Ελληνικά
Γράφει ο Πέτρος Γκάτζιος, Πολιτικός Επιστήμονας-Διεθνολόγος
Την περασμένη Παρασκευή 4/12/2015, ο Αναπληρωτής Υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Γιάννης Μουζάλας, προσπάθησε να καθησυχάσει την ελληνική κοινή γνώμη αναφέροντας μεταξύ άλλων πως στις αποφάσεις του, το Συμβούλιο Υπουργών Εσωτερικών της ΕΕ, «έβαλε τέλος στις φήμες περί εξόδου της Ελλάδος από τη ζώνη Σένγκεν, που συστηματικά χτιζόντουσαν την τελευταία εβδομάδα από κάποιους στο εξωτερικό».
Με τους χειρισμούς της ελληνικής κυβέρνησης τους τελευταίους μήνες όμως, η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση.
«Νομικά», όπως ανέφερε και ο Λουξεμβούργιος Υπουργός Εξωτερικών και Μεταναστευτικής Πολιτικής Ζαν Άσελμπορν αμέσως μετά το Συμβούλιο Υπουργών, δεν υφίσταται «αποκλεισμός» ή «έξοδος» κάποιου κράτους μέλους από τη ζώνη Σένγκεν. Η ζημιά όμως που προκαλεί μία τέτοια συζήτηση αλλά και η στοχοποίηση της Ελλάδας μπορεί να δημιουργήσει περαιτέρω προβλήματα στα ήδη πολλά.
Η Συνθήκη Σένγκεν όντως προβλέπει τη λήψη σταδιακών μέτρων για επαναφορά εσωτερικών συνοριακών ελέγχων. Υπάρχουν δύο είδη πιθανόν αναστολών. Η βραχυπρόθεσμη (μέχρι τρείς μήνες) και η μακροπρόθεσμη (μέχρι δύο έτη).
Στα συμπεράσματα προτιμήθηκε να συμπεριληφθεί η πρόβλεψη για τη μακροπρόθεσμη λύση σε περίπτωση που συνεχιστούν να υπάρχουν σοβαρές ανεπάρκειες στους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα (Συμβούλιο ΕΕ, 14937/15, 4/12/15, σ.9).
Σχετικά με τους συνοριακούς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα της ΕΕ, που πρώτη εισήγαγε η Γερμανία, ο κ. Άσελμπορν ανέφερε ότι τον Μάρτιο θα εξεταστεί η δυνατότητα παράτασής τους, πέρα των έξι μηνών που προβλέπει η Συνθήκη Σένγκεν (άρθρο 26).
Τα προηγούμενα χρόνια, τα κράτη-μέλη έχουν κάνει επίκληση σχετικών διατάξεων, συνήθως για λίγες μέρες πχ. κατά τη διάρκεια ενός διεθνούς τουρνουά ποδοσφαίρου ή κάποιας Συνόδου κορυφής ή κάποιου έκτακτου συμβάντος (η Πορτογαλία στο ευρ. Πρωτάθλημα ποδοσφαίρου το 2004, η Γαλλία το 2005 μετά τις βομβιστικές επιθέσεις στο Λονδίνο κτλ).
Από το φθινόπωρο όμως, τα κράτη-μέλη τις έχουν επικαλεσθεί πιο συχνά και για μεγαλύτερες χρονικές περιόδους, ως απάντηση στην προσφυγική/μεταναστευτική κρίση.
Δεδομένου ότι αυτή η επανεισαγωγή επιτρέπεται μόνο για μια μέγιστη περίοδο έξι μηνών, θα υπάρξει νομικό πρόβλημα εάν τα κράτη μέλη θέλουν να παρατείνουν τους ελέγχους αυτούς τον Μάρτιο του 2016, γεγονός που λογικά θα οδηγήσει σε περισσότερη πίεση προς την Ελλάδα. Το προσφυγικό/μεταναστευτικό δεν πρόκειται άλλωστε να επιλυθεί τους επόμενους μήνες.
Επανερχόμενος στην επιλογή της μακροπρόθεσμης λύσης που έκανε το Συμβούλιο Υπουργών, με τα σημερινά δεδομένα, η Ελλάδα θα έχει μεγάλο πρόβλημα καθώς θα πιέζεται συνέχεια και θα είναι δακτυλοδεικτούμενη από αρκετά κράτη-μέλη (βλ. Ουγγαρία-Ορμπάν, Σλοβακία-Φίκο και πρόσφατα Ολλανδία- Ντάισελμπλουμ/Ρούτε).
Υπενθυμίζω πως μόνο όταν τα μέσα ενημέρωσης διέδωσαν με ηχηρό τρόπο την απειλή περί αποκλεισμού από το Σένγκεν, η Ελλάδα δέχθηκε να κάνει μια σειρά από κινήσεις για να αντιμετωπίσει το προσφυγικό:
Πρώτον, ενεργοποίησε τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας, προκειμένου να λάβει υλική βοήθεια (σκηνές, γεννήτριες, κρεβάτια, είδη υγιεινής και έκτακτης ανάγκης πρώτων βοηθειών) για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο που εισρέουν στη χώρα.
