Ποιος είναι ο σύγχρονος υβριδικός πόλεμος;

Γράφει ο Κωνσταντίνος Παντελής, Εξωτερικός Συνεργάτης ΚΕΔΙΣΑ

Ο Υβριδικός Πόλεμος (Hybrid Warfare) είναι μια στρατιωτική στρατηγική που συνδυάζει στοιχεία συμβατικών πολεμικών επιχειρήσεων, μη συμβατικού πολέμου, καθώς και κυβερνοπολέμου. Συνδυάζοντας στρατιωτικές δράσεις με ανατρεπτικές προσπάθειες, ο επιτιθέμενος προσπαθεί να αποφύγει την ευθεία απόδοση ευθυνών, κυρώσεων ή και αντεπιθέσεων. Ο όρος «Υβριδικός Πόλεμος» χρησιμοποιείται ακόμα για να περιγράψει τις ευέλικτες και πολύπλοκες δυναμικές της μάχης που απαιτούν μια εξαιρετικά προσαρμόσιμη και ευέλικτη απάντηση.

Ο όρος  εμφανίστηκε στις σύγχρονες στρατιωτικές επιχειρήσεις τουλάχιστον ήδη από το 2005 και χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει τη στρατηγική που ακολουθήθηκε από τη Χεζμπολάχ στο Λίβανο στον πόλεμο του 2006. Από τότε, ο όρος «υβριδικός» έχει κυριαρχήσει σε μεγάλο μέρος της συζήτησης για τις σύγχρονες και μελλοντικές συγκρούσεις, σε σημείο όπου έχει υιοθετηθεί από ανώτερους στρατιωτικούς ηγέτες και έχει προωθηθεί ως βάση για τις σύγχρονες στρατιωτικές στρατηγικές. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι και οι δύο μείζονες στρατιωτικές συγκρούσεις των τελευταίων δύο ετών που μαίνονται ακόμα – η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία και ο επεκτατικός  πόλεμος του ISIS για τη δημιουργία Ισλαμικού Χαλιφάτου στη Συρία και το Ιράκ – περιγράφονται με όρους υβριδικού πολέμου.
Υπάρχει μια ποικιλία όρων που χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν τον υβριδικό πόλεμο: υβριδικός πόλεμος (hybrid warfare), υβριδική απειλή (hybrid threat), ή υβριδικός αντίπαλος (hybrid adversary). Οι στρατιωτικοί φορείς των ΗΠΑ τείνουν να μιλούν με όρους υβριδικής απειλής, ενώ η ακαδημαϊκή βιβλιογραφία κάνει λόγο για υβριδικό πόλεμο. Στο παρόν άρθρο, θα εστιάσουμε στον όρο υβριδικός πόλεμος και πώς αυτός αντιμετωπίζεται, εάν αντιμετωπίζεται, στο πλαίσιο του Οργανισμού Βορειοατλαντικού Συμφώνου, κοινώς γνωστού ως ΝΑΤΟ.
Το γεγονός ότι δεν υπάρχει καθολικά αποδεκτός ορισμός του υβριδικού πολέμου οδηγεί σε πολλές συζητήσεις για το αν ο όρος είναι χρήσιμος για όλους. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο όρος αυτός είναι υπερβολικά αφηρημένος.
Εντούτοις, υπάρχουν κάποια κοινώς αποδεκτά στοιχεία τα οποία και εντοπίζονται σε κάθε μορφή υβριδικού πολέμου. Αυτά συνοψίζονται ως εξής:

 

