Παραβιάσεις του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου στη Γάζα

Γράφει η Βικτωρία Παπαδοπούλου, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ

 

 

Εισαγωγή

Οι εξελίξεις στο πεδίο εφαρμογής του διεθνούς δικαίου είναι ραγδαίες. Από την μια πλευρά, αδιαμφισβήτητος είναι ο παρεμβατικός ρόλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ μετά το 1989, όπως και ο θετικός αντίκτυπος της θεσμοθέτησης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ). Από την άλλη πλευρά ωστόσο, σημειώνεται η μονομερής χρήση βίας από το ΝΑΤΟ στην πρώην Γιουγκοσλαβία το 1999 και από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο στο Ιράκ, το 2003. Επακόλουθο αυτών των συνθηκών είναι η εύλογη δημιουργία ενός κλίματος αβεβαιότητας για την αποτελεσματικότητα επιβολής του διεθνούς δικαίου. Στην πραγματικότητα, η κύρια αδυναμία του Διεθνούς Ανθρωπιστικού Δικαίου συνίσταται στη δυσκολία ελέγχου της εφαρμογής του και η ανυπαρξία της απόδοσης ευθυνών για τις παραβιάσεις των διατάξεών του.

Στο πλαίσιο της εξελισσόμενης ανθρωπιστικής κρίσης στη Μέση Ανατολή, αμφισβητείται η ισχύς του όρου “ανθρωπιστικό δίκαιο”. Από τις συμβάσεις της Γενεύης του 1949 προέκυψαν διεθνώς αποδεκτοί κανόνες διεξαγωγής εχθροπραξιών, οι οποίες επικυρώθηκαν από όλες τις χώρες μέλη των Ηνωμένων Εθνών και ενισχύθηκαν από αποφάσεις διεθνών δικαστηρίων για εγκλήματα πολέμου. Αξίζει να σημειωθεί πως το διεθνές δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου, αναγνωρίζει την Παλαιστίνη ως κράτος μέλος, ενώ το Ισραήλ απορρίπτει την δικαιοδοσία του δικαστηρίου και δεν συνδιαλέγεται μαζί του επισήμως.

Καταστρατηγήσεις από την αρχή της σύρραξης

Οι υπουργοί Εξωτερικών των αραβικών χωρών σε κοινή τους ανακοίνωση δήλωσαν ότι το δικαίωμα του Ισραήλ στην αυτοάμυνα μετά την αιφνιδιαστική επίθεση της 7ης Οκτωβρίου από τους μαχητές της Χαμάς, δεν δικαιολογεί την παράβλεψη των δικαιωμάτων των Παλαιστινίων.

Αξίζει να σημειωθεί πως παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου στη Γάζα, πραγματοποιούνται τόσο από Ισραηλινά στρατεύματα όσο και από τρομοκράτες της Χαμάς. Συγκεκριμένα, μέχρι τις 26 Οκτωβρίου 2023, τουλάχιστον 6.547 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί και 17.439 έχουν τραυματιστεί στις ισραηλινές επιδρομές στη Γάζα από τις 7 Οκτωβρίου, όταν τρομοκράτες της Χαμάς δολοφόνησαν 1.300 ανθρώπους στο νότιο Ισραήλ. Παράλληλα,  η δυσκολία με την οποία φτάνει η ανθρωπιστική βοήθεια στην Γάζα έχει ωθήσει ακόμη και ανθρωπιστικές οργανώσεις να προειδοποιούν για επικείμενη ανθρωπιστική καταστροφή.

Περιστατικά παραβιάσεων του ανθρωπιστικού δικαίου στη Γάζα περιλαμβάνουν επιθέσεις σε αμάχους, ομαδικές εκτελέσεις, στοχοποίηση πολιτών, περιορισμούς στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και καταστροφή υποδομών. Σε αυτές τις καταστρατηγήσεις, δεν θα μπορούσε να παραλειφθεί η χρήση βομβών λευκού φωσφόρου τόσο στη Λωρίδα της Γάζας, όσο και στο Λίβανο.  Οι βόμβες λευκού φωσφόρου απαγορεύονται διεθνώς από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1980, η οποία απαγορεύει ρητά τη χρήση τους ως όπλο. Ωστόσο, στις 12/10/2023, το Ισραήλ καταγγέλλεται από το υπουργείο Εξωτερικών της Παλαιστινιακής Αρχής, πως εκτόξευσε πολλές βόμβες λευκού φωσφόρου, που προκάλεσαν ασφυξία σε εκατοντάδες Παλαιστινίους, με αρκετούς εξ αυτών να οδηγούνται σε νοσοκομεία.

