στιγμή ήλπισε πως επιτέλους θα κατόρθωνε να εντάξει στην ΕΕ την απέραντη Τουρκία, με το άφθονο και πάμφθηνο εργατικό δυναμικό, πετώντας στην άκρη τους «ενοχλητικούς» γκρινιάρηδες έλληνες και κύπριους, οι οποίοι δεν καταλαβαίνουν από «μπίζνες». Διέψευσε τις φρούδες ελπίδες του ελληνικού «τουρκολαγνικού» κατεστημένου, το οποίο κατέβαλε πάσα δυνατή προσπάθεια ώστε να τον παρουσιάσει σαν τον ιδανικό μεγάλο ηγέτη, και το οποίο άρχισε να διαπιστώνει ότι ούτε η Σχολή της Χάλκης πρόκειται να λειτουργήσει ξανά, ούτε η Κων/πολη και η υπόλοιπη Τουρκία θα εξελιχθούν σε ελληνικούς επενδυτικούς παράδεισους. Διέψευσε τις ελπίδες εκείνης της μερίδας κυπρίων, οι οποίες επιθυμούσαν και προωθούσαν την άμεση και πάση θυσία επίλυση του κυπριακού, με οποιοδήποτε κόστος και παραχώρηση, στ’ όνομα της «μπίζνας». Εξαγρίωσε κυριολεκτικά τον ισραηλινό παράγοντα καθώς και μεγάλο τμήμα του ισραηλινού λόμπι στην Αμερική. Δημιούργησε βαθιά έχθρα με τον ρωσικό παράγοντα, και πολύ σημαντικότερα έστρεψε εναντίον του τον κινεζικό παράγοντα μέσω της υποστήριξης των ουιγούρων της Βορειοδυτικής Κίνας. Συνέχισε την καταπίεση των αλεβιτών και των κούρδων, τους δε δεύτερους αντιμετώπισε με πρωτοφανή αγριότητα, ακόμη και για τα δεδομένα του κεμαλικού καθεστώτος. Με λίγα λόγια, ο Erdogan όχι απλά υιοθέτησε την κεμαλική ατζέντα σε θέματα διεκδικήσεων, αλλά την εμπλούτισε και με νέες νέο-οθωμανικές και ισλαμιστικές προεκτάσεις.
Και στο μέτωπο των δυτικών όμως, πλην ίσως αυτών που τον δημιούργησαν και του επέτρεψαν να επιβληθεί για να τους εξυπηρετήσει, τα νέα δεν είναι καλά. Μην παρασυρόμαστε από τις εικόνες εγκαρδίων συναντήσεων στις Βρυξέλλες, και φιλικών χτυπημάτων στην πλάτη. Ίσως υπό την παρούσα ευρωπαϊκή ηγεσία η στάση έναντι της Τουρκίας να εμφανίζεται ευνοϊκή, αλλά πλέον η Τουρκία έχει καταχωρηθεί στο συλλογικό υποσυνείδητο των ευρωπαίων ως η χώρα που προκάλεσε το προσφυγικό πρόβλημα, και ως χώρα εκβιαστής, αφού στην συνέχεια το χρησιμοποίησε για να αποσπάσει μεγάλα οικονομικά ποσά. Η εντύπωση αυτή θα ήταν ακόμη χειρότερη αν εμείς οι Έλληνες δεν είχαμε φροντίσει με την ανικανότητα του κρατικού μηχανισμού, και τις παρανοϊκές ιδεοληψίες μέρους της ελληνικής κοινωνίας, οι οποίες δυστυχώς βρήκαν την έκφρασή τους και σε πολιτικό επίπεδο, δεν είχαμε επιτρέψει στην πραγματικά υπεύθυνη Τουρκία να κρυφτεί πίσω μας, και ν’ αποφύγει εν πολλοίς τον αποκλειστικό καταμερισμό ευθυνών.
Κανονικά κανείς δεν θα έπρεπε να εκπλήσσεται αφού ο Erdogan, απλά είναι τούρκος, και ενεργεί με βάση τα προαιώνια ένστικτα της φυλής του. Επιπλέον, είναι ένας τυχάρπαστος, καταγόμενος από τα χαμηλά κοινωνικά στρώματα της τουρκικής κοινωνίας, τα οποία λόγω του τρόπου με τον οποίο κυβερνώνταν η Τουρκία επί αιώνες, δεν κατόρθωσαν ποτέ να αναπτύξουν ούτε την διπλωματικότητα της οθωμανικής ελίτ, ούτε την καθαρή αντίληψη των πραγμάτων η οποία χαρακτήριζε τους κεμαλικούς. Βρέθηκε να έχει εξουσία στα χέρια του, στα πλαίσια μιας κοινωνίας η οποία ποτέ της δεν κυβερνήθηκε δημοκρατικά, ποτέ της, και παρά την επί αιώνες σκανδαλωδώς ευνοϊκή μεταχείρισή της από τους δυτικούς, δεν κατόρθωσε να υιοθετήσει τις αξίες της γειτνιάζουσας Δύσης, και πάντοτε, ακόμη και σήμερα συνεχίζει να έχει ως μοντέλο λειτουργίας αυτό της εκμετάλλευσης του αδύνατου από τον δυνατό.
