Ελληνικά
Γράφει ο Δρ. Σπύρος Πλακούδας, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ
Η Ευρώπη και, πρωτίστως, η Ελλάδα αντιμετωπίζουν την τρέχουσα περίοδο μια άνευ προηγουμένου μεταναστευτική κρίση που όμοιά της δεν έχει υπάρξει εντός της Ευρωπαϊκής επικράτειας από την λήξη του Ψυχρού Πολέμου πριν από 25 χρόνια. Σύμφωνα με τους πρόχειρους υπολογισμούς του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, η Γηραιά Ήπειρος υποδέχθηκε περίπου 500.000 πρόσφυγες και παράνομους μετανάστες εντός μόλις οκτώ μηνών (Ιανουάριος – Αύγουστος 2015). Η Ελλάδα, μάλιστα, μια χώρα που υποφέρει από οξύτατη κοινωνικο-οικονομική κρίση για έκτο συναπτό έτος, υποδέχθηκε το ίδιο διάστημα περί τις 271.000 πρόσφυγες και παράνομους μετανάστες – ένας εξωπραγματικός αριθμός δεδομένου πως ο πληθυσμός της χώρας ανέρχεται περί τα 11 εκατομμύρια. Τον μήνα Σεπτέμβριο, πάντως, η εισροή των προσφύγων και παρανόμων μεταναστών (πρωτίστως δια της θαλασσίας οδού) συνεχίζεται με αμείωτη ένταση στην Γηραιά Ήπειρο, με αποτέλεσμα η μεταναστευτική κρίση να προσλαμβάνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Οι μεταναστευτικές ροές συνεχίζονται αμείωτες παρά τα συχνά και πολύνεκρα ναυάγια στην κεντρική και ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα, που έχουν προς το παρόν στοιχίζει τη ζωή σε πάνω από 2.000 ανθρώπους – μια εκρηκτική άνοδος σε σχέση με το 2014.
Που οφείλεται η τωρινή μεταναστευτική κρίση; Γιατί επέλεξαν τώρα οι πρόσφυγες και οι παράνομοι μετανάστες να διασχίσουν, με κίνδυνο της ζωής τους, τα ταραχώδη νερά της Μεσογείου; Τρέπονται σε φυγή ενώπιον των πολύνεκρων συγκρούσεων στην Μέση Ανατολή, πρωτίστως στην Συρία, το Ιράκ και την Λιβύη; Μήπως προσφυγοποιούνται από τις ταραχές και την βία σε έξαρση στην Μέση Ανατολή και Κεντρική Ασία (π.χ. Ισλαμική τρομοκρατία); Μήπως μεταναστεύουν εξαιτίας της κοινωνικο-οικονομικής εξαθλίωσης και της πολιτικής καταπίεσης στις πατρίδες τους; Στα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης, επί του παρόντος, κυριαρχεί το αφήγημα πως η μεταναστευτική κρίση τέθηκε σε κίνηση λόγω των ταραχών και συγκρούσεων στην Μέση Ανατολή την τελευταία περίοδο.
Αν και αρκούντως ελκυστικό για την (ευαίσθητη) κοινή γνώμη της δυτικής και βόρειας Ευρώπης, το άνωθι αφήγημα, παρά ταύτα, πάσχει από σοβαρά κενά. Κατ’ αρχάς, οι ταραχές και συγκρούσεις στην Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία εξερράγησαν πριν από χρόνια και εξακολουθούν δίχως όμως εν τω μεταξύ να εκδηλωθεί μια μεταναστευτική κρίση παρόμοια με την σημερινή. Ενδεικτικά αναφέρεται πως η Αραβική Άνοιξη εκδηλώθηκε το 2010 και οι – απορρέουσες εξ αυτής – πολύνεκρες συγκρούσεις στη Συρία και Λιβύη το 2011· το Αφγανιστάν και το Ιράκ υποφέρουν από πολέμους και ταραχές αδιαλείπτως από το 1979 και 2003 αντίστοιχα. Μόνο η πολύνεκρη σύγκρουση στην Υεμένη εξερράγη το 2015 ύστερα από μια τριετία ταραχών, αν και η σύγκρουση στην νότια Αραβική χερσόνησο δεν επηρέασε διόλου το μεταναστευτικό κύμα των τελευταίων μηνών. Ούτως ή άλλως, οι ταραχές και συγκρούσεις στην Μέση Ανατολή και την Κεντρική Ασία ως επί το πλείστον επηρέαζαν τα όμορα των εστιών αναταραχής κράτη και όχι την Γηραιά Ήπειρο. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν οι περιπτώσεις του Ιράκ και της Συρίας όπου έχουν εκδηλωθεί τα σημαντικότερα προσφυγικά ρεύματα στην Μέση Ανατολή κατά την τελευταία δεκαπενταετία σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Πέντε μόλις χώρες (Τουρκία, Λίβανος, Ιορδανία, Αίγυπτος, Ιράκ) έχουν υποδεχθεί το 95% των 3.883.585 προσφύγων της Συρίας· τουναντίον, μονάχα 163,270 πρόσφυγες εκ Συρίας έχουν αναζητήσει καλύτερη τύχη στην Ευρώπη. Παρομοίως, τέσσερις χώρες (Ιορδανία, Αίγυπτος, Συρία, Τουρκία) είχαν υποδεχθεί το 90% εκ των 2.218.000 προσφύγων εξ Ιράκ, ενώ η Ευρώπη μόλις 112.000 πρόσφυγες.