• Στην ύπαρξη μιας μη τυποποιημένης, πολύπλοκης, και ρευστής απειλής. Ένας υβριδικός αντίπαλος μπορεί να είναι κρατικός ή μη κρατικός δρών. Για παράδειγμα, στον πόλεμο μεταξύ Ισραήλ-Χεζμπολάχ αλλά και στον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας οι κύριοι αντίπαλοι είναι μη κρατικοί φορείς στο πλαίσιο του δομημένου πολιτικού συστήματος. Αυτοί οι μη κρατικοί δρώντες μπορούν να λειτουργήσουν ως υποκατάστατα των χωρών, αν και έχουν ανεξάρτητες ατζέντες. Από την άλλη πλευρά, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και η επακόλουθη προσάρτησή της μπορεί να περιγραφεί ως ένα παράδειγμα υβριδικού πολέμου, ο οποίος διεξήχθη από κρατικό δρώντα, παρά το ότι η Ρωσία αρνείται ανάμειξη στην Ουκρανία.
• Ένα υβριδικός αντίπαλος χρησιμοποιεί έναν συνδυασμό συμβατικών και μη συμβατικών μεθόδων. Οι μέθοδοι και οι τακτικές περιλαμβάνουν συμβατικές δυνατότητες, ακανόνιστη τακτική, ακανόνιστους σχηματισμούς, τρομοκρατικές ενέργειες, τυφλή βία και εγκληματική δραστηριότητα. Ένα υβριδικός αντίπαλος μετέρχεται επίσης παράνομες ενέργειες για την αποφυγή καταλογισμού ευθυνών. Αυτές οι μέθοδοι χρησιμοποιούνται ταυτόχρονα σε όλο το φάσμα της σύγκρουσης στο πλαίσιο μιας ενιαίας στρατηγικής. Τρανό παράδειγμα η δράση του ISIS στη Συρία και το Ιράκ.
• Ένας υβριδικός αντίπαλος είναι ευέλικτος και προσαρμόζεται γρήγορα.
• Ένας υβριδικός αντίπαλος χρησιμοποιεί προηγμένα οπλικά συστήματα και άλλες επαναστατικές τεχνολογίες. Επιπλέον, άλλες νέες τεχνολογίες προσαρμόζονται στο πεδίο της μάχης, όπως δίκτυα κινητής τηλεφωνίας. Το 2006, η Χεζμπολάχ ήταν οπλισμένη με όπλα υψηλής τεχνολογίας, όπως κατευθυνόμενα βλήματα μεγάλης ακρίβειας. Η οργάνωση χρησιμοποίησε επίσης μη επανδρωμένα αεροσκάφη για τη συλλογή πληροφοριών.
• Άλλο κοινώς διαδεδομένο στοιχείο υβριδικού πολέμου είναι η χρήση των μέσων μαζικής επικοινωνίας καθώς πλέον και των μέσω κοινωνικής δικτύωσης για προπαγανδιστικούς σκοπούς αλλά και για προσπάθειες στρατολόγησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στον τομέα αυτό αποτελούν οι συντονισμένες και εμπεριστατωμένες προσπάθειες στρατολόγησης  νέων μελών με τη χρήση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης εκ μέρους του ISIS.
• Τέλος, ένας υβριδικός πόλεμος λαμβάνει χώρα σε τρία διακριτά πεδία μάχης: το συμβατικό πεδίο μάχης, στον γηγενή πληθυσμό της ζώνης των συγκρούσεων, και τη διεθνή κοινότητα.

 

Η ρωσική επέμβαση στην Ουκρανία έχει δημιουργήσει μεγάλη συζήτηση σχετικά με τη χρησιμότητα και την αποτελεσματικότητα της προσέγγισης του υβριδικού πολέμου, ένα είδος πολέμου που είναι ευρέως γνωστό ότι συνδυάζει, όπως προαναφέρθηκε, συμβατικές και αντισυμβατικές τακτικές, ενώ ταυτόχρονα περιλαμβάνει και δράση στον τομέα των πληροφοριών και του ηλεκτρονικού πολέμου.

