Ελληνικά
Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Εισαγωγή
Τρία επεισόδια έμειναν πριν οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων συζητήσουν τις προτεραιότητες για τον επόμενο θεσμικό κύκλο, με σκοπό να καταλήξουν σε συμφωνία για το επόμενο στρατηγικό θεματολόγιο (2019-2024) τον Ιούνιο του 2019.Η «Ατζέντα των Ηγετών» για το Μέλλον της ΕΕ, για μερικούς παγιδεύτηκε στη λογική «business as usual». Για κάποιους άλλους όμως αποτελεί την αναγκαία επιλογή σε έναν κόσμο που αλλάζει συνεχώς.Δεν θα μπορούσε να λειτουργήσει διαφορετικά και συμφωνώ με τη δεύτερη θέση. Είτε πρόκειται για μικρά, είτε για μεγάλα βήματα, το έχω αναφέρει και άλλη φορά, η Ένωση πρέπει να έχει τη δυνατότητα και τη θέληση να προσαρμόζεται στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Και αυτό ακριβώς κάνει. Για αυτό και αποφάσισε να βλέπει πιο μακριά από το να παγιδεύεται από τα γεγονότα ή να μένει στάσιμη.Στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (ΕΣ) του Δεκεμβρίου λοιπόν, με εξαίρεση την ευρωζώνη, δεν αναμένονταν να ληφθούν σημαντικές αποφάσεις. Ήταν περισσότερο μία διαδικασία για τα «leftovers» προηγούμενων Συμβουλίων τα οποία σε μεγάλο βαθμό παρέμειναν ως είχαν.Άλλωστε αυτό φανερώνεται και από την έκταση των συμπερασμάτων[1] (τέσσερις σελίδες συν μία για το Brexit[2]), και άλλης μίας για το Ευρώ[3].Οι λόγοι πολλοί και διάφοροι, αλλά κυρίως κατά την άποψή μου πρώτον, λόγω των επικείμενων ευρωπαϊκών εκλογών τον Μάιο και την άνοδο ευρω-σκεπτικιστικών και ακραίων πολιτικών δυνάμεων, δεύτερον, λόγω της στασιμότητας σε θέματα μετανάστευσης και τρίτον, λόγω του συνεχόμενου μπρός-πίσω στη σχέση ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου (ΗΒ), κυρίως με υπαιτιότητα του τελευταίου.Η ατζέντα του ΕΣ περιελάμβανε τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ, την ενιαία αγορά, την μετανάστευση, την κλιματική αλλαγή, την παραπληροφόρηση, τις εξωτερικές σχέσεις και το Brexit.Ωστόσο όπως προανέφερα, μόνο η «Σύνοδος για το Ευρώ» έλαβε κάποιες πρώτες αποφάσεις σχετικά με τη μεταρρύθμιση της οικονομικής και νομισματικής ένωσης. Δεν θα μπορούσε άλλωστε να κάνει διαφορετικά –αν και στην πολιτική όλα γίνονται- καθώς το θέμα είχε πάρει πολλές φορές παράταση (από το Δεκέμβριο του 2014 συζητείται έντονα, βλ. Συμπεράσματα, παρ. 4[4])Χωρίς να υποτιμάω κάποιο από τα θέματα της ατζέντας και για οικονομία χώρου, στις επόμενες παραγράφους θα εστιάσω σε συγκεκριμένα ζητήματα.
Πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ) και ενιαία αγορά
Στο ΕΣ πραγματοποιήθηκε μια πρώτη ουσιαστική ανταλλαγή απόψεων σχετικά με τον μακροπρόθεσμο προϋπολογισμό της ΕΕ, το ΠΔΠ για το 2021-2027, βάσει της έκθεσης προόδου της αυστριακής Προεδρίας.Ωστόσο υπήρξαν πολλές καθυστερήσεις και δεν θα υπάρξει συμφωνία πριν τις ευρωεκλογές. Στόχος πλέον είναι να συνεχιστούν οι συζητήσεις προκειμένου να επιτευχθεί συμφωνία το Φθινόπωρο του 2019. Αυτό το γεγονός μπορεί να προκαλέσει μία ενδεχόμενη καθυστέρηση στη χρηματοδότηση ορισμένων προγραμμάτων στις αρχές του 2021.Παράλληλα, επανεξετάστηκε η πορεία της ενιαίας αγοράς της ΕΕ σε όλες τις διαστάσεις της, με σκοπό μια εις βάθος συζήτηση την επόμενη άνοιξη πριν την λήξη της κοινοβουλευτικής περιόδου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (ΕΚ).