Σύμφωνα με το ίδιο αφήγημα στα διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης, η τωρινή μεταναστευτική κρίση προκλήθηκε από την κλιμάκωση των συγκρούσεων στην Συρία και το Ιράκ και, ιδίως, την γενοκτονική πολιτική του Ισλαμικού Κράτους έναντι όχι μόνο θρησκευτικών και εθνικών μειονοτήτων στην Εύφορη Ημισέληνο (π.χ. Γιεζίντι Κούρδων, Χριστιανών Ασσύριων) αλλά και των ομοδόξων και ομοφύλων του (δηλαδή Σουνιτών Αράβων) κατά την τελευταία περίοδο. Όμως και πάλι το αφήγημα των μέσων μαζικής ενημέρωσης χωλαίνει σε αυτό το σημείο.
Μια εμβριθής ανάλυση των πολεμικών συρράξεων στην Μέση Ανατολή αποδεικνύει πως το 2014 υπερβαίνει κατά πολύ σε βιαιότητα το 2015. Το 2014 σημειώθηκε η αστραπιαία προέλαση του Ισλαμικού Κράτους στο βόρειο και κεντρικό Ιράκ και την βόρεια Συρία. Την ίδια περίοδο συνέβησαν τα μαζικά και φρικτά εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους, προκαλώντας την εσωτερική εκτόπιση περίπου 3.596.356 κατοίκων του Ιράκ και 1.632.500 κατοίκων της Συρίας – σύμφωνα πάντοτε με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες. Ενδεικτικά, το φθινόπωρο του 2014 περίπου 350.000 Κούρδοι διέφυγαν από την βόρεια Συρία προς την Τουρκία εντός ολίγων ημερών εις αναζήτηση σωτηρίας από την αλόγιστη βία του προελαύνοντος Ισλαμικού Κράτους. Παρά, όμως, τις πληθυσμιακές μετακινήσεις που προκάλεσε το Ισλαμικό Κράτος στη Συρία και το Ιράκ, δεν σημειώθηκε ένα προσφυγικό τσουνάμι προς την Γηραιά Ήπειρο. Προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, που η μεταναστευτική κρίση τέθηκε σε κίνηση μήνες αργότερα, όταν η προέλαση του Ισλαμικού Κράτους είχε ήδη ανακοπεί και η βιαιότητα των συγκρούσεων είχε υποχωρήσει αισθητά στα μέτωπα της Συρίας και του Ιράκ. Οι πρόσφυγες εκ Συρίας, Αφγανιστάν και Ερυθραίας υπερβαίνουν το 62% του αριθμού των νεοεισερχομένων. Αξίζει να επισημανθεί, πάντως, πως το Αφγανιστάν και η Ερυθραία υποφέρουν από πολύνεκρες συγκρούσεις και ταραχές από το 1978 και 1962 αντίστοιχα. Παρομοίως, εντύπωση προκαλεί ο διόλου ευκαταφρόνητος αριθμός μεταναστών από τα Δυτικά Βαλκάνια (πρωτίστως από την Αλβανία): περίπου 27% του αριθμού των νεοεισερχομένων. Επίσης, σε αντίθεση με τα παλαιότερα μεταναστευτικά ρεύματα όπου οι γυναίκες και τα παιδιά αποτελούσαν μεταξύ 50 και 70% των προσφύγων, στο σύγχρονο προσφυγικό ρεύμα οι παραπάνω κατηγορίες δεν υπερβαίνουν το 25% σύμφωνα με τα στοιχεία της Διεθνούς Αμνηστίας. Ακριβώς λόγω της ιδιαίτερης σύνθεσης του σύγχρονου μεταναστευτικού κύματος (ως επί το πλείστον Μουσουλμάνοι άνδρες από την Μέση Ανατολή και Ινδική Υποήπειρο και, δευτερευόντως, από την Υποσαχάρια Αφρική), έχουν εκφραστεί η έντονη ανησυχία από Ευρωπαίους πολιτικούς (κυρίως της άκρας δεξιάς) πως ενδεχομένως οι τζιχαντιστές να έχουν διεισδύσει στις τάξεις των προσφύγων και των μεταναστών προς την Ευρώπη.
Όπως επεξηγήθηκε διεξοδικά ανωτέρω, η μεταναστευτική κρίση δεν προκλήθηκε από την κλιμάκωση των συγκρούσεων και ταραχών στην Μέση Ανατολή, την Ινδική Υποήπειρο ή την Υποσαχάρια Αφρική· τουναντίον, πυροδοτήθηκε από την ίδια την Γηραιά Ήπειρο. Η χαλάρωση των προηγούμενων πολιτικών κατά της λαθρομετανάστευσης από ορισμένες Ευρωπαϊκές χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας και της ΠΓΔΜ) αποτέλεσαν το έναυσμα για τον πολλαπλασιασμό των μεταναστευτικών κυμάτων προς την Ευρώπη, ενώ η φιλική υποδοχή ορισμένων Ευρωπαϊκών χωρών (με προεξέχουσα την Γερμανία) των μεταναστών και των προσφύγων συνετέλεσε καταλυτικά στην διόγκωση του μεταναστευτικού κύματος προς την Ευρώπη. Χρησιμοποιώντας οικονομικούς όρους, υπάρχει «προσφορά» και «ζήτηση» για τους μετανάστες και πρόσφυγες επί του παρόντος στην Γηραιά Ήπειρο – με την εξαίρεση ορισμένων μετα-κομμουνιστικών κρατών της Κεντρικής Ευρώπης (π.χ. Ουγγαρία) – και, ως εκ τούτου, το μεταναστευτικό ρεύμα θα συνεχίσει αμείωτο μέχρι το τέλος του έτους.