Κατά την τελευταία δεκαετία, μερικές από τις πιο σημαντικές στρατιωτικές δυνάμεις και συνασπισμούς στον κόσμο, συμπεριλαμβανομένου του Οργανισμό Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ), έχουν προσπαθήσει να αντιμετωπίσουν και να καταπολεμήσουν τις λεγόμενες υβριδικές απειλές. Αντί όμως να αναπτύσσουν στρατηγικές που βασίζονται στις προκλήσεις ενός υβριδικού πολέμου, υπάρχει η πεποίθηση, ότι οι αρμόδιοι φορείς λήψης πολιτικών αποφάσεων θα πρέπει να μείνουν μακριά από αυτόν τον όρο και να εξετάσουν τον σύγχρονο πόλεμο υπό το πρίσμα που τον παρακολουθούσαν ανέκαθεν: ως ένα πολύπλοκο σύνολο διασυνδεδεμένων απειλών και δυναμικών μέσων που εξαπολύονται με στόχο περαιτέρω πολιτικά κίνητρα.

Η ουσία της συζήτησης είναι ότι οι σύγχρονοι αντίπαλοι κάνουν χρήση των συμβατικών / αντισυμβατικών, τακτικών / ακανόνιστων, απροκάλυπτων / συγκεκαλυμμένων μέσων, και αξιοποιούν όλες τις διαστάσεις του πολέμου για την εξουδετέρωση της Δυτικής υπεροχής στη συμβατική μορφή πολέμου. Συνοπτικά δηλαδή, οι υβριδικές απειλές εκμεταλλεύονται το «πλήρες φάσμα» του σύγχρονου πολέμου, δεν περιορίζεται μόνο στα συμβατικά μέσα. Παρά τα ως άνω γραφόμενα όμως, δεν είναι σαφές, στους κύκλους των αμυντικών αναλυτών, εάν ο όρος «υβριδικός» διαθέτει κάποια άλλη σημασία πέρα από την περιγραφική αξία του.

Στην πράξη, κάθε απειλή είναι δυνητικά υβριδική, αρκεί να μην εξαντλείται σε μια μοναδική μορφή ή διάσταση πολεμικής τακτικής. Όμως, όταν οποιαδήποτε απειλή ή χρήση βίας ορίζεται ως υβριδική, ο όρος χάνει την αξία του και προκαλεί σύγχυση αντί να αποσαφηνίζει την «πραγματικότητα» του σύγχρονου πολέμου.

Ένα άλλο ζήτημα με την προσέγγιση «τα πάντα είναι υβριδικά» είναι ότι η χρήση ενός νέου όρου υποδηλώνει ότι υπάρχει κάτι νέο αναφορικά με το σύγχρονο μοντέλο πολέμων – ενώ αυτό δεν μπορεί να συμβαίνει. Στο βιβλίο του σχετικά με τις μελλοντικές συγκρούσεις, ο διάσημος στρατιωτικός Colin Gray υποστηρίζει πειστικά ότι οι μελλοντικές, και κατ “επέκταση οι σύγχρονες πολεμικές συγκρούσεις δεν εμφανίζουν ουσιαστικές αλλαγές ως προς τη φιλοσοφία, σε αντίθεση με τα μέσα που μετέρχονται.

Οι περισσότερες, αν όχι όλες, οι συγκρούσεις στην ιστορία της ανθρωπότητας έχουν οριστεί από τη χρήση των ασυμμετριών που εκμεταλλεύονται τις αδυναμίες του αντιπάλου, οδηγώντας έτσι σε πολύπλοκες καταστάσεις που συνεπάγονται τακτικές ή παράτυπες και συμβατικές ή αντισυμβατικές τακτικές. Ομοίως, η άνοδος του πολέμου στον κυβερνοχώρο δεν έχει αλλάξει ριζικά τη φύση του πολέμου, αλλά έχει διευρύνει τη χρήση του σε μια νέα διάσταση.

