Ελληνικά
Το Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων (ΚΕΔΙΣΑ) συνδιοργάνωσε με την Πρεσβεία της Δημοκρατίας της Λιθουανίας στην Ελλάδα με μεγάλη επιτυχία μια διαδικτυακή εκδήλωση (webinar) με τίτλο: «Οι προκλήσεις της διεύρυνσης της ΕΕ στην Ανατολική Ευρώπη και τα Δυτικά Βαλκάνια» την Παρασκευή 28 Μαρτίου 2025.
Ομιλητές του διαδικτυακού σεμιναρίου ήταν: η κα Aiste Bertulytė-Žikevičienė (Σύμβουλος Πρεσβείας, Τμήμα ΕΕ, Υπουργείο Εξωτερικών Λιθουανίας) και ο Δρ. Νικόλαος Τζιφάκης (Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Διεθνών Σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου). Συντονιστής της εκδήλωσης ήταν ο Δρ. Ανδρέας Γ. Μπανούτσος (Ιδρυτής & Πρόεδρος της ΚΕΔΙΣΑ).
Στην εισαγωγική της ομιλία, η A.E. πρέσβης της Δημοκρατίας της Λιθουανίας στην Ελληνική Δημοκρατία κα Lina Skerstonaitė είπε ότι η ΕΕ υπήρξε έργο ενότητας και συνεργασίας. Κατά την άποψή της, η διεύρυνση είναι απαραίτητη για την προώθηση της δημοκρατίας, του κράτους δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η επέκταση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης στην Ανατολική Ευρώπη και τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελεί μεγάλη πρόκληση για αυτές τις χώρες καθώς και για την ίδια την ΕΕ.
Η Σύμβουλος Πρεσβείας, Τμήμα ΕΕ, Υπουργείο Εξωτερικών της Λιθουανίας κα Aiste Bertulytė-Žikevičienė είπε ότι η Λιθουανία γιορτάζει 20 χρόνια συμμετοχής στην ΕΕ έχοντας επιτύχει ένα πολύ θετικό αποτέλεσμα. Η ΕΕ έχει μια μεταμορφωτική δύναμη στην ευρύτερη γειτονιά της. Η Λιθουανία είναι περήφανη για όσα έχουν επιτύχει εντός της ΕΕ. Είπε ότι η διεύρυνση της ΕΕ βρισκόταν σε αδιέξοδο μέχρι πρόσφατα, κυρίως λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία το 2022. Η κα Bertulyte αναφέρθηκε σε όλα τα υποψήφια μέλη της ΕΕ και στη συνέχεια εστίασε στην περίπτωση της Μολδαβίας και της Ουκρανίας. Η Μολδαβία και η Ουκρανία έλαβαν καθεστώς υποψήφιας χώρας από την ΕΕ τον Ιούνιο του 2022. Τον Δεκέμβριο του 2023 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο πήρε την απόφαση να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις με την Ουκρανία και τη Μολδαβία και τώρα και οι δύο χώρες περιμένουν το πράσινο φως του Συμβουλίου για την έκθεση ελέγχου. Η Ουκρανία πιθανότατα θα επιτύχει την ένταξή της στην ΕΕ έως το 2030 και η Μολδαβία ίσως και νωρίτερα. Σύμφωνα με μελέτες που έγιναν στη Λιθουανία, η ΕΕ έχει επωφεληθεί πολύ από προηγούμενες διευρύνσεις και ο αντίκτυπος στην κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη αυτών των χωρών ήταν σε μεγάλο βαθμό θετικός και η επερχόμενη διεύρυνση θα αποδειχθεί επίσης ευεργετική. Κατά την άποψή της, κατά την προετοιμασία της διεύρυνσης, η ΕΕ δεν πρέπει να επικεντρωθεί μόνο στη θεσμική μεταρρύθμιση, αλλά κυρίως στις αναγκαίες αλλαγές σε συγκεκριμένους τομείς πολιτικής της ΕΕ. Ταυτόχρονα, ο προϋπολογισμός της ΕΕ πρέπει να είναι έτοιμος να δεχθεί νέα μέλη. Η ένταξη της Ουκρανίας και της Μολδαβίας στην ΕΕ θα προσφέρει περαιτέρω σταθεροποίηση της γειτονίας της ΕΕ και επέκταση της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ. Θα ενισχύσει επίσης τη γεωστρατηγική θέση της ΕΕ και τις ικανότητες της σε θέματα άμυνας και ασφάλειας. Αυτή η διεύρυνση θα ενισχύσει επίσης την τεχνολογία και την ασφάλεια στον κυβερνοχώρο. Επίσης, το πιο εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό θα έχει θετικό αντίκτυπο στην οικονομική ανάπτυξη. Θα ενισχύσει επίσης την πράσινη οικονομία και τις αποτελεσματικές ενεργειακές πολιτικές.