Γι’ αυτό και δεν παρήχθη ποτέ πολιτισμός από τους Τούρκους, σε αντίθεση με τους επίσης μουσουλμάνους άραβες ή ιρανούς. Δεν υπήρξε ποτέ τουρκική διανόηση, τουρκικές τέχνες και γράμματα, τουρκική λογοτεχνία, παρά μόνο πρωτοφανής καταπίεση των υποδούλων (ακόμη και ομοθρήσκων αράβων), χωρίς την παραμικρή αντιπαροχή προς αυτούς, εκτός της ασταμάτητης, ασυλλόγιστης και ολοκληρωτικής κατασπατάλησης πόρων των κατεχομένων λαών και εδαφών. Σε αυτό το μοντέλο βασίζεται και η θυελλώδης εκτίναξη της τουρκικής οικονομίας. Και πώς να μην υπάρξει οικονομική άνθηση σε μια χώρα με ανύπαρκτα εργατικά δικαιώματα και με εργασιακές συνθήκες σκλαβοπάζαρου.
Ο Erdogan δημιουργήθηκε από κάποιους οι οποίοι ήθελαν να ανατρέψουν τους κεμαλικούς, γιατί αυτοί θα ήταν αρκετά σώφρονες και γνώστες της καταστάσεως ώστε να μην παρασυρθούν στα περίεργα και ύπουλα μονοπάτια τα οποία ακολούθησε η τουρκική πολιτική τα τελευταία χρόνια. Πχ δεν υπήρχε ποτέ περίπτωση οι κεμαλικοί να συγκρουστούν με τους ισραηλινούς, ούτε να υποστηρίξουν εξτρεμιστικές Ισλαμιστικές αδελφότητες και εγκληματικές οργανώσεις. Και οπωσδήποτε είχαν το ιδιαίτερο ειδικό βάρος ώστε οποιαδήποτε συμμετοχή τους σε «παιχνίδια» που θα ενέπλεκαν την Τουρκία σε επαναχάραξη του ισχύοντος status quo να ανταμειβόταν με σημαντικές εδαφικές παραχωρήσεις.
Αντιθέτως, ο ερασιτέχνης Erdogan δέχθηκε με περισσή ευκολία να εμπλέξει την χώρα στα ύπουλα παιχνίδια επανασχεδιαμού της Μέσης Ανατολής, από τα οποία, όπως προκύπτει από τις εξελίξεις στο συριακό, η Τουρκία μόνον ωφελημένη δεν βγαίνει. Αντιθέτως, ανοίχθηκαν νέα μέτωπα στο εσωτερικό, και στο εγγύς εξωτερικό (χειραφέτηση κούρδων Συρίας, εχθρότητα ρωσικού παράγοντα), αλλά και με ευρύτερες προεκτάσεις. Επί παραδείγματι, η σχέση Τουρκίας-Ισραήλ ποτέ ξανά δεν θα είναι η ίδια, καθότι όπως όλοι γνωρίζουμε καλά, το Ισραήλ δύσκολα συγχωρεί. Η Αίγυπτος πλέον θεωρείται εχθρική χώρα, το δε Ιράν, σίγουρα έχει «σημειώσει» την τουρκική ανάμιξη στην συνομωσία ανατροπής του Assad.
Αυτό που δεν κατανοεί ο Erdogan, είναι ότι δημιουργήθηκε για να χρησιμοποιηθεί και να αναλωθεί. Δεν υπήρχε περίπτωση καν να ανέλθει στην εξουσία, χωρίς την ανοχή της υπερδύναμης, ούτε ποτέ θα μπορούσε να έχει βρει τα στοιχεία που απεδείκνυαν τα σχέδια για την ανατροπή του. Και ο λόγος γι΄ αυτή την εξέλιξη αναφέρθηκε παραπάνω. Οι κεμαλικοί εμποδίστηκαν να τον εξοντώσουν πριν πάρει την εξουσία, αλλά και να τον ανατρέψουν εν συνεχεία, προφανώς προειδοποιούμενοι ότι ένα πραξικόπημα δεν θα γινόταν ανεκτό όπως στο παρελθόν. Εν συνεχεία δε οι πλέον σκληροπυρηνικοί από αυτούς εξοντώθηκαν με την κατάλληλη διοχέτευση στοιχείων.