Παράλληλα, είναι οξύμωρο το ότι τα ίδια τα 28 κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ αδυνατούν να συμφωνήσουν σε έναν κοινώς αποδεκτό ορισμό για το τι συνιστά ένας υβριδικός πόλεμος. Κατά συνέπεια, φαντάζει πρακτικά αδύνατη, επί του παρόντος, η υιοθέτηση μιας κοινής Συμμαχικής στρατηγικής με σκοπό την αντιμετώπιση της νέας αυτής μορφής στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Μολοταύτα, ο υβριδικός πόλεμος βρίσκεται μόνιμα στην ατζέντα του ΝΑΤΟ από τα γεγονότα του 2014 και την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία, όταν η Συμμαχία βρέθηκε εξ απήνης και προ τετελεσμένων γεγονότων.

Για τον λόγο αυτό, τα 28 κράτη-μέλη της Συμμαχίας συμφώνησαν στη Σύνοδο της Ουαλίας να εργαστούν από κοινού σε πολιτικό και στρατιωτικό επίπεδο σε μια σειρά από πτυχές που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών. Σε αυτή την κατεύθυνση βρίσκονται και οι προσπάθειες των αρμόδιων επιτροπών προκειμένου να βελτιστοποιήσουν και να κάνουν πιο ευέλικτο τον μηχανισμό διαχείρισης κρίσεων του ΝΑΤΟ. Απώτερος στόχος η εκμηδένιση των χρονικών, πολιτικών και γραφειοκρατικών εμποδίων στις επιχειρησιακές δυνατότητες της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας, σε όλο το φάσμα του πεδίου δράσης της.

Είναι όμως εξίσου σημαντικό το ΝΑΤΟ, καθώς και άλλοι υπερεθνικοί σχηματισμοί που ασχολούνται με τις σύγχρονες προκλήσεις στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας, να αντιληφθούν ότι δεν θα πρέπει να αναλώσουν τις εργασίες τους στην έμφαση που δίνουν στις πτυχές του όρου «υβριδικός». Τουναντίον, αυτό που προέχει είναι να αντιληφθούν οι εκάστοτε διαμορφωτές πολιτικής το γεγονός ότι κάθε επιθυμητή αποτελεσματική στρατηγική θα πρέπει να βασιστεί στο πολύπλοκο σύγχρονο συγκρουσιακό περιβάλλον και να βρει τρόπους να το αντιμετωπίσει χωρίς υπεραπλουστεύσεις. Την ίδια στιγμή βέβαια, είναι κομβικής σημασίας η δημιουργία ενός ευέλικτου αυτοματοποιημένου μηχανισμού, που θα επιτρέπει ταχύτατα και όσο το δυνατόν με μεγαλύτερη ακρίβεια, τη δυνατότητα απάντησης με τα κατάλληλα μέσα στις ανάλογες πάσης φύσεως απειλές. Είτε πρόκειται για απειλές συμβατικής φύσεως, είτε για μη συμβατικές, όπως ο ηλεκτρονικός πόλεμος και οι τρομοκρατικές ενέργειες.

Πηγές

• «Deterring hybrid warfare: a chance for NATO and the EU to work together?». NATO Review.
• «Hybrid war – does it even exist?». NATO Review.
• Pindják, Peter (2014-11-18). «Deterring hybrid warfare: a chance for NATO and the EU to work together?». NATO Review.
• Jasper, Scott; Moreland, Scott (2014-12-02). «The Islamic State is a Hybrid Threat: Why Does That Matter?». Small Wars Journal. Small Wars Foundation.
• Fleming, Brian P. (2011-05-19). «Hybrid threat concept: contemporary war, military planning and the advent of unrestricted operational art.» (pdf). United States Army Command and General Staff College.
• Grant, Greg (2008-05-01). «Hybrid Wars». Government Executive. National Journal Group.
• Deep, Alex (2015-03-02). «Hybrid War: Old Concept, New Techniques». Small Wars Journal. Small Wars Foundation.
• Hoffman, Frank (2007). Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid War. Arlington: Potomac Institute for Policy Studies.
• El Mawy, Reda (2014-09-30). «Islamic State “adapting to US-led air strikes'» BBC News. BBC.
• McCuen, John J. «Hybrid Wars». Military Review 88 (2): 107.
• nato.int