Το φαινόμενο αυτό, συνδέεται άμεσα με τη διασπορά τρομοκρατικών δρώντων εντός του άμαχου πληθυσμού. Στις επιπτώσεις αυτής της κατάστασης συγκαταλέγεται η αδυναμία λειτουργίας και ασφάλειας των ανθρωπιστικών διαδρόμων, στέρηση νερού, τροφής και ιατροφαρμακευτικού υλικού καθώς και κάθε μέσου επικοινωνίας και ενημέρωσης των πολιτών(όπως σύνδεση στο διαδίκτυο ή ακόμα και διακοπή ηλεκτρικού ρεύματος).

Από την έναρξη της σύρραξης εξαπολύονται άκριτα επιθέσεις και από τις δύο πλευρές, χωρίς να λαμβάνεται υπόψιν ούτε η γεωμορφολογία του πεδίου μάχης, ούτε ο αντίκτυπος στον άμαχο πληθυσμό όπως για παράδειγμα ο βίαιος εκτοπισμός αμάχων καθώς και η πίεση να παραμείνουν οι άμαχοι σε περιοχές που πρόκειται άμεσα να πληγούν.

Ανταλλαγή ομήρων της Χαμάς με Παλαιστίνιους κρατούμενους

Σε συνάρτηση με τις προηγούμενες παραβιάσεις, συμπεριλαμβάνεται η κράτηση ομήρων. Συγκεκριμένα, 13 Ισραηλινοί όμηροι επρόκειτο να απελευθερωθούν στις 25/11/2023 για 39 Παλαιστίνιους κρατούμενους, σε μια καθυστερημένη δεύτερη ανταλλαγή που συμφωνήθηκε ως μέρος της προσωρινής εκεχειρίας στη Γάζα. Επιπρόσθετα, ο Μοχάμεντ Αλ Ανσάρι, εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών του Κατάρ, δήλωσε πως επτά αλλοδαποί εργάτες που κρατούνται στη Γάζα, θα απελευθερωθούν επίσης. Ακόμα,  σύμφωνα με τον εκπρόσωπο του υπουργείου Εξωτερικών του Κατάρ, οι Παλαιστίνιοι κρατούμενοι που πρόκειται να απελευθερωθούν σε αυτή τη φάση από το Ισραήλ είναι 33 ανήλικοι και έξι γυναίκες. Η Χαμάς εξέφρασε ευχαριστίες προς την Αίγυπτο και το Κατάρ επειδή διασφάλισαν ότι θα συνεχιστεί η προσωρινή εκεχειρία με το Ισραήλ. Ισραηλινός αξιωματούχος εκφράζει επίσης μια «επιφυλακτική αισιοδοξία» ότι η δεύτερη ομάδα Ισραηλινών ομήρων θα απελευθερωθεί στις 25/11/2023   μετά από αρκετή αργοπορία.

Ο πρωθυπουργός, Μπενιαμίν Νετανιάχου, πραγματοποίησε τηλεφωνικές διαβουλεύσεις με όλους τους αρχηγούς ασφαλείας του Ισραήλ σχετικά με το πώς θα προχωρήσει, εάν η Χαμάς δεν απελευθερώσει τη νέα ομάδα ομήρων από τη Γάζα μέχρι τα μεσάνυχτα τις 25^ης Νοεμβρίου. Η στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς ανακοίνωσε ότι αποφάσισε να καθυστερήσει την απελευθέρωση της δεύτερης παρτίδας ομήρων, προκαλώντας την αντίδραση του Ισραήλ, που απείλησε να συνεχίσει τις επιχειρήσεις στη Γάζα. Ωστόσο, το Ισραήλ έχει επιτρέψει την είσοδο 200 φορτηγών στη Λωρίδα της Γάζας, όπως απαιτεί η συμφωνία, και ο στρατιωτικός σύνδεσμος του Ισραήλ COGAT με τους Παλαιστίνιους ανακοίνωσε  ότι 50 από αυτά τα φορτηγά έφτασαν στη βόρεια Γάζα.

Στις 24/11/2023, η  Χαμάς    απελευθέρωσε 24 ομήρους, εκ των οποίων οι 13 ήταν Ισραηλινοί. Όλοι τους μεταφέρθηκαν στο Ισραήλ μέσω της Αιγύπτου, αφού πέρασαν από τη μεθοριακή διάβαση της Ράφα. Αντιπροσωπεία του Κατάρ μετέβη στις 25/11/2023 ,στο Ισραήλ για να συζητήσει μια πιθανή παράταση της τετραήμερης εκεχειρίας μεταξύ της Χαμάς και του Ισραήλ. Η  αντιπροσωπεία συνδιαλέχτηκε επίσης με Ισραηλινούς αξιωματούχους για να διασφαλιστεί ότι η εκεχειρία και οι απελευθερώσεις ομήρων συνεχίζονται ομαλά. Την ίδια στιγμή, η Αίγυπτος ανέφερε ότι έχει λάβει θετικά σημάδια από όλα τα μέρη για μια πιθανή παράταση της κατάπαυσης των επιθέσεων στη Λωρίδα της Γάζας, για μία ή δύο μέρες. Ωστόσο, ένας ανώτερος αξιωματούχος των ισραηλινών στρατευμάτων, που πήρε μέρος στις έμμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, χαρακτήρισε «γελοίες» και «ψευδείς» τις αναφορές για παράταση της εκεχειρίας, σε συνέντευξη του στην ισραηλινή εφημερίδα Times of Israel.