Ο Kαθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, Δρ. Νικόλαος Τζιφάκης ξεκίνησε την ομιλία του λέγοντας ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022 οδήγησε στη γεωπολιτική αφύπνιση της ΕΕ. Έκτοτε, η ΕΕ έχει λάβει μια σειρά αποφάσεων για να ενισχύσει την γεωπολιτική της θέση σε σχέση με την Ανατολική Ευρώπη και τα Δυτικά Βαλκάνια. Η διεύρυνση της ΕΕ είναι πολύ αναγκαία για την προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης ιδιαίτερα προς τα Δυτικά Βαλκάνια. Υπάρχουν πολλές προκλήσεις για την ΕΕ σε σχέση με τη διαδικασία διεύρυνσης προς τα Δυτικά Βαλκάνια. Η πρώτη πρόκληση σχετίζεται με την ίδια την ΕΕ. Ευτυχώς, δεν υπάρχει ανάγκη για μεταρρύθμιση της Συνθήκης της ΕΕ ενόψει της επερχόμενης διεύρυνσης, καθώς το υφιστάμενο θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ δεν πρόκειται να προκαλέσει ανάλογη αύξηση του μεγέθους του κοινοβουλίου της ΕΕ. Επίσης, σύμφωνα με τη Συνθήκη της Λισαβόνας, το Συμβούλιο έχει την εξουσία να αντικαταστήσει την ομοφωνία με ειδική πλειοψηφία στους περισσότερους τομείς πολιτικής, προκειμένου να διευκολυνθεί η αποτελεσματικότερη λήψη αποφάσεων με περισσότερα μέλη στην ΕΕ. Φυσικά, μια μεταρρύθμιση της Συνθήκης θα βελτίωνε σίγουρα το θεσμικό πλαίσιο και οποιεσδήποτε μεταρρυθμίσεις θα ωφελούσαν την ΕΕ ανεξάρτητα από τη διεύρυνση. Η δεύτερη πρόκληση σχετίζεται με την ενταξιακή πορεία των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ και τον τρόπο αντιμετώπισης του αυταρχισμού και του εθνικισμού που αυξάνονται στην περιοχή. Σύμφωνα με μελέτες του Freedom House, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων μπορούν να χαρακτηριστούν ως υβριδικά ή μεταβατικά καθεστώτα με πολλές ελλείψεις. Αυτές οι χώρες θεωρούνται ως ελαττωματικές δημοκρατίες με εξαίρεση τη Βοσνία Ερζεγοβίνη που είναι εξαιρετικά ελαττωματική δημοκρατία. Η Σερβία θεωρείται ως εκλογικά αυταρχικό κράτος, ενώ οι υπόλοιπες χώρες ως εκλογικές ελαττωματικές δημοκρατίες. Έχουν σημειωθεί πολλές εκλογικές παρατυπίες σε αυτές τις χώρες ενώ το σύστημα απονομής Δικαιοσύνης είναι μάλλον αδύναμο και ελέγχεται από τις κυβερνήσεις. Υπάρχει υψηλό επίπεδο διαφθοράς και αυξανόμενη τάση εκφοβισμού των δημοσιογράφων. Οι δημοσιογράφοι συχνά αποκλείονται από συνεντεύξεις τύπου. Το πολιτικό κλίμα είναι τοξικό με ρητορική μίσους, λαϊκισμό, βία και μαζικές διαδηλώσεις του λαού. Υπάρχουν αυταρχικοί ηγέτες στα Δυτικά Βαλκάνια που χρησιμοποιούν τον εθνικισμό για να νομιμοποιήσουν την κυριαρχία τους όπως Πρόεδρος της Δημοκρατίας Srpska, Milorand Dodik που έχει απειλήσει με αποχώρηση από το ομοσπονδιακό κράτος της Βοσνίας Ερζεγοβίνης. Η τρίτη πρόκληση είναι η οικονομική αδυναμία και η οριακή σύγκλιση με τα κράτη μέλη της Ε.