Ελληνικά
Γράφει η Κωνσταντίνα Νίκου, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Η ασφάλεια αποτελούσε πάντοτε προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ακόμη κι αν στην αρχή ο συγκεκριμένος όρος δεν είχε στρατιωτικό περιεχόμενο. Εδώ και δεκαετίες προσπαθεί να διατηρήσει εντός των συνόρων της μια κοινωνία όπου οι πολίτες της θα μπορούν να ζουν ειρηνικά, ελεύθεροι και ασφαλείς. Ως μια κανονιστική δύναμη, βασίζει την εσωτερική της λειτουργία σε συγκεκριμένες αξίες όπως η δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κράτος δικαίου και έχει θέσει τις ανάλογες κατευθυντήριες γραμμές ώστε να προωθήσει τις αξίες αυτές μέσω της εξωτερικής της πολιτικής. Έτσι, η ισχύς, με την έννοια της στρατιωτικής δύναμης και της ισχύος, δεν αποτελούσε κυρίαρχο μέλημά της. Μάλιστα, η ίδρυσή της αποσκοπούσε στο ακριβώς αντίθετο, δηλαδή τη μείωση της ανάγκης για ισχύ που διακατείχε τα ευρωπαϊκά κράτη και τα είχε φέρει σε συνεχείς συγκρούσεις μεταξύ τους κατά το παρελθόν. Πλέον, όμως, το διεθνές σύστημα έχει μεταβληθεί και γεγονότα όπως η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η απροθυμία των ΗΠΑ να συνεχίσουν το ρόλο τους ως εγγυητές ασφαλείας της Ευρώπης, αναγκάζει την ΕΕ να αναθεωρήσει σχετικά με τη στρατιωτική ισχύ και την αμυντική της πολιτική.
Η πρώτη απόπειρα οικοδόμησης ευρωπαϊκής άμυνας έγινε το 1952 με την υπογραφή της Συνθήκης για τη δημιουργία Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας, η οποία όμως δεν επικυρώθηκε ποτέ. Η ιδέα της ευρωπαϊκής άμυνας, επανεμφανίστηκε το 1992 μέσω της ΚΕΠΠΑ[1], ωστόσο οι μέχρι τώρα δράσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο αυτής αφορούσαν ειρηνευτικές αποστολές και είχαν πολιτικό χαρακτήρα. Σημαντικό βήμα που φανέρωσε την επιθυμία της ΕΕ να ασκήσει σκληρή ισχύ έγινε με την επιχείρηση ASPIDES το Φεβρουάριο του 2024. Η επιχείρηση αυτή έχει στόχο την προστασία των εμπορικών πλοίων από επιθέσεις των Χούθις της Υεμένης στην Ερυθρά Θάλασσα και έχει επιτύχει την κατάρριψη πλήθους UAVs, USVs και βαλλιστικών πυραύλων. Έπειτα, η στρατιωτική στήριξη στην Ουκρανία, μέσω της παροχής πυρομαχικών και πυραύλων, θα μπορούσε επίσης να χαρακτηριστεί έμμεση επίδειξη σκληρής ισχύος. Η πιο αποφασιστική όμως κίνηση για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής άμυνας έγινε στις αρχές Μαρτίου του 2025, όταν η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen ανακοίνωσε το σχέδιο Επανεξοπλισμού της Ευρώπης (Rearm Europe).
