Τα Ζητήματα της Εκλογής Νέου Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ και τα 70 Χρόνια από την Ίδρυσή του

Γράφει ο Ευάγγελος Κούλης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Λίγους μήνες πριν, στις 24 Οκτωβρίου 2015, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) γιόρτασε τα 70 χρόνια από την ίδρυση του. Το 2016 αποτελεί άλλη μια σημαντική χρονιά για τον ΟΗΕ αφού μετά από 10 χρόνια θητείας ως Γενικός Γραμματέας (Γ.Γ) του ΟΗΕ, η θητεία του Μπαν Κι Μούν λήγει και θα πρέπει να εκλεγεί νέος Γ.Γ.

Τόσο το θέμα των 70 χρόνων από την ίδρυση του ΟΗΕ όσο και η εκλογή νέου Γ.Γ έχουν φέρει στην επιφάνεια αρκετά ζητήματα που έχουν απασχολήσει τον οργανισμό και παλαιότερα.

Σχετικά με την εκλογή νέου Γ.Γ στο τέλος του 2016, τα ζητήματα που τίθενται είναι: α) η ‘προβληματική’ διαδικασία επιλογής υποψήφιων, και β) το ζήτημα της γυναικείας υποψηφιότητας ή μίας πιθανής υποψηφιότητας από κάποιο Βαλκανικό κράτος. Όσον αφορά τα 70 χρόνια ίδρυσης του οργανισμού, το ζήτημα που προκύπτει έχει να κάνει με την ευκαιρία αυτοκριτικής του ΟΗΕ για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει.

1. Η ‘Προβληματική’ Διαδικασία Επιλογής Υποψήφιου από το Συμβούλιο Ασφαλείας

Σύμφωνα με το καταστατικό του ΟΗΕ, το Συμβούλιο Ασφαλείας (Security Council) που αποτελείται από πέντε μόνιμα μέλη (Κίνα, Ρωσία, ΗΠΑ, Γαλλία και Ηνωμένο Βασίλειο) και δέκα μη μόνιμα μέλη ( σύνολο δεκαπέντε μέλη), προτείνει έναν υποψήφιο στην Γενική Συνέλευση (General Assembly) και στη συνέχεια ο/η υποψήφιος υπερψηφίζεται ή καταψηφίζεται .

Το πρώτο ζήτημα που προκύπτει από τη διαδικασία επιλογής του υποψήφιου Γ.Γ είναι η επιλογή του από το Συμβούλιο Ασφαλείας και κατ’ επέκταση ο ‘αποκλεισμός’ των 178 υπόλοιπων κρατών-μέλων του ΟΗΕ που δεν συμμετέχουν στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Όπως επισήμανε και ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελβετίας στον ΟΗΕ, Paul Seger, “Ο Γ.Γ του ΟΗΕ δεν αποτελεί Γ.Γ μόνο του Συμβουλίου Ασφαλείας, άλλα και όλων των υπολοίπων…Και οι υπόλοιποι (178 μέλη της Γενικής Συνέλευσης) θα πρέπει να έχουμε άποψη, να υποδεικνύουμε ή ακόμα και να προτείνουμε κάποιον καλό υποψήφιο στο Συμβούλιο Ασφαλείας”. Η δήλωση αυτή υπογραμμίζει ένα ζήτημα που έχει τεθεί ξανά. Διεθνείς οργανισμοί όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Διεθνής Τράπεζα, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) όπως η ‘1 for 7 Billion’, η ‘Accountability, Coherence and Transparency (ACT) Group’ και η ‘Campaign to Elect a Woman UN Secretary-General’ και πρώην μέλη όπως ο Γ.Γ του ΟΗΕ μεταξύ 1997-2006 Kofi Annan έχουν επισημάνει την ανάγκη για πιο ‘ανοιχτή’ διαδικασία εκλογής υποψηφίων στον ΟΗΕ.

Το δεύτερο ζήτημα σχετικά με την εκλογή νέου Γ.Γ είναι η έλλειψη συγκεκριμένων κριτηρίων για τους υποψήφιους που καλούνται να καλύψουν τη θέση αυτή. Έως τώρα, τα κριτήρια για την επιλογή Γ.Γ του ΟΗΕ είναι αρκετά ασαφή. Η απόφαση της Γενικής Συνέλευσης το περασμένο Σεπτέμβριο έκανε λόγο για υποψήφιους με “αποδεδειγμένη εμπειρία στις Διεθνείς Σχέσεις, στην ηγεσία, στις τεχνοκρατικές ικανότητες, και ακόμα δεξιότητα στη Διπλωματία, την επικοινωνία και στις γλώσσες” . Όπως δήλωσε η MKO ‘World Federalist Movement’, η εκλογή του Γ.Γ αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές αποφάσεις που θα πάρει η Γενική Συνέλευση για τα επόμενα 10 χρόνια, καλώντας τον ΟΗΕ να καθιερώσει πιο σαφή και επίσημα κριτήρια για τη διαδικασία επιλογής του Γ.Γ.

