Ελληνικά
Γράφει ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. & Δ/ντης Ερευνών ΚΕΔΙΣΑ
Ο βομβαρδισμός των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν από το Ισραήλ και τις ΗΠΑ κατά τον πόλεμο των 12 ημερών Ισραήλ-Ιράν αποτελεί μία από τις πλέον αμφιλεγόμενες πρακτικές στη σύγχρονη διεθνή έννομη τάξη, εξαιτίας των σοβαρών επιπτώσεων που μπορεί να προκύψουν για την περιφερειακή και παγκόσμια ασφάλεια, το περιβάλλον και τον άμαχο πληθυσμό. Το Ιράν, ως συμβαλλόμενο μέρος στη Συνθήκη Μη Διάδοσης Πυρηνικών Όπλων (NPT-1968), δεσμεύεται να χρησιμοποιεί την πυρηνική ενέργεια αποκλειστικά για ειρηνικούς σκοπούς, ενώ οι εγκαταστάσεις του υπόκεινται σε επιθεωρήσεις του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (IAEA). Συνεπώς, η μονομερής επίθεση σε τέτοιες εγκαταστάσεις θέτει σε κίνδυνο τη διεθνή πυρηνική ασφάλεια και την αξιοπιστία του συστήματος επιθεώρησης και μπορεί να στοιχειοθετήσει παραβίαση του Άρθρου 1 του Πρωτοκόλλου I των Συμβάσεων της Γενεύης, εφόσον προκληθούν εκτεταμένες βλάβες στον άμαχο πληθυσμό ή στο περιβάλλον.
Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας παρακολουθεί και αξιολογεί την κατάσταση όσον αφορά τις Ισραηλινές επιθέσεις σε πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν και τις πιθανές συνέπειές τους για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Στις 13 Ιουνίου 2025 ο Γενικός Διευθυντής της ΙΑΕΑ Ραφαέλ Μαριάνο Γκρόσι υπενθύμισε τα πολυάριθμα ψηφίσματα της Γενικής Διάσκεψης σχετικά με το θέμα των στρατιωτικών επιθέσεων κατά πυρηνικών εγκαταστάσεων, ιδίως τα GC(XXIX)/RES/444 και GC(XXXIV)/RES/533, τα οποία προβλέπουν, μεταξύ άλλων, ότι «κάθε ένοπλη επίθεση και απειλή κατά πυρηνικών εγκαταστάσεων που προορίζονται για ειρηνικούς σκοπούς συνιστά παραβίαση των αρχών του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το διεθνές δίκαιο και το καταστατικό του οργανισμού. Επίσης, προσέθεσε ότι «η στρατιωτική κλιμάκωση απειλεί ζωές, αυξάνει την πιθανότητα μιας ραδιολογικής απελευθέρωσης με σοβαρές συνέπειες για τους ανθρώπους και το περιβάλλον και καθυστερεί τις απαραίτητες εργασίες για μια διπλωματική λύση για τη μακροπρόθεσμη διαβεβαίωση ότι το Ιράν δεν θα αποκτήσει πυρηνικά όπλα»
Το διεθνές δίκαιο απαγορεύει ρητά τον βομβαρδισμό πυρηνικών εγκαταστάσεων. Σύμφωνα με το Άρθρο 56 του Πρωτοκόλλου Ι (1977) των Συμβάσεων της Γενεύης: «Απαγορεύεται η επίθεση σε εγκαταστάσεις ή έργα που περιέχουν επικίνδυνες δυνάμεις, όπως φράγματα, φράγματα ηλεκτροπαραγωγής και πυρηνικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας, αν τέτοια επίθεση μπορεί να προκαλέσει απελευθέρωση επικίνδυνων δυνάμεων και επακόλουθες βαριές απώλειες στον άμαχο πληθυσμό».
Κατά το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, ακόμη και σε περιπτώσεις ένοπλης σύρραξης, πρέπει να τηρούνται οι αρχές της αναλογικότητας και αναγκαιότητας. Οι πυρηνικές εγκαταστάσεις, λόγω της φύσης τους, αποτελούν επικίνδυνους στόχους, με υψηλό κίνδυνο για δευτερογενείς απώλειες και ραδιενεργή ρύπανση. Εάν βρίσκονται κοντά σε αστικό πληθυσμό, η επίθεσή τους μπορεί να ισοδυναμεί με αδιάκριτη επίθεση, πράξη που απαγορεύεται από το Άρθρο 51(4) του Πρωτοκόλλου I της Σύμβασης της Γενεύης.
