Ελληνικά
Γράφει η Βικτωρία Παπαδοπούλου, Δόκιμη Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Είναι κοινώς αποδεκτό ότι η Ακροδεξιά καταγράφει συνεχείς εκλογικές νίκες, αναδιαμορφώνοντας το πολιτικό τοπίο της Ευρώπης και επηρεάζοντας τη δημοκρατική της σταθερότητα. Σε αρκετές χώρες, ακροδεξιά κόμματα έχουν αναλάβει την εξουσία ή έχουν μεγάλη εκλογική επιρροή, επηρεάζοντας την πολιτική ατζέντα. Ως αποτέλεσμα, η άνοδος της λεγόμενης Ακροδεξιάς κλονίζει την Ευρώπη των 27, ενώ συγχρόνως η εκλογική ενίσχυση ακροδεξιών κομμάτων σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες εγείρει ανησυχίες σχετικά με τη δημοκρατία στην Ευρώπη.
Η Ακροδεξιά στην Ευρώπη έχει ιστορικές ρίζες, με την επιρροή της να ενισχύεται σε περιόδους κρίσεων. Στον Μεσοπόλεμο, η οικονομική αστάθεια και η δυσαρέσκεια μετά τον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησαν στην άνοδο φασιστικών καθεστώτων σε Ιταλία, Γερμανία, Ισπανία και Πορτογαλία. Μετά το 1945, η ακροδεξιά περιθωριοποιήθηκε, αν και σε ορισμένες χώρες διατηρήθηκαν αυταρχικά καθεστώτα μέχρι τη δεκαετία του 1970 (Payne, S. G,1995). Έπειτα, η πτώση του κομμουνισμού και η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 επανέφεραν τον εθνικισμό στην Ανατολική Ευρώπη, ενώ στη Δύση ακροδεξιά κόμματα ενισχύθηκαν μέσω αντι-μεταναστευτικής και ευρωσκεπτικιστικής ρητορικής. Η οικονομική κρίση του 2008 και η μεταναστευτική κρίση του 2015 συνέβαλαν στην εκλογική άνοδο ακροδεξιών δυνάμεων σε χώρες όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Ιταλία και η Γαλλία. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως χαρακτηριστικό παράδειγμα του αυξανόμενου ευρωσκεπτικισμού, που συχνά συνδέεται με την ακροδεξιά πολιτική, αποτελεί το Brexit (Hobolt, S. B, 2016).
Σήμερα, η Ακροδεξιά αποτελεί μια ισχυρή πολιτική δύναμη στην Ευρώπη, είτε ως κυβερνών κόμμα είτε ως σημαντικός αντιπολιτευτικός παράγοντας. Η εξέλιξή της από τις ρίζες του μεσοπολέμου μέχρι τη σύγχρονη πολιτική σκηνή δείχνει πως πρόκειται για ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο που προσαρμόζεται στις κοινωνικοπολιτικές αλλαγές, αναδυόμενο μέσα από την ανασφάλεια και τη δυσαρέσκεια των πολιτών.
Η συνεχής άνοδος της Ακροδεξιάς τροφοδοτείται κυρίως από την οικονομική ανασφάλεια και το μεταναστευτικό ζήτημα. Συγκεκριμένα, η οικονομική κρίση που ξέσπασε το 2008 και η επακόλουθη μονομερής εφαρμογή νεοφιλελεύθερων οικονομικών πολιτικών από τις αρχές της ΕΕ και τις εθνικές κυβερνήσεις για τον έλεγχο του ελλείμματος και τη λιτότητα αποτελούν βασικές αιτίες του φαινομένου. Αυτές οι οικονομικές πολιτικές διευρύνουν το χάσμα μεταξύ της προνομιούχου ελίτ και της πλειονότητας του πληθυσμού, προσφέροντας στην Ακροδεξιά ευκαιρίες να εκμεταλλευτεί τη δυσαρέσκεια των πολιτών που πλήττονται.