Μετανάστευση
Ίσως το πιο απογοητευτικό κομμάτι της ατζέντας καθώς μετά και την «παραδοχή» (04/12) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πως η διαδικασία δεν προχωράει στα θέματα αναδιοργάνωσης του συστήματος του Δουβλίνου και της εναρμόνισης των διαδικασιών ασύλου[5], δεν έχουμε να περιμένουμε κάτι ουσιαστικό μέχρι τις ευρωεκλογές, τουλάχιστον με τα σημερινά δεδομένα.Η επικείμενη Σύνοδος με τον Σύνδεσμο Αραβικών Κρατών (24-5/02/19), παρά τη σημασία που έχει δεν φαίνεται να προσφέρει λύση, δεδομένου ότι Αίγυπτος και Λιβύη δεν φανερώνουν κάποια διάθεση να βοηθήσουν ή μπορεί να ζητήσουν πολλά ως αντάλλαγμα για να το κάνουν αυτό.Σημειώνω πως η συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας όπου η τελευταία θα λάβει συνολικά έξι δις ευρώ, δεν μπορεί παρά να είναι ελκυστική για αυτές τις χώρες, για αυτό και η απουσία αντίστοιχης αποτελεί ένα από τους σημαντικούς λόγους που δε έχει προχωρήσει κάποια από τις προτάσεις για «δημιουργία πλατφόρμων» για αποβίβαση ή γρήγορη διεκπεραίωση των αφιχθέντων στην ΕΕ (βλ. τις δύο προηγούμενες αναλύσεις μου στο ΚΕΔΙΣΑ για περαιτέρω ανάλυση, 27/07 και 22/09 αντίστοιχα).Η απογοήτευση που αναφέρω έγκειται και στο γεγονός πως από τον Ιανουάριο του 2015 έως τον Δεκέμβριο του 2018, η μετανάστευση συζητήθηκε σε 21 από τις 25 επίσημες και ανεπίσημες συνεδριάσεις, συμπεριλαμβανομένης της συνάντησης Αρχηγών Κρατών και Κυβερνήσεων στο πλαίσιο της «Ατζέντας ηγετών» και παρόλα αυτά, εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται βραχυπρόθεσμα, τμηματικά και μερικές φορές διασπαστικά.Αυτό το χρονικό διάστημα, η προσοχή του ΕΣ πέρασε διάφορες φάσεις: από την «διάσωση ζωών στη θάλασσα» και το κλείσιμο της διαδρομής των δυτικών Βαλκανίων, στην προστασία των εξωτερικών συνόρων.Με την πάροδο του χρόνου, όλο και περισσότερα στοιχεία εξακολουθούν να προστίθενται στη στρατηγική της ΕΕ για τη μετανάστευση, όπως η καταπολέμηση των λαθρεμπόρων, η εξασφάλιση επιστροφών, η αναμόρφωση του κοινού ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου, η ενίσχυση των μέσων σε επίπεδο ΕΕ με επίκεντρο την κεντρική Μεσόγειο και η περαιτέρω υποστήριξη των χωρών της Βόρειας Αφρικής. Πιο μακροπρόθεσμα, ζητήματα σχετικά με την εσωτερική ασφάλεια αναμένεται να προστεθούν.Προς το παρόν, υπάρχουν ελάχιστες πιθανότητες να ξεπεραστούν ορισμένες από τις θεμελιώδεις διαφωνίες μεταξύ των κρατών-μελών σχετικά με θέματα όπως η μετεγκατάσταση των αιτούντων ασύλου. Για αυτό και η Ένωση επιμένει να εστιάζει στην μείωση των ροών των παράτυπων μεταναστών στα προ κρίσεως επίπεδα και ότι η συνολική πτωτική τάση συνεχίζεται (Συμπεράσματα Δεκεμβρίου 2018, παρ. 5).Τελευταίο και εξίσου σημαντικό στο συγκεκριμένο θέμα, η εσφαλμένη έκταση που πήρε η υιοθέτηση του Συμφώνου για την Μετανάστευση από τον ΟΗΕ, με έξι κράτη-μέλη της ΕΕ να μην το υπογράφουν, συμπεριλαμβανομένης της Αυστρίας που έχει την προεδρία[6].Το θέμα μάλιστα προκάλεσε την αποχώρηση από τον κυβερνητικό συνασπισμό του κόμματος N-VA (Φλαμανδοί Εθνικιστές) και την παραίτηση των Υπουργών του, εξαιτίας των διαφωνιών τους με τα αλλά κόμματα της κυβερνητικής πλειοψηφίας σχετικά, με αποτέλεσμα το Βέλγιο να στηρίζεται σε κυβέρνηση μειοψηφίας πλέον!Το επίθετο «εσφαλμένη» το χρησιμοποίησα καθώς αναφερόμαστε σε ένα μη νομικά δεσμευτικό κείμενο που απώτερο στόχο έχει την προώθηση της ασφαλούς και συντεταγμένης μετανάστευσης, καθώς και την μείωση της οργανωμένης διακίνησης ανθρώπων.