Το τελευταίο ζήτημα σχετικά με τη διαδικασία επιλογής υποψήφιου Γ.Γ είναι το γεγονός ότι έως τώρα το Συμβούλιο Ασφαλείας πρότεινε στη Γενική Συνέλευση μόνο έναν υποψήφιο για Γ.Γ. Αυτή η παράδοξη πρακτική σήμαινε ότι η Γενική Συνέλευση είχε μόνο μία επιλογή, έναν υποψήφιο για να υπερψηφίσει ή να καταψηφίσει. Όπως είναι φυσικό, πολλές ΜΚΟ επικρίνουν αυτή τη τακτική και ελπίζουν στις εκλογές του 2016 να υπάρξει πάνω από μία υποψηφιότητα έτσι ώστε να υπάρξει περισσότερη διαφάνεια και ανταγωνισμός στην όλη διαδικασία. Από την άλλη μεριά, καθότι η διαδικασία εκλογής είναι αρκετά ‘πολιτικοποιημένη’, περισσότερες υποψηφιότητες μπορεί να δημιουργήσουν διαφορετικά προβλήματα. Για παράδειγμα, μετά από μία δύσκολη εκλογή, ένας υποψήφιος που θα έχει καταψηφιστεί από μια ομάδα κρατών-μελών του ΟΗΕ θα είναι δύσκολο να εξασφαλίσει την υποστήριξη τους για τα σχέδια του αργότερα.

2. Γυναικεία Υποψηφιότητα, Βαλκανική Υποψηφιότητα ή και τα Δύο;

Στην εκλογή νέου Γ.Γ υπάρχει άτυπα ένας κανόνας για περιφερειακή κυκλική εναλλαγή ανά τις ηπείρους και για ισότητα μεταξύ των δύο φύλων. Τα πέντε περιφερειακά γκρουπ είναι: α) Δυτική Ευρώπη, β) Ασία και Ειρηνικός, γ) Λατινική Αμερική και Καραϊβική, δ) Αφρική και ε) Ανατολική Ευρώπη. Έως και σήμερα η μόνη περιοχή που δεν έχει εκλέξει Γ.Γ είναι η Ανατολική Ευρώπη. Επίσης, οι τελευταίοι οχτώ Γ.Γ του ΟΗΕ ήταν όλοι άντρες. Ο συνδυασμός των δύο αυτών παραμέτρων έχει δημιουργήσει την εντύπωση ότι σειρά στις εκλογές θα έχουν τα Βαλκανικά κράτη ή μία γυναικεία υποψηφιότητα, ή ακόμα και τα δύο μαζί, δηλαδή μία γυναικεία υποψηφιότητα από την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων.

Σχετικά με τη πρώτη παράμετρο, δηλαδή την πιθανή υποψηφιότητα για Γ.Γ από κάποιο Βαλκανικό κράτος, οι υποψηφιότητες είναι πολλές άλλα υπάρχουν και κάποια ‘τεχνικά’ ζητήματα. Οι εικασίες που έχουν γίνει μέχρι αυτή τη στιγμή έχουν να κάνουν με υποψήφιους όπως ο Υπουργός Εξωτερικών της Σλοβακίας Miroslav Lajcak, ο Πρώην Σλοβάκος Υπουργός Εξωτερικών και νυν ειδικός εκπρόσωπος του ΟΗΕ σε ζητήματα που αφορούν το Αφγανιστάν, Jan Kubis, ο Danilo Turk, στέλεχος του ΟΗΕ και πρώην Πρόεδρος της Σλοβενίας, και ο Vuk Jeremic, πρώην Υπουργός Εξωτερικών της Σερβίας και πρώην Πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ.