Ε. Οι οικονομίες των Δυτικών Βαλκανίων είναι πολύ αδύναμες με πολύ χαμηλούς μισθούς. Αυτή τη στιγμή το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στα Δυτικά Βαλκάνια είναι μεταξύ του 27% και στο 49% του μέσου όρου στην ΕΕ. Αυτές οι χώρες υποφέρουν από ελλείψεις εργατικού δυναμικού, χρόνια υψηλή ανεργία ειδικά στους νέους. Υπάρχει επίσης δημογραφική πτώση καθώς τα ποσοστά γονιμότητας το 2023 κυμαίνονταν μεταξύ 1,34 στη Βοσνία Ερζεγοβίνη έως 1,67 στο Μαυροβούνιο. Υπάρχουν επίσης τεράστιες μεταναστευτικές ροές προς την ΕΕ και άλλες Δυτικές χώρες. Η υποβάθμιση του περιβάλλοντος από ανθρώπινες δραστηριότητες αυξάνεται στα Δυτικά Βαλκάνια. Τα ποσοστά περιβαλλοντικής ρύπανσης είναι πάνω από τον κανονικό Ευρωπαϊκό μέσο όρο απειλώντας τον πληθυσμό με χρόνιες ασθένειες. Η πράσινη ενέργεια δεν έχει αναπτυχθεί πολύ στα Δυτικά Βαλκάνια. Υπό τις παρούσες συνθήκες, η πλήρης σύγκλιση με την ΕΕ αναμένεται το 2076, σε περίπου 50 χρόνια από τώρα. Ως εκ τούτου, η ΕΕ πρέπει να αυξήσει τη χρηματοδότηση προς τα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων με επενδυτικά διαρθρωτικά πακέτα που οδηγούν σε οικονομική ευημερία και ανάπτυξη. Το κόστος για την παραμονή των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων στην αίθουσα αναμονής της ΕΕ για 22 χρόνια είναι ήδη τεράστιο. Εάν η ΕΕ δεν ενεργήσει γρήγορα για να ενσωματώσει τα Δυτικά Βαλκάνια, τότε η γεωπολιτική της αφύπνιση θα αποτελέσει άλλη μια χαμένη ευκαιρία για την ΕΕ.
Ο Πρόεδρος Δ.Σ. και Ιδρυτής του ΚΕΔΙΣΑ, Δρ Ανδρέας Γ. Μπανούτσος έθεσε μια ερώτηση στην κα Aiste Bertulytė- Žikevičienė σχετικά με το πώς θα επηρεάσουν οι επικείμενες βουλευτικές εκλογές στη Μολδαβία τον Ιούλιο του 2025 τη διαδικασία ένταξής της στην Ε.Ε. Ρώτησε επίσης εάν η Ουκρανία μπορεί να ενταχθεί στην ΕΕ με τα κατεχόμενα εδάφη να γίνουν μέρος της ΕΕ αργότερα κατά το πρότυπο της Κύπρου. Η κα Aiste Bertulytė- Žikevičienė απάντησε ότι μετά τις προεδρικές εκλογές του περασμένου έτους στη Μολδαβία, υπήρξε συνταγματική τροποποίηση που προβλέπει ότι η ένταξη στην ΕΕ είναι στρατηγικός στόχος για τη Μολδαβία που αποτελεί θετική εξέλιξη. Ωστόσο, υπάρχει ανάγκη καταπολέμησης της ρωσικής επιρροής στις επερχόμενες εκλογές. Σχετικά με την Ουκρανία, είπε ότι η διαίρεση της Ουκρανίας δεν είναι κάτι που πρέπει να συμφωνηθεί. Ωστόσο, κατά την ένταξη στην ΕΕ, θα πρέπει να υπάρξει πρόβλεψη ότι όταν απελευθερωθούν τα κατεχόμενα εδάφη θα γίνουν μέρος της ΕΕ.