Brexit
Το όλο θέμα θυμίζει «σουρεάλ» -ας μου επιτραπεί η έκφραση- καταστάσεις. Σαν να βλέπεις μία διαφήμιση όπου ο μεσολαβητής μεταφέρει στην μία και στην άλλη πλευρά δηλώσεις με σε ύφος πες του… και πες της…Η κατάσταση από πλευράς Ένωσης δεν πρόκειται να αλλάξει στο συγκεκριμένο στάδιο. Δεν πρόκειται να δώσουν κάτι άλλο στο ΗΒ[7] εκτός από κάποιες διευκρινίσεις που θα ανακοινώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τις επόμενες μέρες.Προσωπικά μου θυμίζει την περίοδο πρωθυπουργίας Κάμερον όπου λίγο πριν την διεξαγωγή του δημοψηφίσματος η Ένωση έδωσε ανταλλάγματα στον τελευταίο με την διευκρίνιση πως σε περίπτωση αρνητικού αποτελέσματος, η συμφωνημένη διαδικασία παύει να ισχύει. Αντ’αυτού, το ΗΒ δυόμιση χρόνια τώρα δεν έχει αποφασίσει ακόμα τις ακριβώς θέλει, παρά μόνο τι δεν θέλει.Η Ένωση επί του θέματος ήταν ειλικρινής ευθύς εξαρχής. Σέβεται την επιθυμία του ΗΒ παρόλο που δεν θα ήθελε να φύγει, ωστόσο συζητάει μόνο το συμφωνηθέν κείμενο της 25/11/18. Αυτό τόνισε και στις 13/12/18, πως δηλαδή η συμφωνία δεν είναι προς αναδιαπραγμάτευση και πως η λύση ασφαλείας (backdrop), προορίζεται να λειτουργήσει ως ασφαλιστική δικλείδα για να αποφευχθούν τα σκληρά σύνορα στην Ιρλανδία και να διασφαλιστεί η ακεραιότητα της ενιαίας αγοράς.Παράλληλα, η Ένωση θα εργαστεί με ταχείς ρυθμούς για να επιτευχθεί μια μεταγενέστερη συμφωνία που θα καθορίσει μέχρι τις 31/12/20 εναλλακτικές διευθετήσεις, ώστε να μη χρειαστεί να ενεργοποιηθεί η λύση ασφαλείας.Αν παρ’ όλα αυτά ενεργοποιηθεί, θα εφαρμοστεί προσωρινά, εκτός εάν και έως ότου αντικατασταθεί από μεταγενέστερη συμφωνία που θα εξασφαλίζει την αποφυγή σκληρών συνόρων.Σε κάθε περίπτωση, η συμφωνία της 25/11/18 πρέπει να ολοκληρωθεί και να επικυρωθεί και από τις δύο πλευρές μέχρι την ημερομηνία αποχώρησης (29/3/19).Οι πιθανότητες αποχώρησης του ΗΒ χωρίς συμφωνία έχουν πλέον αυξηθεί μετά και την πρόταση μομφής εναντίον της Βρετανίδας πρωθυπουργού Τερέζα Μέι από το ίδιο της το κόμμα και ίσως και μίας δεύτερης από την αξιωματική αντιπολίτευση λόγω της αναβολής της ψηφοφορίας στη Βουλή των Κοινοτήτων για την τρίτη εβδομάδα του Ιανουαρίου 2019.Παράλληλα αυξάνεται και η πίεση και αναφέρεται από πολλά μέσα όλο και περισσότερο η πιθανότητα πραγματοποίησης ενός δεύτερου δημοψηφίσματος. Κάτι αντίστοιχο είχε γίνει με την περίπτωση της Δανίας η οποία είχε απορρίψει το Μάαστριχτ σε δημοψήφισμα και πραγματοποίησε δεύτερο, αφού όμως κατέθεσε ρεαλιστικές και υποστηριζόμενες από όλα τα κόμματα της χώρας προτάσεις, τις οποίες και δέχτηκε η Ένωση στο πλαίσιο της καλής συνεργασίας… και όχι παίζοντας τζόγο όπως φάνηκε να κάνει η Βρετανίδα πρωθυπουργός.