Σε συνάρτηση με τα παραπάνω, η αυξημένη εισροή μεταναστών, ιδιαίτερα μετά το 2015, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις σε πολλές κοινωνίες, τροφοδοτώντας αισθήματα ανασφάλειας και αγανάκτησης. Πολλοί πολίτες ανησυχούν για την πιθανή αλλοίωση της εθνικής τους ταυτότητας, την αύξηση της εγκληματικότητας και την πίεση που ασκείται στα εθνικά συστήματα πρόνοιας και εργασίας.Η Ακροδεξιά αξιοποίησε αυτές τις ανησυχίες, προωθώντας σκληρές πολιτικές κατά της μετανάστευσης και προβάλλοντας ρητορικές που ενισχύουν τον εθνικισμό και την ξενοφοβία. Παράλληλα, η πολυπολιτισμικότητα και η παγκοσμιοποίηση θεωρούνται απειλές για τις παραδοσιακές αξίες και τον «ευρωπαϊκό τρόπο ζωής» από πολλούς πολίτες, κάτι που η ακροδεξιά παρουσιάζει ως βασικό επιχείρημα για την ανάγκη προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς των εθνών.
Το μεταναστευτικό ζήτημα συνδέεται στενά με τον ευρωσκεπτικισμό, καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση συχνά κατηγορείται ότι διευκολύνει την είσοδο μεταναστών και περιορίζει την εθνική κυριαρχία. Τα ακροδεξιά κόμματα, όπως αυτά στη Γαλλία(Εθνικός Συναγερμός), την Ιταλία(Αδέλφια της Ιταλίας) και την Ουγγαρία(Ουγγρική Συμμαχία Πολιτών-Fidesz), προωθούν την ιδέα ότι οι εθνικές κυβερνήσεις πρέπει να επανακτήσουν τον πλήρη έλεγχο των συνόρων τους και να χαράξουν ανεξάρτητες πολιτικές για τη μετανάστευση. Κατά συνέπεια, το μεταναστευτικό και οι πολιτιστικές ανησυχίες έχουν μετατραπεί σε βασικά εργαλεία της Ακροδεξιάς, συμβάλλοντας στην ενίσχυση της πολιτικής της επιρροής. Μέσα από τη σύνδεσή τους με τον εθνικισμό, την κοινωνική ανασφάλεια και την αμφισβήτηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αυτά τα ζητήματα καθορίζουν τη σύγχρονη πολιτική δυναμική της Ευρώπης και διαμορφώνουν τις εκλογικές τάσεις προς όφελος των ακροδεξιών δυνάμεων.
Η κατάσταση επιδεινώνεται εξαιτίας των κοινωνικών μεταβολών που έχουν περιορίσει την πρώην βιομηχανική εργατική τάξη, η οποία υποστήριζε τα παραδοσιακά αριστερά κόμματα. Οι πολιτισμικές αλλαγές και, ειδικότερα, η κρίση των μεγάλων ιδεολογιών (ιδιαίτερα της αριστεράς, με τις μετασχηματιστικές της φιλοδοξίες) οδήγησαν στη διάδοση ατομικιστικών, διχαστικών και κυνικών απόψεων της πραγματικότητας σε όλη την κοινωνία. Συνεπώς, κυριάρχησε η απογοήτευση προς τα παραδοσιακά κόμματα, γεγονός που συνέβαλλε στη στροφή προς τα ακροδεξιά κόμματα.
Η κρίση της δημοκρατίας συνιστά μια ακόμη εξήγηση της ακροδεξιάς ανόδου.Η συμβατική δημοκρατική πολιτική έχει προσαρμοστεί στα συμφέροντα της υψηλής χρηματοδότησης . Κατ’αυτόν τον τρόπο, η εναλλαγή μεταξύ κεντροδεξιών και κεντροαριστερών κυβερνήσεων δεν προσφέρει πραγματικές εναλλακτικές από την άποψη των οικονομικών μοντέλων, αλλά μάλλον λεπτές παραλλαγές σε ένα ενιαίο αμετάβλητο πρότυπο που φαίνεται να αφαιρεί νόημα από τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς και να μειώνει τις πλουραλιστικές εκλογές σε τελετουργίες κενές περιεχομένου. Ως αποτέλεσμα, η Ακροδεξιά επωφελείται από τη λαϊκή αποστροφή προς μια διεφθαρμένη, προνομιούχα και ολιγοπωλιακή πολιτική τάξη, ακόμη και όταν το δημοκρατικό σύστημα παρουσιάζεται ανίσχυρο μπροστά στη δύναμη των μεγάλων πολυεθνικών εταιριών. Από αυτή την οπτική, τα παραδοσιακά κόμματα κατηγορούνται συχνά ότι δεν εκφράζουν τα συμφέροντα του λαού. Αντίθετα, η Ακροδεξιά ζητά άμεση πολιτική συμμετοχή και εμπιστοσύνη σε «χαρισματικούς» ηγέτες που μπορούν να συνδεθούν απευθείας με τον λαό, χωρίς μεσάζοντες, αμφισβητώντας έτσι τους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς. Η παλιά «πολιτική τάξη» απορρίπτεται μαζικά (ανεξάρτητα από το αν η παραδοσιακή αριστερά ή δεξιά είναι στην εξουσία) λόγω της κομματικής της φιλοσοφίας και της αδυναμίας της να επιλύσει τα κοινωνικά προβλήματα.