Τα ‘τεχνικά’ ζητήματα μίας πιθανής επιλογής ενός υποψήφιου από κάποια Βαλκανική χώρα είναι γεωπολιτικής σημασίας και έχουν να κάνουν με το Συμβούλιο Ασφαλείας, και πιο συγκεκριμένα με τη Ρωσία. Λόγω της προσάρτησης της Κριμαίας, των κυρώσεων που επιβλήθηκαν στη Ρωσία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις ΗΠΑ, και γενικότερα των εντάσεων που επικρατούν στην ευρύτερη περιοχή, μία υποψηφιότητα από τα Βαλκάνια θα πρέπει να εξασφαλίσει την έγκριση του ήδη διχασμένου από τα προηγούμενα ζητήματα Συμβουλίου Ασφαλείας. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά στο Foreign Policy ένας αξιωματούχος του ΟΗΕ, ένας υποψήφιος από τα Βαλκάνια δε θα πρέπει να είναι ούτε πολύ ‘κοντά’ στη Ρωσία άλλα ούτε και στη Δύση. Έτσι, αν δεν υπάρξει ένας υποψήφιος ευρείας αποδοχής μεταξύ των κρατών του Συμβουλίου Ασφαλείας, δύσκολα θα είναι φέτος η ‘χρονιά’ της Ανατολικής Ευρώπης.

Όσον αφορά τη δεύτερη παράμετρο, μία γυναικεία υποψηφιότητα φαντάζει ως ένα πιο πιθανό και ‘εύκολο’ σενάριο. Αν και υπάρχουν πολλές γυναικείες υποψηφιότητες όπως η Rebeca Grynspan, πρώην αντιπρόεδρος της Κόστα Ρίκα με προϋπηρεσία στον ΟΗΕ, αρκετές εικασίες έχουν γίνει και για τρεις υποψήφιες από Βαλκανικές χώρες. Οι περιπτώσεις αυτές είναι: Η Irina Bokova από τη Βουλγαρία, η οποία διευθύνει την UNESCO, η Dalia Grybauskaite, Πρόεδρος της Λιθουανίας, και η Kristalina Ivanova Georgieva, η οποία έχει θέση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και είναι πρώην αντιπρόεδρος της Παγκόσμιας Τράπεζας. Όλες οι προαναφερθείσες υποψηφιότητες έχουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα έναντι όλων των άλλων: εκτός από γυναικείες υποψηφιότητες είναι και όλες από Βαλκανικές χώρες και την Ανατολική Ευρώπη.

Ένα απαραίτητο σχόλιο με αφορμή μία επικείμενη γυναικεία υποψηφιότητα είναι ότι εκτός από μία πολύ θετική εξέλιξη όσον αφορά την ισότητα μεταξύ των δύο φύλων, υποδεικνύει ξανά το ‘πρόβλημα’ της πολιτικοποίησης των εκλογών και της έλλειψης συγκεκριμένων προσόντων για τη θέση. Πιο συγκεκριμένα, μία ‘εξαναγκαστική’ γυναικεία επιλογή λόγω της μη εκλογής της έως τώρα δείχνει ότι η απόφαση είναι καθαρά πολιτική και δεν έχει να κάνει με τα προσόντα του κάθε υποψήφιου.

3. Τα 70 Χρόνια του ΟΗΕ και η Επιτακτική Ανάγκη για Ενδοσκόπηση

Κατά τη διάρκεια των 70 χρόνων από την ίδρυσή του ο ΟΗΕ έχει δοξαστεί ως μία μεγάλη ελπίδα για την ανθρωπότητα, άλλα κυρίως έχει κατακριθεί (και στις περισσότερες περιπτώσεις όχι άδικα) όσο κανένας άλλος οργανισμός στο κόσμο.

Ξεκινώντας από κλασικές αποτυχίες όπως η ειρηνευτική δύναμη στη Καμπόντια το (1991-1995) που ολοκληρώθηκε με την αποκατάσταση της δημοκρατίας, η οποία στη συνέχεια (1975-1979) οδήγησε στο θάνατο 2.5 εκατομμύρια ανθρώπους,, μέχρι τη γενοκτονία στη Ρουάντα (800,000 άνθρωποι δολοφονήθηκαν) και τι σφαγές στη Σρεμπρένιτσα το 1995, ο 20^ος αιώνας ήταν πολύ δύσκολος για τον ΟΗΕ.