Στο θέμα πάντως, μέχρι στιγμής το κυβερνών Συντηρητικό κόμμα φαίνεται να τηρεί τις εθνικές δεσμεύσεις του περί μη διεξαγωγής δεύτερου δημοψηφίσματος.Σύμμαχος προς την εξεύρεση λύσης μπορεί να αποτελέσει ενδεχομένως η απόφαση του Δικαστηρίου της Ένωσης[8] πως το ΗΒ μπορεί μονομερώς να ανακαλέσει το άρθρο 50.Αν ωστόσο η επικείμενη συμφωνία καταψηφιστεί, ουσιαστικά η μοναδική επιλογή είναι πως «δεν υπάρχει συμφωνία». Αυτή η πτυχή είναι μεγάλης βαρύτητας και θα πρέπει να διευκρινιστεί κατά τη διάρκεια της ψηφοφορίας στη Βουλή των Κοινοτήτων. Ότι δηλαδή, ο μόνος τρόπος να αποφύγει το ΗΒ την «μη συμφωνία», είναι να ψηφιστεί το εναλλακτικό σχέδιο. Για το συγκεκριμένο θέμα, πρέπει να διαχωριστεί επίσης η μορφή που θα έχει η μελλοντική σχέση με την ΕΕ (νορβηγικό ή καναδικό μοντέλο). Η συγκεκριμένη συζήτηση δεν είναι επί της παρούσης, αλλά θα συζητηθεί στο μέλλον[9].
Σύνοδος για το Ευρώ
Είναι λάθος αυτές οι πρώτες αποφάσεις να συγκρίνονται με τις προτάσεις Μακρόν πριν από περίπου ένα χρόνο[10] ή με τις θέσεις Γιούνκερ στο ζήτημα του προϋπολογισμού της ευρωζώνης[11]. Δεν είναι αυτή η ουσία της συμφωνίας που επετεύχθη.Τι αποφασίστηκε όμως: Σε σχέση με τις αλλαγές στην Ευρωζώνη, η πρώτη απόφαση αφορά τη δημιουργία μιας κοινής βάσης για το Ταμείο Ενιαίας Διευκόλυνσης.
Δεύτερον, συμφωνήθηκε να δοθούν ισχυρότερες εξουσίες στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ΕΜΣ) για την πρόληψη και τη διαχείριση των χρηματοπιστωτικών κρίσεων, ώστε να διευρυνθεί ο ρόλος του και να μπορεί να δανείζει χώρες που ακολουθούν υγιείς δημοσιονομικές πολιτικές, αλλά οι οικονομίες τους βρίσκονται αντιμέτωπες με κάποιο απρόβλεπτο σοκ.Αυτές οι δύο αποφάσεις – που σημαίνουν την αλλαγή της Συνθήκης του ΕΜΣ το συντομότερο δυνατό – ενισχύουν σημαντικά την νομισματική ένωση.
Επιπλέον, οι Υπουργοί Οικονομικών θα επιταχύνουν τις εργασίες σχετικά με τη δημιουργία ενός δημοσιονομικού μέσου της ζώνης του ευρώ. Είναι σημαντικό όμως να εγκριθεί σε ένα ενιαίο σύνολο, από όλα τα κράτη-μέλη, στο πλαίσιο του μακροπρόθεσμου προϋπολογισμού της ΕΕ. Σκοπός είναι ο προϋπολογισμός της Ευρωζώνης να ενσωματωθεί στον ενωσιακό, ενώ μέσα στους επόμενους μήνες θα καθοριστεί το μέγεθός του και οι προϋποθέσεις χρηματοδότησης των κρατών- μελών. Λόγω διαφωνιών με τις χώρες του Βορρά, δεν υπήρξε συμφωνία στο θέμα της πανευρωπαϊκής εγγύησης των καταθέσεων, κυρίως λόγω των μη εξυπηρετούμενων δανείων!
