Ελληνικά
Γράφει ο Γιώργος Κουκάκης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Την ώρα που όλοι έχουν στραμμένη την προσοχή τους στην τεταμένη σχέση μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, μία άλλη σχέση αυτή της Τουρκίας με το Ισραήλ φαίνεται να αναθερμαίνεται. Στις 09 Μαρτίου 2022 ο Πρόεδρος του Ισραήλ Isaac Herzog επισκέφθηκε τον Τούρκο ομόλογό του Recep Tayyip Erdoğan, σε μία επίσημη τελετή στο προεδρικό μέγαρο απολαμβάνοντας ιδιαίτερες τιμές[1]. Αξίζει επίσης να επισημάνουμε ότι η τελευταία φορά που επισκέφτηκε Ισραηλινός Πρόεδρος την Τουρκία ήταν το 2007, δεκαπέντε χρόνια πριν, και ότι η εν λόγω επίσκεψη πραγματοποιήθηκε κατόπιν πρόσκλησης του Τούρκου Προέδρου[2].
Οι διμερείς σχέσεις του Ισραήλ με την Τουρκία ξεκίνησαν με τις καλύτερες προϋποθέσεις, καθώς το 1949 η Τουρκία ήταν η πρώτη μουσουλμανική χώρα που αναγνώρισε[3] το νεοσύστατο Κράτος του Ισραήλ. Η υπογραφή των «Συμφωνιών του Όσλο» το 1993 μεταξύ του Ισραήλ και της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO) βελτίωσαν ακόμα περισσότερο τις σχέσεις τους, οι οποίες αποκορυφώθηκαν το 1996 με την υπογραφή στρατηγικών συμφωνιών[4]. Η άνοδος ωστόσο του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στην εξουσία το 2002 οδήγησε σταδιακά στη όξυνσή τους[5].
Το 2009 μάλιστα, κατά τη διάρκεια της Παγκόσμιας Οικονομικής Συνόδου στο Davos, ο Recep Tayyip Erdoğan[6] -κατακρίνοντας φανερά την ισραηλινή στάση απέναντι στους Παλαιστίνιους- αποκάλεσε τον Ισραηλινό Πρόεδρο λίγο-πολύ δολοφόνο[7]. Το 2010 εννέα Τούρκοι ακτιβιστές που προσπαθούσαν να μεταφέρουν ανθρωπιστική βοήθεια σε Παλαιστίνιους στη Γάζα με το πλοίο Mavi Marmara σκοτώθηκαν από Ισραηλινούς στρατιώτες[8] και το 2011 η Τουρκία απέσυρε τον Πρέσβη της στο Ισραήλ.
Το 2013 ωστόσο, οι σχέσεις των δύο Κρατών βελτιώθηκαν[9] έπειτα από την απολογία του Ισραήλ[10], ενώ το 2016 αποκαταστάθηκαν και σε διπλωματικό επίπεδο. Αυτό που έχει όμως εξαιρετική σημασία, είναι το γεγονός ότι οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις των δύο κρατών παρέμειναν ανεπηρέαστες, αγγίζοντας αξιοσημείωτα υψηλά επίπεδα[11] κατά την περίοδο 2012-2014, καθώς η Τουρκία αποτελεί το μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο του Ισραήλ.
Ας περάσουμε όμως στην επίσκεψη της 9ης Μαρτίου 2022. Αν και συμβολικά, όλα τα γεγονότα έχουν τη σημασία τους. Γιατί δηλαδή την «πρώτη κίνηση» την έκανε η Τουρκία; Το χρονικό διάστημα που συμβαίνει κάθε γεγονός έχει επίσης τη δική του σημασία. Γιατί τώρα και όχι κάποια άλλη στιγμή; Τις απαντήσεις θα τις βρούμε, εξετάζοντας την κατάσταση που επικρατεί σε περιφερειακό επίπεδο και ερμηνεύοντας τις δηλώσεις των Προέδρων των δύο κρατών.
Αυτό που οφείλουμε να επισημάνουμε είναι ότι η Τουρκία νιώθει «ευάλωτη» και «παραγκωνισμένη». Στο εσωτερικό της, βλέπει την οικονομία της να καταρρέει μέρα με τη μέρα και τη δυσαρέσκεια των πολιτών της να αυξάνεται. Στις εξωτερικές της σχέσεις, βλέπει τη Δύση να της έχει γυρίσει την πλάτη καθώς η διαδικασία ένταξής της στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει «παγώσει» και χώρες που ανέκαθεν θεωρούσε ως εχθρούς όπως η Ελλάδα και η Κύπρος να συνάπτουν τριμερείς συνεργασίες με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Ιορδανία. Επιπρόσθετα βλέπει ως απειλή την Αμυντική Συμφωνία της χώρας μας με τη Γαλλία.