Ο Δρ. Μπανούτσος έθεσε μια ερώτηση στον Καθηγητή Τζιφάκη σχετικά με τις απειλές του Προέδρου Ντόντικ για αποχώρηση από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και πώς αυτό επηρεάζει τη σταθερότητα των Δυτικών Βαλκανίων και την προοπτική ένταξής τους στην ΕΕ. Ο Καθηγητής Τζιφάκης είπε ότι υπάρχει ένταλμα σύλληψης σε βάρος του Ντόντικ για τις πράξεις του. Υπήρξε υποστηρικτής της Ρωσίας και υποστηρίζεται από τον Σέρβο πρόεδρο Αλεξάντερ Βούτσιτς. Δυστυχώς, η ΕΕ δεν έχει επιβάλει κυρώσεις κατά του Ντόντικ και η σταθερότητα απειλείται στα Δυτικά Βαλκάνια. Η Σερβία βρίσκεται επίσης σε κρίση με φοιτητές να διαδηλώνουν για δικαιοσύνη και διαφάνεια. Υπήρξε αυταρχική αντίδραση στις διαδηλώσεις εκ μέρους της Σερβικής κυβέρνησης. Η ΕΕ δεν κατάφερε να υποστηρίξει το φοιτητικό κίνημα στη Σερβία ούτε και να λάβει υποστήριξη από αυτό. Στις διαδηλώσεις δεν υπήρχαν σημαίες της ΕΕ. Υπάρχει επίσης ρωσική και κινεζική επιρροή στη Σερβία. Το πρόβλημα είναι ότι το φοιτητικό κίνημα δεν έχει σχηματίσει κανενός είδους πολιτική εκπροσώπηση και επομένως είναι δύσκολο να αμφισβητήσει το καθεστώς Βούτσιτς στις επόμενες εκλογές.
Η A.E. Πρέσβης της Δημοκρατίας της Λιθουανίας στην Ελληνική Δημοκρατία κα Lina Skerstonaitė ρώτησε τον Kαθηγητή Τζιφάκη αναφορικά με τις τρέχουσες εξελίξεις στη Σερβία και την Αλβανία. Ο Καθηγητής Τζιφάκης είπε ότι σε σχέση με τη Σερβία, η ΕΕ απέτυχε να εκφράσει την ενόχλησή της καθώς ο Πρόεδρος Βούτσιτς έπεισε την ΕΕ ότι μπορεί να εγγυηθεί τη σταθερότητα στο Κοσσυφοπέδιο και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη. Όμως ο Βούτσιτς δεν κατάφερε να επιτύχει τη σύγκλιση της Σερβίας με την ΕΕ σε όλα τα ενταξιακά κεφάλαια κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων. Ο Βούτσιτς παίζει επίσης παιχνίδια με την Κίνα και τη Ρωσία και η ΕΕ δεν έχει κάνει τίποτα για αυτό. Κατά την άποψή του, η ΕΕ πρέπει να υποστηρίξει το Μαυροβούνιο στην ευρωπαϊκή του προοπτική, δείχνοντας ότι όποιος κάνει μεταρρυθμίσεις ανταμείβεται από την ΕΕ. Στην Αλβανία, στις επερχόμενες εκλογές, ο Έντι Ράμα πιθανότατα θα επανεκλεγεί επειδή. Η μεγαλύτερη πρόκληση στην Αλβανία είναι η προώθηση του κράτους δικαίου και η μεταρρύθμιση του δικαστικού της συστήματος.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΚΕΔΙΣΑ, κ. Γιώργος Κουκάκης, έθεσε ένα ερώτημα εάν οι υποψήφιες χώρες πληρούν τα απαραίτητα κριτήρια ή θα έχουμε νέες χώρες στην ΕΕ όπως η Ουγγαρία που θέτουν εμπόδια στις πολιτικές της ΕΕ. Η κ. Aiste Bertulytė- Žikevičienė είπε ότι η διεύρυνση της ΕΕ αποτελεί γεωπολιτικό κέρδος για την ΕΕ και η ένταξή των υποψήφιων κρατών είναι αξιοκρατική και σύμφωνα με αυστηρά κριτήρια. Ο