Οι επιθέσεις των ΗΠΑ και του Ισραήλ στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν αποτελεί μια κακή διεθνή πρακτική που ενέχει τον κίνδυνο διαρροής ραδιενέργειας ενώ αποτελεί ένα κακό προηγούμενο βάση του οποίου μπορεί και άλλες χώρες να πράξουν το ίδιο στο μέλλον. Οι πυρηνικές εγκαταστάσεις μπορούν να στοχοποιηθούν για στρατιωτικές επιθέσεις με σκοπό να διαταραχθεί η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η διπλή χρήση της πυρηνικής τεχνολογίας μπορεί να παρουσιάσει τόσο ευκαιρίες όσο και προκλήσεις για στρατιωτικές επιχειρήσεις. Η απελευθέρωση ραδιενέργειας συνιστά φυσικούς και ψυχολογικούς κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον και συνεπώς αποτελεί μια ισχυρή απειλή. Ο βομβαρδισμός πυρηνικών εγκαταστάσεων έχει και συμβολικό σκοπό να κάμψει το ηθικό της αντίπαλης χώρας με την επίδειξη ισχύος.
Συνεπώς, σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα και λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, η Ουκρανία θα μπορούσε να μπει στον πειρασμό ακολουθώντας το παράδειγμα των ΗΠΑ και του Ισραήλ να επιτεθεί στις πυρηνικές εγκαταστάσεις της Ρωσίας με το επιχείρημα ότι κινδυνεύει από τα πυρηνικά της Ρωσίας και με την νομιμοποιητική βάση της αυτοάμυνας στην επίθεση που δέχεται από τη Ρωσία. Η συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας θέτει εκ νέου στο επίκεντρο το ζήτημα της χρήσης βίας και της προστασίας των πυρηνικών εγκαταστάσεων κατά τη διάρκεια ένοπλων συγκρούσεων. Το Άρθρο 2(4) του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ απαγορεύει τη χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας άλλου κράτους, πλην περιπτώσεων νόμιμης αυτοάμυνας βάσει του Άρθρου 51. Συνεπώς, η επιθετική δράση της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας μπορεί να θεωρηθεί βάση για νόμιμη αυτοάμυνα από πλευράς της Ουκρανίας. Ωστόσο, η αυτοάμυνα πρέπει να τηρεί τις αρχές της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας και μια επίθεση σε πυρηνικές εγκαταστάσεις της Ρωσίας θα αποτελούσε μια μη αναλογική αντίδραση που θα προκαλούσε και τη διεθνή κατακραυγή.
Η στοχοποίηση ρωσικών πυρηνικών εγκαταστάσεων από την Ουκρανία θα μπορούσε να αποτελέσει αιτία ευρείας κλιμάκωσης του πολέμου, πιθανώς με διεθνή εμπλοκή. Οι συνέπειες σε επίπεδο διεθνούς ασφάλειας και περιβαλλοντικής καταστροφής θα ήταν πρωτοφανείς. Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας, σε περίπτωση ατυχήματος, ο κίνδυνος είναι η απελευθέρωση ραδιενεργών στοιχείων στην ατμόσφαιρα και η πιθανή εξάπλωσή τους σε μια ευρεία περιοχή. Το ατύχημα του Τσερνόμπιλ το 1986 απελευθέρωσε ιώδιο, στρόντιο και καίσιο που μόλυναν 150.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα στην Ουκρανία, τη Λευκορωσία και τη Ρωσία. Κάποια από τα ραδιενεργά στοιχεία έφτασαν μέχρι τη Σουηδία και την Φινλανδία. Οπότε καταλαβαίνουμε τι θα συνέβαινε αν γινόταν ένα παρόμοιο «ατύχημα» σήμερα το οποίο όμως θα είχε προκληθεί από στρατιωτικές επιχειρήσεις (πιθανότατα με την χρήση drones) της Ουκρανίας κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων της Ρωσίας.
Συμπερασματικά, η δυνητική χρήση στρατιωτικής βίας κατά ρωσικών πυρηνικών εγκαταστάσεων από την Ουκρανία, είναι νομικά αμφιλεγόμενη και εξαιρετικά επικίνδυνη. Ωστόσο, αν και θεωρητικά μία τέτοια ενέργεια από την πλευρά της Ουκρανίας θα την έφερνε σε θέση διεθνούς απομόνωσης ιδιαίτερα από τις χώρες του Παγκόσμιου Νότου, λόγω της δυσχερούς θέσης της στο πεδίο του συμβατικού πολέμου με την Ρωσία δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να προβεί σε επίθεση κατά των ρωσικών πυρηνικών εγκαταστάσεων εκμεταλλευόμενη το πρόσφατο κακό προηγούμενο των επιθέσεων κατά των πυρηνικών εγκαταστάσεων του Ιράν από τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Μετά μάλιστα και την απόφαση του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ για «πάγωμα» της αποστολής στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία, η κυβέρνηση του Κίεβου ίσως επιλέξει μία τέτοια επιθετική κίνηση κατά των ρωσικών πυρηνικών εγκαταστάσεων ως μία ρηξικέλευθη ενέργεια που θα οδηγήσει σε κλιμάκωση του πολέμου με την Ρωσία και κατ’ επέκταση θα εξαναγκάσει τις ΗΠΑ να αναθεωρήσουν την απόφαση περί μη αποστολής στρατιωτικής βοήθειας προς την Ουκρανία.