Την τρέχουσα χρονική στιγμή είναι ουσιαστικά απομονωμένος. Έχει εξυπηρετήσει τα συμφέροντα όλων των άλλων εκτός από τα δικά του. Και φυσικά, αυτοί που τον δημιούργησαν, έχουν τον κρυφό άσσο στο μανίκι τους, τον Γκιουλέν. Κάτι απόλυτα λογικό, αφού αυτοί που «σπονσοράρισαν» την άνοδό του στην εξουσία ήξεραν το ψυχογράφημά του, και έχουν εκ των προτέρων δημιουργήσει το αντίπαλο δέος, για την περίπτωση που θα γίνει πραγματικά ανεξέλεγκτος. Η δε οικονομική επιτυχία της Τουρκίας έχει ήδη αρχίσει να κάμπτεται, είτε διότι είχε τα χαρακτηριστικά φούσκας, είτε διότι οι πολιτικοί δονκιχωτισμοί του στην εξωτερική πολιτική, οδήγησαν σε ρήξη με σημαντικούς οικονομικούς/εμπορικούς εταίρους.
Ουσιαστικά πλέον μόνο η ΕΕ του συμπαρίσταται και τον υποδέχεται ως συνομιλητή. Όλοι οι άλλοι δρώντες είτε στην στενά μεσανατολική σκηνή, είτε σε ευρύτερο διεθνές επίπεδο τον αντιμετωπίζουν με μεγάλη καχυποψία. Το θέμα είναι ότι σε μια πολύ πιθανή μελλοντική αλλαγή των συσχετισμών στα ευρωπαϊκά πολιτικά πράγματα, η Τουρκία θα βρεθεί προ εκπλήξεως. Η σημερινή πολιτική συγκυρία, με άβουλους ευρωπαίους ηγέτες, πιστούς και πειθήνιους σε αποφάσεις κέντρων εξουσίας εκτός ΕΕ, δεν είναι απαραίτητο ότι θα συνεχιστεί επί μακρόν. Ήδη, η απαίτηση για κατάργηση της visa για τους Τούρκους πολίτες προσέκρουσε σε αντιρρήσεις.
Και φυσικά ας μην παρασυρόμαστε από την άσκηση κριτικής του συρμού στα κράτη που έκλεισαν τα σύνορά τους. Αυτά τα κράτη έχουν μόλις 25 χρόνια που ανέπνευσαν τον άνεμο της ελευθερίας, και είναι απόλυτα λογικό και θεμιτό να θέλουν να προασπίσουν την κρατική κυριαρχία και την ευημερία των πολιτών τους, σε αντίθεση με την «απελευθερωμένη» δυτική Ευρώπη, η οποία ουσιαστικά «διψά» για νέους είλωτες στα εργοστάσιά της, αφού αυτοί τους οποίους έκανε εισαγωγή πριν κάποιες δεκαετίες έχουν πλέον αποκτήσει άλλο status, και δεν εξυπηρετούν πλέον την επιδίωξη για χαμηλά μεροκάματα.
Ο Erdogan έχοντας εξελιχθεί σε έναν «ταύρο εν υαλοπωλείω», έχει διαπράξει «Ύβριν» κατά την αρχαιοελληνική έννοια του όρου. Είναι λοιπόν, λογικό επόμενο ότι κάποια στιγμή είτε ο ίδιος, είτε η Τουρκία, είτε και οι δύο μαζί, που είναι και το πιθανότερο, θ’ αντιμετωπίσουν την Νέμεσή τους. Και θα την είχαν προ πολλού αντιμετωπίσει αν εμείς οι Έλληνες δεν είχαμε αποδειχθεί κατά τις προηγούμενες δεκαετίες τόσο «ολίγιστοι» στην εξωτερική μας πολιτική. Φυσικά μην περιμένετε ακόμη θεαματικές εξελίξεις. Ο Erdogan δεν θα ανατραπεί άμεσα, ούτε η Τουρκία θα εξαφανιστεί, αφού δυστυχώς επί του παρόντος συνεχίζει να είναι χρήσιμη ως κράτος. Το να είσαι όμως χρήσιμος, δεν είναι πάντοτε καλός οιωνός. Μπορεί να είσαι «χρήσιμος ηλίθιος». Και όλοι καταλαβαίνουμε τι σημαίνει αυτή η αποδιδόμενη στον Λένιν έκφραση, ειδικά όταν έχουμε υποστεί και στην εσωτερική πολιτική μας σκηνή ουκ ολίγους από αυτούς. Τουλάχιστον ας αφυπνισθούμε και ας είμαστε έτοιμοι να εκμεταλλευτούμε έστω στοιχειωδώς καταστάσεις.