Καθηγητής Τζιφάκης είπε ότι η ΕΕ έχει σίγουρα μειώσει την αυστηρότητα των όρων ένταξης στις αρχικές διαπραγματεύσεις αλλά δεν την έχει μειώσει για τις τελικές ενταξιακές διαπραγματεύσεις. Επομένως, δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε ότι οι νέες χώρες δεν θα εκπληρώσουν τα αυστηρά κριτήρια ένταξης. Πολλές νέες χώρες που εισέρχονται στην ΕΕ ενδέχεται να λειτουργήσουν όπως η Ουγγαρία και αυτό δεν μπορούμε να το προβλέψουμε. Η Ουγγαρία ενεργούσε διαφορετικά όταν μπήκε στην ΕΕ το 2004. Εξάλλου, άλλα κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν να ενεργήσουν όπως ξ Ουγγαρία. Για παράδειγμα, αν η Λεπέν εκλεγεί στη Γαλλία, δεν ξέρουμε ποια θα είναι η στάση της απέναντι στην ΕΕ. Οι κυβερνήσεις που εκλέγονται στα κράτη μέλη επηρεάζουν τη θέση τους προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Ο Αντιπρόεδρος και Διευθυντής Ερευνών του ΚΕΔΙΣΑ, Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος ρώτησε για την αυξημένη εμπλοκή της Τουρκίας στα ευρωπαϊκά θέματα ασφάλειας. Ο Καθηγητής Τζιφάκης είπε ότι ο μόνος τρόπος για να ανασχεθεί η Ρωσία αφού οι ΗΠΑ υπό την Προεδρία Τραμπ δεν διαθέτουν την πολιτική βούληση να υποστηρίξουν πλήρως την άμυνα της Ευρώπης είναι η ΕΕ να εμπλέξει με κάποιο τρόπο τη στρατιωτική ισχύ και τις δυνατότητες της Τουρκίας. Ο Δρ. Σφαέλος ρώτησε επίσης τον τρόπο με τον οποίο η Ελλάδα πρέπει να αντιδράσει στην εμπλοκή της Τουρκίας στις πολιτικές ασφαλείας της ΕΕ και αν η Ελλάδα πρέπει να επισημάνει ότι η Τουρκία δεν μπορεί να εγγυηθεί την ασφάλεια και την ειρήνη καθώς κατέχει ευρωπαϊκό έδαφος στη Βόρεια Κύπρο. Ο Καθηγητής Τζιφάκης είπε ότι αυτή τη στιγμή η Ελλάδα δεν μπορεί να αποφύγει τη συμμετοχή της Τουρκίας στα θέματα ευρωπαϊκής άμυνας και ασφάλειας. Πρόσθεσε ότι δεν έχει νόημα να τεθεί θέμα εισβολής στην Κύπρο καθώς η ΕΕ έχει ήδη ξεκαθαρίσει ότι η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ έχει παγώσει λόγω της τουρκικής κατοχής της Κύπρου και της μη αναγνώρισης της Κύπρου ως ανεξάρτητου κράτους από την Τουρκία.
Επίσης, δεδομένου ότι δεν υπάρχουν ζητήματα στο Αιγαίο αυτή τη στιγμή, δεν υπάρχει λόγος να μπουν περιορισμοί στην ηεμπλοκή της Τουρκίας στις ειρηνευτικές συνομιλίες στην Ουκρανία καθώς και η συμμετοχή της στην ενίσχυση των δυνατοτήτων ασφάλειας και άμυνας της ΕΕ. Τέλος, ο Δρ. Σφαέλος ρώτησε την κα Aiste Bertulytė-Žikevičienė για τις ενεργειακές πολιτικές της Λιθουανίας και εκείνη απάντησε ότι η Λιθουανία έγινε τελικά πλήρως ανεξάρτητη από τον ρωσικό ενεργειακό εφοδιασμό και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αναπτύσσονται στη Λιθουανία βοηθώντας την ενεργειακή ανεξαρτησία της χώρας.