Ενέργειες για τη διατήρηση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου

Το υφιστάμενο πλαίσιο ανθρωπιστικού δίκαιου είναι ακατάλληλα διαμορφωμένο για τη ρύθμιση της διεξαγωγής εχθροπραξιών σε αστικό πεδίο. Ειδικότερα, ο τρόπος χρήσης ορισμένων όπλων (όπως εμπρηστικά όπλα) οδηγεί σε παραβιάσεις ανθρωπιστικού δικαίου λόγω της γεωμορφολογίας της περιοχής που υπάρχουν συρράξεις. Είναι επιτακτική ανάγκη να υπάρξει πλήρης διαχωρισμός μεταξύ του jus ad bellum και του jus in bello. Χρειάζεται, συνεπώς, να εφαρμοστεί το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο όπως και είναι υποχρέωση κάθε κράτους να εφαρμόζουν τους κανόνες του.

Οι παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου δεν οφείλονται στην ανυπαρξία του, αλλά στην ανεπάρκεια που παρατηρείται όσον αφορά στην εφαρμογή των κανόνων του διεθνούς δικαίου. Κατά επέκταση, ακόμα ένας παράγοντας που συντελεί στην παραβίαση των κανόνων είναι σαφώς η ατιμωρησία για προγενέστερες καταστρατηγήσεις του Διεθνούς Δικαίου, δηλαδή η αδυναμία να λογοδοτήσουν οι δράστες των παραβιάσεων. Το γεγονός αυτό αποδεικνύεται από τον προϋπολογισμό του ΔΠΔ, όπου έχουν διατεθεί μόλις λιγότερο από ένα εκατομμύριο ευρώ για τις έρευνες στα παλαιστινιακά εδάφη, για το 2023.Το ΔΠΔ εξακολουθεί να ερευνά τις καταγγελίες για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας που διαπράχτηκαν στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη, από όλες τις πλευρές ,συμπεριλαμβανομένων των ισραηλινών στρατευμάτων, ενόπλων της Χαμάς και άλλων ένοπλων παλαιστινιακών οργανώσεων. Δεν έχει εκδοθεί κάποιο ένταλμα σύλληψης. Η αντιμετώπιση της ατιμωρησίας σε παγκόσμιο επίπεδο είναι επομένως επείγον καθήκον, όπως τονίζεται σε πολλά από τα πρόσφατα ψηφίσματα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Η διπλωματία συμβάλλει στην προστασία του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου μέσω διαπραγματεύσεων, σύναψη συμφωνιών και διαμεσολάβησης για επίλυση συγκρούσεων. Οι διπλωμάτες προωθούν τη συμμόρφωση των κρατών με τα διεθνή ανθρωπιστικά πρότυπα, ενώ παράλληλα συνεργάζονται για την αντιμετώπιση καταστάσεων που αθετούν αυτά τα δικαιώματα. Επομένως, ανάλογες ενέργειες για την επιβολή του ανθρωπιστικού δικαίου και για την προστασία των ανθρώπινων δικαιωμάτων δεν είναι μόνο πολιτικές δράσεις αλλά αποτελούν νομικές δεσμεύσεις έναντι όλων των μελών της διεθνούς κοινότητας.

Πηγές

Έντυπη

• Pessotto Lorenzo, «International Affairs–Twinnings and Agreements,  International Affairs Service in cooperation with Servizio Telematico Pubblico» (Ανακτήθηκεε 18-06-2013).
• Ελ- Χαντάντ Λάιλα, « This Week in Palestine» (Ανακτήθηκεε 07-09-2011).

 

Μελέτες

• International Committee of the Red Cross, «ICRC databases on international humanitarian law» (Ανακτήθηκε 21-05-2022).
• International Committee of the Red Cross, «Customary law» (Ανακτήθηκε 21-05-2022).

 

Ηλεκτρονικοί Ιστότοποι

• eu, «The state of impunity in the world»  (Ανακτήθηκε 06-10-2022).
• com, « Israel receives new list of hostages set for release during truce with Hamas» (Ανακτήθηκε 26-11-2023).
• com , «Israel says Hamas is blocking entry of humanitarian aid into the northern part of Gaza » (Ανακτήθηκε 26-11-2023).