Η Λευκή Βίβλος για την αύξηση των αμυντικών δυνατοτήτων και της παραγωγής, παρουσιάστηκε στις 19 Μαρτίου με τον τίτλο της να είναι πλέον Readiness 2030. Το επίσημο έγγραφο για την άμυνα μετονομάστηκε μετά από αντιδράσεις της Ισπανίας και της Ιταλίας που υποστήριξαν πως ο όρος «Rearm» (Επανεξοπλισμός) είναι ιδιαίτερα φορτισμένος και θα μπορούσε να αναστατώσει τους Ευρωπαίους πολίτες. Το νέο όνομα του σχεδίου αποτελεί αναφορά στην ημερομηνία κατά την οποία υπολογίζεται πως η Ρωσία θα έχει τις απαραίτητες ικανότητες ώστε να επιτεθεί σε μια χώρα μέλος της ΕΕ ή του ΝΑΤΟ. Υπηρεσίες πληροφοριών της Δανίας, της Πολωνίας, της Γερμανίας αλλά και των Βαλτικών χωρών εκτιμούν πως η Μόσχα θα είναι έτοιμη για ένοπλη επίθεση σε ευρωπαϊκό έδαφος μέσα στα επόμενα 4 με 10 χρόνια. Σήμερα, η Ρωσική Ομοσπονδία είναι αποδεδειγμένα ισχυρότερη στρατιωτικά από ό,τι ήταν το 2022 κατά την εισβολή της σε ουκρανικό έδαφος, με το στρατό της να έχει πλέον αποκτήσει σημαντική εμπειρία στο πεδίο της μάχης και την αμυντική της παραγωγή να έχει αυξηθεί σημαντικά. Συγκεκριμένα, μόνο το 2024 κατασκεύασε και αναβάθμισε πάνω από 1.550 tanks (+220% συγκριτικά με το 2022), 450 πυροβολικά παντός τύπου (+435%) και 5.700 τεθωρακισμένα οχήματα (+150%). Μπορεί το μεγαλύτερο ποσοστό να αφορά κυρίως εκσυγχρονισμένο εξοπλισμό σοβιετικής παραγωγής, ωστόσο ακόμη και η μειωμένη παραγωγή νέου εξοπλισμού θα ευνοήσει σημαντικά τη Ρωσία, ιδιαίτερα μετά τη λήξη του ρωσοουκρανικού πολέμου. Επιπλέον, αφού αρχικά βασιζόταν κυρίως στο Ιράν για την προμήθεια UAVs, πλέον έχει καταφέρει η ίδια σημαντική παραγωγή drones.
Τα παραπάνω γεγονότα φαίνεται πως ανησυχούν ιδιαίτερα την ευρωπαϊκή ηγεσία, που πασχίζει να επανορθώσει για όλα αυτά τα χρόνια που είχε επαναπαυθεί στις ΗΠΑ για την ασφάλειά της. Η έλλειψη αποδοτικών δαπανών και επενδύσεων στον αμυντικό τομέα είναι φανερή τα τελευταία χρόνια και αυτό είχε επιζήμιο αντίκτυπο στις στρατιωτικές δυνατότητες της ΕΕ. Το σχέδιο Readiness 2030, που ετοιμάζεται να κινητοποιήσει 800 δισεκατομμύρια ευρώ, περιλαμβάνει 6 κύρια σημεία/προτάσεις για την κάλυψη αυτών των ελλείψεων και την ανάπτυξη μιας ισχυρής αμυντικής βιομηχανίας. Αρχικά, καλεί τα κράτη μέλη να επενδύσουν σε εθνικό επίπεδο στις στρατιωτικές τους δυνατότητες, ιδιαίτερα στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης και της κβαντικής τεχνολογίας. Δεύτερον, η στήριξη στην Ουκρανία παραμένει σημαντική για την ΕΕ, που θεωρεί πως το Κίεβο θα μπορεί να μοιραστεί την εμπειρία πεδίου που έχει αποκτήσει καθώς και να συμβάλει στα ευρωπαϊκά αμυντικά προγράμματα. Τρίτον, υπογραμμίζεται η ανάγκη για μια καινοτόμο και πιο ανταγωνιστική ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, που θα εντατικοποιήσει την παραγωγική της ικανότητα και θα μειώσει την εξάρτηση από εξωτερικούς προμηθευτές. Τέταρτον, προαναγγέλλεται αύξηση των αμυντικών δαπανών η οποία θα στηριχθεί από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων αλλά και από το νέο χρηματοδοτικό όργανο «Security and Action for Europe (SAFE)». Το πέμπτο από τα κύρια σημεία του σχεδίου κάνει λόγο για ενδυνάμωση των εταιρικών σχέσεων με «ομοϊδεάτες» εταίρους-κράτη, μεταξύ των οποίων βρίσκονται το Ηνωμένο Βασίλειο, ο Καναδάς, οι ΗΠΑ, η Νορβηγία, η Τουρκία κι η Ινδία. Τέλος, το Readiness 2030 αναφέρεται στην ανάγκη για προετοιμασία της ΕΕ -ακόμη και για τα χειρότερα πιθανά σενάρια- μέσω της βελτίωσης στρατιωτικής κινητικότητας, της δημιουργίας αποθεμάτων βασικών πόρων και της ενδυνάμωσης συνόρων, ιδιαιτέρως των χερσαίων με τη Λευκορωσία και τη Ρωσία.