Πιο πρόσφατα, η Αμερικάνικη εισβολή στο Ιράκ και το Αφγανιστάν ‘άφησαν πίσω’ περίπου 1.5 εκατομμύριο νεκρούς. Ο εκτοπισμός 5.000.000 ανθρώπων και ο τραγικός θάνατος εκατοντάδων χιλιάδων άλλων ως απόρροια της Αραβικής Άνοιξης και της αλλαγής καθεστώτων σε Τυνησία, Λιβύη, Αίγυπτο και Υεμένη, σε συνδυασμό με την εμφάνιση του Ισλαμικού Χαλιφάτου στη Συρία και το Ιράκ, έχουν εκτοξεύσει ανυπολόγιστα τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τα εγκλήματα που διαπράττονται κατά της ανθρωπότητας. Αν και όλες οι παραπάνω είναι τελείως διαφορετικές περιπτώσεις, όλα αυτά τα τραγικά γεγονότα ίσως και να είχαν αποφευχθεί αν τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ είχαν δράσει αποτελεσματικά και στο σωστό χρόνο. Όπως χαρακτηριστικά έχει δηλώσει η Navi Pillay, Ύπατος Αρμοστής του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (2008-2014),  “τα γεωπολιτικά συμφέροντα έχουν συχνά προτεραιότητα σε σχέση με την ανθρώπινη δυστυχία και τις μακροχρόνιες παραβιάσεις τις διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας”.

Το γιγαντιαίο κόστος λειτουργίας του οργανισμού επιτείνει το πρόβλημα. Ενδεικτικά, ο ΟΗΕ αυτή τη στιγμή αποτελείται από 17 εξειδικευμένες αντιπροσωπείες, 17 τμήματα, 41.000 εργαζόμενους και περίπου 120.000 κυανόκρανους σε διάφορες αποστολές ανά το κόσμο με το κόστος να ανέρχεται περίπου σε 40 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως. Συν τοις άλλοις, θεωρείται ως ένας από τους πιο γραφειοκρατικούς οργανισμούς. Όπως έχουν δηλώσει ακόμη και πρώην στελέχη, δεν υπάρχει σαφήνεια στις επιχειρήσεις του ΟΗΕ και πολλές φορές οι εξουσίες και οι εντολές που έχει η εκάστοτε διεύθυνση/τμήμα αλληλεπικαλύπτεται από άλλες .

Σε όλα τα προαναφερθέντα προβλήματα του ΟΗΕ, είτε επιχειρησιακά είτε εσωτερικά, υπάρχουν πολλά ‘ελαφρυντικά’ και σοβαρός αντίλογος. Ο ΟΗΕ αποτελεί ίσως το μοναδικό παγκόσμιο οργανισμό που έχει αποδεχτεί τις ευθύνες των λαθών του παρελθόντος και έχει ασκήσει πολύ σκληρή κριτική εκ των έσω. Από την ίδρυση του το 1945, έχει δώσει το παρόν σε τουλάχιστον 60 αποστολές ανά το κόσμο και έχει επιτυχώς διαπραγματευτεί 172 ειρηνικές επιλύσεις μεταξύ κρατών ή αντιμαχόμενων μερών εμφύλιων συγκρούσεων. Σε πιο θεωρητικό επίπεδο, η δημιουργία της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων το 1948, σε συνδυασμό με τη κωδικοποίηση και την οριοθέτηση του Διεθνούς Δικαίου έχουν βοηθήσει τις διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών άλλα και τη δίκαιη μεταχείριση των πολιτών τους. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι λόγω των παραπάνω έχουν συμφωνηθεί περισσότερες από 560 πολυμερείς συνθήκες μεταξύ κρατών και του ΟΗΕ σε σημαντικά θέματα όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, οι φυλετικές διακρίσεις, οι πρόσφυγες, ο πυρηνικός αφοπλισμός, το εμπόριο, το περιβάλλον και άλλα ζητήματα διεθνούς χαρακτήρα.

Σχετικά με τα τραγικά συμβάντα που αναφέρθηκαν πιο πάνω και τις μαζικές δολοφονίες, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι ο ΟΗΕ έχει κάνει πρόοδο και σε θεωρητικό άλλα και σε πρακτικό επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα, σχετικά με τη προστασία των αμάχων σε συγκρούσεις, πλέον πολυάριθμες αποστολές του ΟΗΕ (Π.χ στη Λιβερία (UNMIL), στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό (MONUC/MONUSCO), στο Σουδάν (UNAMID)) έχουν πλέον εξουσιοδότηση από το Συμβούλιο Ασφαλείας και το ‘Κεφάλαιο VII’ στο καταστατικού του ΟΗΕ να χρησιμοποιήσουν όλα τα απαραίτητα μέσα έτσι ώστε να προστατευτούν οι άμαχοι σε συγκρούσεις .