Επίλογος
Όπως ανέφερα παραπάνω, η όποια φιλοδοξία για περαιτέρω ενωσιακή πολιτική προσκρούει κατά κύριο λόγο στις επικείμενες ευρωεκλογές.Για μερικούς αναλυτές οφείλεται και στην αλλαγή της ηγεσίας του CDU, αλλά η εμπειρία δείχνει πως η ευρωπαϊκή πολιτική των Γερμανών παραμένει σταθερή και στηρίζεται σε μακροπρόθεσμο πρόγραμμα και όχι κυρίως σε πρόσωπα.Η «Ατζέντα των Ηγετών» όμως, υπήρξε μεταξύ άλλων το αποτέλεσμα της απόφασης του ΗΒ να αποχωρήσει από την ΕΕ και έθεσε σε λειτουργία ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο για την επόμενη φάση της ευρωπαϊκής ενοποίησης.Ανεξάρτητα από τα σενάρια που κυκλοφορούν, επίσημα[12] ή όχι, κατά την άτυπη Σύνοδο στο Σιμπιού της Ρουμανίας στις 9 Μαΐου 2019, οι αρχηγοί κρατών ή κυβερνήσεων θα συζητήσουν τις προτεραιότητες για τον επόμενο θεσμικό κύκλο, με σκοπό να καταλήξουν σε συμφωνία για το επόμενο στρατηγικό θεματολόγιο τον Ιούνιο του 2019.Τον ερχόμενο Μάιο λοιπόν, η Ένωση θα πρέπει να έχει κάνει ένα απολογισμό των πεπραγμένων της και να ζητήσει πολλά περισσότερα, επιδεικνύοντας στους Ευρωπαίους πολίτες πόσο έχει προχωρήσει η διαδικασία, την σημασία που έχει αυτή για αυτούς, παρέχοντας παράλληλα έναν νέο και σαφή στόχο.Μία νέα «Ατζέντα Ηγετών», χωρίς leftovers, και με τους Ευρωπαίους σύμφωνους με τον κοινό στόχο, θεωρητικά και πρακτικά συνάμα.Με τις σημερινές δημοσκοπήσεις- όπως όλα δείχνουν-, το ΕΛΚ και οι Σοσιαλιστές χάνουν αρκετές από τις σημερινές δυνάμεις τους, με τους ευρω-σκεπτικιστές να ανεβάζουν τα ποσοστά τους στις περίπου 117/751 θέσεις, 16% δηλαδή επί του συνόλου.Μπορεί για μερικούς αυτό να φαντάζει μικρό ποσοστό, αλλά σε συνδυασμό με την πτώση των πρώτων και τις αλλαγές σε παγκόσμια κλίμακα, η ανάγκη να καθοριστεί αναλόγως ο ρόλος της Ευρώπης θα αποτελέσουν μία από τις κύριες προκλήσεις για τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων της ΕΕ.Όχι κατά τις ευρωεκλογές μόνο, αλλά και κατά τα προσεχή έτη. Και σε αυτό το σημείο είναι που συμφωνώ με αυτό που έχει αναφέρει ο πρώην πρωθυπουργός της Φινλανδίας κ. Σταμπ[13]:«Εάν κάνουμε τα πράγματα σωστά, τα επόμενα χρόνια θα κοιτάμε πίσω σε αυτή την εποχή των επίδοξων λαϊκιστών ως μίας ακόμα επιλυθείσας κρίσης στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αν δεν το καταφέρουμε σωστά, κινδυνεύουμε να επιστρέψουμε σε μια εποχή απροκάλυπτου εθνικισμού και ευρωπαϊκής έλλειψης εξουσίας».
Σημειώσεις
[1] http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-17-2018-INIT/el/pdf
[2] http://data.consilium.europa.eu/doc/document/XT-20022-2018-INIT/el/pdf
[3] https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2018/12/14/statement-of-the-euro-summit-14-december-2018/
[4] http://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-237-2014-INIT/el/pdf
[5] https://ec.europa.eu/home-affairs/news/managing-migration-commission-calls-time-asylum-reform-stalling_en
[6] Αναλυτικά για το σύμφωνο και τι σημαίνει βλ. https://news.un.org/en/story/2018/12/1028641
[7] Ότι συμφωνήθηκε στο Έκτακτο Συμβούλιο της 25/11 και τις όποιες διευκρινήσεις στα συμπεράσματα Δεκεμβρίου. Αναλυτικά βλ. https://www.consilium.europa.eu/el/meetings/european-council/2018/11/25/
[8] https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2018-12/cp180191el.pdf
[9] Αναλυτικά για τους παραπάνω προβληματισμούς βλ. http://bruegel.org/2018/12/how-a-second-referendum-could-be-the-best-way-to-overcome-brexit-impasse/
[10] http://international.blogs.ouest-france.fr/archive/2017/09/29/macron-sorbonne-verbatim-europe-18583.html
[11] https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/euco-emu-booklet-june2018_en.pdf
[12] https://ec.europa.eu/commission/future-europe/white-paper-future-europe/white-paper-future-europe-five-scenarios_en
[13] http://www.alexstubb.com/the-next-generation-of-europe/