Είναι φανερό πως οι αμυντικές πρωτοβουλίες της ΕΕ εστιάζουν σε βραχυπρόθεσμες λύσεις και αποτελούν μια κίνηση-αντίδραση στις προκλήσεις ασφαλείας που αντιμετωπίζει σήμερα. Η ενίσχυση της στρατιωτικής υποστήριξης προς το Κίεβο θα μπορούσε όντως να ευνοήσει τους Ευρωπαίους, καθώς η Ουκρανία βρίσκεται γεωγραφικά ανάμεσα στους δυο δυνητικούς αντιπάλους- την ΕΕ και τη Ρωσία- κι έτσι με την αντίστασή της ίσως δώσει στην Ευρώπη χρόνο να προετοιμαστεί καλύτερα. Ωστόσο, αν οι Ευρωπαίοι θέλουν μια αποδοτική άμυνα, θα πρέπει να εστιάσουν σε μακροπρόθεσμες πολιτικές που θα οδηγήσουν σε μια ενοποίηση στον αμυντικό τομέα. Οι προηγούμενες άκαρπες προσπάθειες αμυντικής ενοποίησης, όπως αυτή της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (που επίσης εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά μετά από τους φόβους που δημιούργησε η εισβολή της Βόρειας Κορέας στη Νότια Κορέα το 1950), θα πρέπει να υπενθυμίζουν στην Ευρώπη πως δεν μπορεί συνεχώς να καταφεύγει σε μέτρα και δαπάνες «έκτακτης ανάγκης». Επιπλέον, για την επίτευξη μιας ουσιαστικά κοινής άμυνας, θα πρέπει η ΕΕ να προχωρήσει σε θεσμικές μεταρρυθμίσεις και να συνειδητοποιήσει ότι η ανάγκη για ομοφωνία κατά τις ψηφοφορίες που αφορούν την άμυνα και την εξωτερική πολιτική πολλές φορές καθυστερεί ή μπλοκάρει εντελώς τη λήψη κρίσιμων αποφάσεων.
Μπορεί η ρωσική απειλή να μην είναι άμεση για την πλειοψηφία των ευρωπαϊκών κρατών, ωστόσο ακόμη και μια μικρής κλίμακας εμπλοκή στην Ανατολική Ευρώπη, θα μπορούσε να επηρεάσει τη λειτουργία ολόκληρης της Ένωσης. Οποιαδήποτε αποτυχία ή δισταγμός της ΕΕ να αντιδράσει σε ένα τέτοιο συμβάν, θα μπορούσε να καταλύσει το θεσμικό της ιστό και να κλωνίσει την πολιτική σταθερότητα που την κράτησε ευημερούσα και ασφαλή όλα αυτά τα χρόνια. Ιδιαίτερη προσοχή θα πρέπει να δωθεί στις υβριδικές απειλές, αφού οι κυβερνοεπιθέσεις, η δολιοφθορά σε κρίσιμες υποδομές και οι εκστρατείες παραπληροφόρησης αποτελούν γνωστές τακτικές της Ρωσίας για πρόκληση αστάθειας σε τρίτες χώρες. Το Σχέδιο Στρατηγικής Ετοιμότητας της ΕΕ (Prepardness Union Strategy), που δημοσιεύθηκε στις 26 Μαρτίου, αποτελεί ένα σημαντικό βήμα για την επίτευξη του παραπάνω σκοπού. Είναι αδιαμφισβήτητο πως η Ευρώπη θα πρέπει να είναι σε θέση να υπερασπιστεί τον εαυτό της με ή χωρίς τις ΗΠΑ. Ωστόσο δεν πρέπει να έχει ψευδαισθήσεις και να θεωρήσει πως το σχέδιο Readiness 2030 είναι αρκετό για να μπορέσει να ανεξαρτητοποιηθεί πλήρως από τους συμμάχους της. Εξάλλου και η Ρωσία χαίρει και αυτή στρατιωτικής υποστήριξης από χώρες όπως το Ιράν, η Βόρεια Κορέα και η Κίνα. Το ΝΑΤΟ θα παραμείνει ο ακρογωνιαίος λίθος για την ευρωπαϊκή άμυνα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως θα πρέπει να βασιζόμαστε αποκλειστικά στους υπερατλαντικούς