Μία τελευταία (και ίσως η σημαντικότερη) παράμετρος σχετικά με τις ‘αποτυχίες’ του ΟΗΕ έως τώρα που συχνά πολλοί παραβλέπουν, είναι το γεγονός ότι ο ΟΗΕ αποτελείται από 193 κράτη με διαφορετικές ‘ατζέντες’, νοοτροπίες και εθνικά συμφέροντα, πράγμα που δυσκολεύει τη πρόοδο και γιγαντώνει τα προβλήματα του οργανισμού. Το σημείο αυτό δεν αποτελεί δικαιολογία για τις αποτυχίες του ΟΗΕ πάρα έναν αντικατοπτρισμό της πραγματικότητας της διεθνούς πολιτικής σκηνής.

4. Τι Πραγματικά Έχει Σημασία

Εν τέλει, ίσως αυτό που έχει περισσότερη βαρύτητα σχετικά με την εκλογή του νέου Γ.Γ του ΟΗΕ μάλλον δε βρίσκεται ούτε στη καταγωγή ούτε και στο φύλο. Όποιος και να διαδεχθεί τον Μπαν Κι Μούν στο τέλος του 2016 θα έχει να αντιμετωπίσει σοβαρά ζητήματα όπως τις άνευ προηγουμένου προσφυγικές ροές, τη τρομοκρατία, διακρατικές και εσωτερικές συγκρούσεις, ανθρωπιστικές κρίσεις, τη προσπάθεια εύρεσης λύσης για τη κλιματική αλλαγή κ.α.

Όσον αφορά τα 70 χρόνια από την ίδρυση του ΟΗΕ, οι απόψεις διίστανται μεταξύ ιστορικών για το αν ο ΟΗΕ είναι ο λόγος που δεν έχουμε δει ακόμα ένα 3^ο Παγκόσμιο Πόλεμο ή μία ολοκληρωτική πυρηνική καταστροφή. Σίγουρα ο οργανισμός έχει κάνει τεράστια πρόοδο και σίγουρα ταλανίζεται ακόμα από πολύ σοβαρά ενδογενή και εξωγενή προβλήματα. Η ιστορική τοποθέτηση του Dag Hammarskjöld, δεύτερου Γ.Γ του ΟΗΕ (1953-1961), σχετικά με το ρόλο του οργανισμού αντικατοπτρίζει καλύτερα όλα τα παραπάνω. Όπως είχε δηλώσει, Ο ΟΗΕ δεν δημιουργήθηκε για να οδηγήσει το ανθρώπινο γένος στο παράδεισο, άλλα για να σώσει την ανθρωπότητα από τη κόλαση.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

United Nations (1983) ‘Provisional Rules of Procedure of the Security Council’, S/96/Rev 7,  pp.8-9.

 

Lynch, C. (2014) ‘The Race for U.N. Secretary-General Is Rigged’, Foreign Policy, [online], November 14, Available at: http://foreignpolicy.com/2014/11/14/the-race-for-u-n-secretary-general-is-rigged/  (Accessed 18 January 2016).

 

Patrick M. S. (2015) ‘The Other Election to Watch in 2016: Selecting the Next UN Secretary-General’, Council on Foreign Relations, [online], December 17, Available at: http://blogs.cfr.org/patrick/2015/12/17/the-other-election-to-watch-in-2016-selecting-the-next-un-secretary-general/ (Accessed 19 January 2016).

 

United Nations (2015) ‘Selection procedure of next Secretary-General [15 Dec 2015]’, [online], December 15, Available at: http://www.un.org/pga/70/sg/ (Accessed 20 January 2016).

 

Wijayadasa, S. (2015) ‘The U.N. at 70: Impressive Successes and Monumental Failures’, Inter Press Service, [online], May 1, Available at: http://www.ipsnews.net/2015/05/the-u-n-at-70-impressive-successes-and-monumental-failures/ (Accessed 15 January 2016).

 

United Nations (2014) ‘Statement by the UN High Commissioner for Human Rights, Navi Pillay to the Security Council Open Debate on Maintenance of International Peace and Security’, [online], August 21, Available at:

http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=14958&LangID=E

(Accessed 16 January 2016).

 

Mcgreal, C. (2015) ‘70 years and half a trillion dollars later: what has the UN achieved?’, The Guardian, [online], September 7, Available at: http://www.theguardian.com/world/2015/sep/07/what-has-the-un-achieved-united-nations (Accessed 22 January 2016).

 

United Nations, (1999) “Security Council resolution 1265”, 17 September, S/RES/126

 

Bellamy, A.J. & Williams, P.D. (2011) “The new politics of protection? Côte d’Ivoire, Libya and the responsibility to protect”, International Affairs, 87(4), pp. 825-850.