Σε όλα αυτά έρχονται να προστεθούν οι Συμφωνίες Οριοθέτησης ΑΟΖ που υπέγραψε η Κύπρος με την Αίγυπτο (2003), το Λίβανο (2007) και το Ισραήλ (2010), καθώς και τη μονομερή οριοθέτηση του Βόρειου και Βορειοδυτικού τμήματός της Κύπρου (2019). Η Τουρκία, σε μια προσπάθεια να μη μείνει θεατής στις εξελίξεις, υπέγραψε το παράνομο Τουρκο-Λιβυκό Μνημόνιο το 2019, ενώ η χώρα μας το 2020 υπέγραψε Συμφωνία οριοθέτησης ΑΟΖ με την Αίγυπτο. Όλα επομένως δείχνουν ότι η Τουρκία πήρε την πρωτοβουλία στην προσέγγιση των δύο κρατών λόγων των σοβαρών προβλημάτων που αντιμετωπίζει. Αν και η όλη κατάσταση δικαιολογεί μέχρι κάποιο βαθμό και τη χρονική συγκυρία, από μόνη της δεν είναι αρκετή. Για το λόγο αυτό θα εξετάσουμε τις δηλώσεις των δύο Προέδρων.
Ο Ισραηλινός Πρόεδρος επεσήμανε ότι η επίσκεψή του αποτελεί συνέχεια της επικοινωνίας που είχε με τον Τούρκο ομόλογό του, από την πρώτη ημέρα της εκλογής του[12]. Επομένως η προσέγγιση των δύο κρατών ίσως να σχετίζεται με την αντικατάσταση του Benjamin Netanyahu, καθώς η ιστορία έχει δείξει ότι η εξωτερική πολιτική ενός κράτους πολλές φορές αλλάζει με την αλλαγή του ηγέτη. Στην δήλωσή του αντίστοιχα ο Τούρκος Πρόεδρος ανέφερε ότι βλέπει την επίσκεψη ως μία ευκαιρία να ξαναρχίσουν τη συνεργασία που ξεκίνησαν στον τομέα της ενέργειας, αναφερόμενος στα ερευνητικά πλοία και τη δυνατότητα συνεργασίας στη Μεσόγειο[13]. Τα λεγόμενά του δε, επιβεβαίωσε στη δήλωσή του ο Ισραηλινός ομόλογός του.
Αυτό είναι ίσως και το πιο ανησυχητικό γεγονός, ειδικά αν το συσχετίσουμε με το πρόσφατο non-paper που φέρεται να διέρρευσε από το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών σχετικά με τον αγωγό EastMed. Το ενδεχόμενο δηλαδή της απόσυρσης της υποστήριξης των Η.Π.Α. όσον αφορά την κατασκευή του εν λόγω αγωγού, δημιούργησε ένα «κενό ασφαλείας» στην ευρύτερη περιοχή, αφήνοντας περιθώριο δράσης στην Τουρκία. Το ζητούμενο είναι κατά πόσο το Ισραήλ θα παραμείνει σταθερό στις υποχρεώσεις του ως συμβαλλόμενο μέρος της τριμερούς συμφωνίας με την χώρα μας και την Κύπρο ή θα αποχωρήσει από αυτήν εγκαινιάζοντας μία νέα συμφωνία με την Τουρκία.
Υπάρχει ωστόσο και μία ακόμα πιθανότητα, αυτή της προσχώρησης της Τουρκίας στην Τριμερή Συμφωνία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ (και Η.Π.Α.) το αποκαλούμενο σχήμα «3+1», καθώς στις δηλώσεις τους όλες οι εν λόγω χώρες έχουν ξεκαθαρίσει ότι η συμφωνία δεν είναι αποκλειστική αλλά είναι «ανοιχτή» και σε αλλά μέλη. Η πιθανότητα αυτή ωστόσο είναι τόσο μικρή, που θα πρέπει να θεωρείται αμελητέα. Η προσοχή μας επομένως θα πρέπει να παραμείνει στραμμένη στο Ισραήλ το οποίο -όπως όλα δείχνουν- θα κληθεί σύντομα να μας αποδείξει αν η σχέση του με την Ελλάδα και την Κύπρο πρόκειται για την περίφημη μέθοδο του ελληνικού κινηματογράφου:
«Στρίβειν δια του αρραβώνος…»
Πηγές
[1] Βλ. https://www.tccb.gov.tr/en/news/542/135917/president-herzog-of-israel-at-the-presidential-complex.
[2] Βλ. https://www.gov.il/en/departments/news/press-080322.
[3] Βλ. Τζιάρρας Ζήνωνας & Μούδουρος Νίκος, Η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο. Ιδεολογικές όψεις εξωτερικής πολιτικής. Τουρίκη, Αθήνα, 2016, σ. 155.
[4] Οπ.π.
[5] Βλ. Τζιάρρας Ζήνωνας & Μούδουρος Νίκος, οπ.π., σ. 154.
[6] Τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο ήταν Πρωθυπουργός της Τουρκίας.
[7] Βλ. Τζιάρρας Ζήνωνας & Μούδουρος Νίκος, οπ.π., σ. 157.
[8] Οπ.π.
[9] Βλ. Τζιάρρας Ζήνωνας & Μούδουρος Νίκος, οπ.π., σ. 158.
[10] Κατόπιν παρέμβασης των ΗΠΑ.
[11] Βλ. Τζιάρρας Ζήνωνας & Μούδουρος Νίκος, οπ.π., σ. 206.
[12] Βλ. https://www.gov.il/en/departments/news/press-0903222.
[13] Βλ. https://www.tccb.gov.tr/en/news/542/135922/-it-is-in-our-hands-to-contribute-to-making-peace-serenity-and-the-culture-of-co-existence-prevail-once-again-in-our-region-.