συμμάχους μας. Έχουμε υποχρέωση σαν Ευρωπαίοι να ενισχύσουμε την άμυνά μας, να είμαστε σε θέση να παράγουμε σημαντική προστιθέμενη αξία και να είμαστε απαραίτητα και χρήσιμα μέλη της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας. Τέλος, κατά τη συνεργασία με τρίτες χώρες στον τομέα της ασφάλειας και της άμυνας, η ΕΕ έχει υποχρέωση να μη χάσει την ταυτότητά της. Δεν πρέπει να θυσιάσει τις αξίες της και να παραμένει αδιάφορη σε περιστατικά που δηλώνουν απουσία δημοκρατικών διαδικασιών (όπως έγινε με τα πρόσφατα γεγονότα στην Τουρκία), μόνο και μόνο για να μη δυσαρεστήσει κάποιον εν δυνάμει προμηθευτή του μελλοντικού της οπλοστασίου.
Σημειώσεις
[1] Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας
Βιβλιογραφία
EEAS. (2025, March 21). White Paper for European Defence – Readiness 2030. Ανάκτηση από European Union External Action : https://www.eeas.europa.eu/eeas/white-paper-for-european-defence-readiness-2030_en
EUr-Lex. (2017, December 11). Συνθήκη για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, Συνθήκη ΕΚΑΧ . Ανάκτηση από https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=LEGISSUM%3Axy0022
European Commission. (2025, March 26). EU Preparedness Union Strategy to prevent and react to emerging threats and crises. Ανάκτηση από European Commission: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_25_856
European Commission. (2025). JOINT WHITE PAPER for European Defence Readiness 2030 . Brussels: HIGH REPRESENTATIVE OF THE UNION FOR FOREIGN AFFAIRS AND SECURITY POLICY. Ανάκτηση από https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/ip_25_793
Helwig, N. (2024, May). THE EU’S ACCIDENTAL GEOPOLITICS EUROPE’S GEOPOLITICAL ADAPTATION AND ITS LIMITS. Finish Institute of International Affairs, 5-11.
Kowal, P. (2025, March 21). A Central European perspective on EU strategic autonomy. Ανάκτηση από Geopolitical Intelligence Services: https://www.gisreportsonline.com/r/strategic-autonomy-2/
Liboreiro, J. (2025, March 21). Brussels rebrands “Rearm Europe” plan after backlash from leaders of Italy and Spain. Ανάκτηση από Euronews: https://www.euronews.com/my-europe/2025/03/21/brussels-confirms-rearm-europe-rebrand-after-backlash-from-italy-and-spain
Mourlon-Druol, E. (2025, March 24). Beyond the short-term emergency, the EU must think about the broader implications of defence integration . Ανάκτηση από Bruegel: https://www.bruegel.org/first-glance/beyond-short-term-emergency-eu-must-think-about-broader-implications-defence
Popescu, N. (2025, March 21). Why Russia’s actions pose a threat well beyond its neighbours. Ανάκτηση από European Council on Foreign Affairs: https://ecfr.eu/article/why-russias-actions-pose-a-threat-well-beyond-its-neighbours/