Δεύτερον, συμφώνησε με τη Frontex σε ένα επιχειρησιακό σχέδιο στα σύνορα μεταξύ Ελλάδας και ΠΓΔΜ και
Τρίτον, υπέβαλε αίτημα για την ανάπτυξη της Ομάδας Άμεσης Επέμβασης της Frontex (RABIT) στα νησιά του Αιγαίου, προκειμένου να ενισχυθεί η φύλαξη των εξωτερικών συνόρων.
Είναι οξύμωρο να ζητάμε εδώ και μήνες περισσότερα μέσα περιπολίας στη Μεσόγειο και διάσωση των μεταναστών, περισσότερα κονδύλια για τη δημιουργία «καταφυγίων» αιτούντων ασύλου, καθώς και να «επιβάλλουμε» μαζί με Ιταλία την καθιέρωση ποσοστώσεων μετανάστευσης στην ΕΕ, και παρόλα αυτά, να έχουμε κάνει ελάχιστα για να λάβουμε αυτή τη βοήθεια.
Αναφορές του Υπουργού Γιάννη Μουζάλα (03/12/2015) πως με βάση τους ελληνικούς νόμους, μόνο ελληνικές δυνάμεις μπορούν να περιπολούν στα σύνορα ή πως στο κείμενο που απέστειλε η FRONTEX για παρατηρητές από τη FYROM, αναφέρεται η τελευταία ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας» (07/12/2015) δεν αποτελούν πειστικά επιχειρήματα στην ΕΕ και προβάλλονται προφανώς για εσωτερική κατανάλωση.
Στα συμπεράσματα των Υπουργών Εσωτερικών αναφέρεται επίσης και η όχληση αρκετών Υπουργών που ακόμα δεν έχουν τεθεί σε λειτουργία τα πέντε κέντρα υποδοχής (hotspots), που δεν λειτουργεί κανονικά ο προσωρινός μηχανισμός μετεγκατάστασης, καθώς και η μη ύπαρξη προόδου στο διάλογο με τρίτα κράτη, εννοώντας φυσικά την Τουρκία (σ. 8).
Η τελευταία θυμίζω πως στις 29/11/2015 έλαβε ότι ζήτησε από την ΕΕ καθώς οι Ευρωπαίοι τη θεωρούν και ορθώς κατά τη γνώμη μου, ως τον κρίσιμο κρίκο στην επίλυση του προσφυγικού
Για τους Ευρωπαίους, είναι προφανές πως η δημιουργία των hotspots για την καταγραφή των προσφύγων προχωρεί με αργούς ρυθμούς και πως η Ελλάδα διστάζει να αποδεχθεί ευρωπαϊκή βοήθεια, καθώς φοβάται μήπως οι πρόσφυγες παραμείνουν τελικά στην Ελλάδα.
Οι Ευρωπαίοι θα πιέζουν επίσης την Ελλάδα να αυξήσει τη δυνατότητα υποδοχής προσφύγων έως το όριο των 50.000 που είχε αποφασιστεί στη σύνοδο των ηγετών των Δυτικών Βαλκανίων τον Οκτώβριο (Δήλωση Ηγετών, 25/10, παρ. 5).
Οι ελληνικές αρχές έχουν ήδη ξεκινήσει τις κινήσεις προς αυτήν την κατεύθυνση και ελπίζω η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να συμπεριλάβει αυτή την πρόοδο στην Έκθεσή της για την πρόοδο στο Σένγκεν, ειδάλλως μπορεί να προτείνει τη λήψη συγκεκριμένων μέτρων συμπεριλαμ-βανομένης της λήψης βοήθειας από τη Frontex.
Αποτελεί ειρωνεία, ένα οργανισμός που έχει στηθεί για αυτό το σκοπό και οι προηγούμενες κυβερνήσεις έχουν επιτύχει μεγάλη βελτίωση στη λειτουργία και στην ενίσχυσή του, να προκαλεί «σοβαρή ανεπάρκεια» στα εξωτερικά σύνορα της Σένγκεν. Και αυτό γιατί η μη αίτηση συνδρομής αναφέρεται σχετικά στη νομοθεσία της ΕΕ για του συνοριακούς ελέγχους και αποτελεί παραβίαση των κανόνων Σένγκεν.
Ένα πρώτο δείγμα έδωσαν οι Γαλλο-Γερμανοί όπου σύμφωνα με δημοσιογραφικές αναφορές (07/12/2015) ντε Μεζιέρ και Καζνέβ έστειλαν κοινή επιστολή στον αρμόδιο Επίτροπο Δημήτρη Αβραμόπουλο με την οποία του ζητούν να εξουσιοδοτηθεί η Frontex ώστε σε εξαιρετικές περιπτώσεις να δρα ακόμη και χωρίς σχετικό αίτημα κράτους-μέλους.
Όλα τα παραπάνω δεν αναιρούν τις δυσκολίες του εγχειρήματος αντιμετώπισης/ανάσχεσης της προσφυγικής/μεταναστευτικής κρίσης από την πλευρά της Ελλάδας αλλά επιτάσσουν τη γρήγορη εφαρμογή των αποφάσεων, τουλάχιστον σε επίπεδο ΕΕ.
Δεν είναι η πρώτη φορά άλλωστε που η Συνθήκη Σένγκεν κινδυνεύει να φυλλορροήσει. Το 2011, φοβούμενη μια εισροή των προσφύγων της Βόρειας Αφρικής, Ιταλία και Γαλλία πίεσαν για την αναθεώρηση της Συμφωνίας.
Μερικοί ίσως να θυμούνται πως και το Μάρτιο του 2012, ο τότε αρμόδιος Υπουργός Μιχάλης Χρυσοχοϊδης ανέφερε πως υπήρχε κίνδυνος «απέλασης» από τη Συνθήκη Σένγκεν αν η χώρα δεν αντιμετώπιζε το ζήτημα της παράνομης μετανάστευσης μέχρι τον Ιούνιο του 2012. Ίσως να θυμάστε και πως ο τότε Πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας κ. Σαρκοζί είχε ζητήσει τον αποκλεισμό από το Σένγκεν όποιας χώρας δεν μπορεί να ελέγξει τα σύνορά της.
Σκεφτείτε τώρα μετά τα γεγονότα της 13ης Νοεμβρίου 2015 και την επέλαση της Λε Πεν στον α γύρο των περιφερειακών εκλογών στη Γαλλία, τι πίεση θα υπάρξει για την Ελλάδα.
Είναι πλέον σοβαρό το ενδεχόμενο τα κράτη-μέλη να ενεργοποιήσουν το άρθρο 19 της Συνθήκης Σένγκεν, το οποίο προβλέπει την απόδοση προθεσμίας τριών μηνών στο κράτος μέλος να συμμορφωθεί και στην περίπτωση που αυτό δεν συμβεί, να ενεργοποιήσουν το άρθρο 26 για την επιβολή συνοριακών ελέγχων για όλες τις εισόδους προσώπων που προέρχονται από την Ελλάδα.
Από τη στιγμή που η Ελλάδα δεν έχει χερσαία σύνορα με τα υπόλοιπα μέλη του Σένγκεν, αυτό μπορεί να σημαίνει, τα πορθμεία και οι πτήσεις που προέρχονται από τη χώρα να υποβάλλονται σε ελέγχους διαβατηρίων.
Σαφώς η Ελλάδα λογικά θα συμμορφωθεί λίγο πριν την εκπνοή της τρίμηνης προθεσμίας αλλά αυτό δεν αποτελεί σοβαρή και υπεύθυνη πολιτική.
Τέλος σε όλα αυτά αν συμπληρώσουμε:
Πρώτον, το γεγονός πως οι Ολλανδοί έχουν θέσει το θέμα δημιουργίας Μίνι-Σένγκεν (η Ολλανδία αναλαμβάνει την προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ το α εξάμηνο του 2016).
Δεύτερον, το γεγονός πως το β’ εξάμηνο την προεδρία αναλαμβάνει η Σλοβακία, χώρα που επιτίθεται στην Ελλάδα[1] και έχει κινηθεί νομικά (2/12/2015) στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο της ΕΕ κατά της εθελοντικής κατανομής 160.000 προσφύγων μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ τα επόμενα δύο χρόνια[2], όπως και η Ουγγαρία (03/12/2015). Η κίνηση της Σλοβακίας θεωρώ πως αποτελεί μέτρο πίεσης προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Τρίτον, το γεγονός πως αναμένουμε την πρόταση για την κοινή ακτοφυλακή και συνοριοφυλακή της ΕΕ από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή την επόμενη εβδομάδα, και
Τέταρτον, την πρόταση για σύγκλιση μίνι Συνόδου Κορυφής για το Προσφυγικό από τον Καγκελάριο της Αυστρίας πριν την έναρξη του τακτικού Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η ελληνική κυβέρνηση δεν θα πρέπει να εφησυχάζει καθόλου.
Στο δια ταύτα, κατά κάποιον τρόπο, οι έκτακτες συνθήκες που συνιστούν σοβαρή απειλή στη δημόσια πολιτική ή την εσωτερική ασφάλεια είναι κάτι υποκειμενικό, εξαρτάται από τη συναισθηματική φόρτιση των ημερών, και δεν αποτρέπει σε καμία περίπτωση την προσπάθεια χαρακτηρισμού των όποιων συνθηκών ως παραβίαση των κανόνων Σένγκεν.
Το καλοκαίρι ορισμένα κράτη-μέλη προσπάθησαν να εξαναγκάσουν την Ελλάδα να εγκαταλείψει το ευρώ «προσωρινά» παρόλο που η πρόταση στερείτο νομικών επιχειρημάτων. Προσοχή μην μας πιέσουν προς αυτή την κατεύθυνση και για το Σένγκεν.
[1] Οι ενδοιασμοί των Σλοβάκων στο ζήτημα των προσφύγων οφείλονται, μεταξύ άλλων, και στην εμπειρία τους από την ευρω-κρίση:
[2] Aπό την Ελλάδα μόλις 30, συνολικά στην ΕΕ 159 μέχρι 4/12! Από τις 160.000, 66.400 αφορούν την Ελλάδα!