Σύμφωνα με τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη, αρκετές χώρες έχουν κυβερνήσεις στις οποίες συμμετέχουν ακροδεξιά κόμματα ή ηγούνται σε κυβερνητικούς συνασπισμούς. Για παράδειγμα, στην Ιταλία, η Τζόρτζια Μελόνι, επικεφαλής του ακροδεξιού κόμματος «Αδέλφια της Ιταλίας» ανέλαβε την πρωθυπουργία το 2022. Στην Ουγγαρία, ο Βίκτορ Όρμπαν και το κόμμα της Ουγγρικής Συμμαχίας Πολιτών (Fidesz), που χαρακτηρίζεται ως ακροδεξιό, βρίσκονται στην εξουσία. Σε χώρες όπως η Γαλλία και η Γερμανία, τα ακροδεξιά κόμματα έχουν σημειώσει σημαντική άνοδο στις εκλογές, επηρεάζοντας τον πολιτικό διάλογο και τις πολιτικές αποφάσεις. Αναλυτικότερα, η Ιταλία, η Σουηδία και η Φινλανδία ήταν οι πρώτες χώρες όπου η Ακροδεξιά κέρδισε τις εκλογές ή συμμετέχει σε κυβερνήσεις, ενώ παράλληλα τον ίδιο δρόμο φαίνεται να ακολουθήσει και η Ισπανία με το ακροδεξιό VOX να ετοιμάζεται να συγκυβερνήσει με το Δεξιό Λαϊκό Κόμμα, κατακτώντας 6 έδρες αυξημένες κατά 2, σε σχέση με το 2019 (El País,2024). Την ίδια στιγμή στην Ισπανία, προκαλεί αναστάτωση και η παρουσία του πρωτοεμφανιζόμενου ακροδεξιού «Se acabo la fiesta», με 3 έδρες στο Ευρωκοινοβούλιο (Politico Europe,2024).
Συνολικά, επτά κράτη μέλη της ΕΕ – η Κροατία, η Τσεχική Δημοκρατία, η Φινλανδία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Ολλανδία και η Σλοβακία – έχουν πλέον ακροδεξιά κόμματα στην κυβέρνηση. Ένα πολιτικό κόμμα που θεωρείται δυνητικά «εξτρεμιστικό» από τις γερμανικές αρχές κέρδισε τις πολιτειακές εκλογές στη Γερμανία. Ειδικότερα, στη Γερμανία το ακροδεξιό κόμμα AfD εξέλεξε, το 2023, για πρώτη φορά περιφερειάρχη, ενώ στο Βέλγιο το ακροδεξιό Φλαμανδικό Συμφέρον κυριαρχεί με 22%. Στην Αυστρία, παρά την εκλογική νίκη του ακροδεξιού Κόμματος Ελευθερίας(FPÖ) , το οποίο εξασφάλισε το 29% των ψήφων, οι διαπραγματεύσεις για τον σχηματισμό κυβέρνησης με το ÖVP απέτυχαν. Ως αποτέλεσμα, σχηματίστηκε η τρικομματική κυβέρνηση που απέκλεισε το FPÖ (The Guardian,2024).
Αξίζει να σημειωθεί ότι η άνοδος της ακροδεξιάς δεν περιορίζεται μόνο σε εθνικό επίπεδο. Στις Ευρωεκλογές του 2024, ακροδεξιά και αντισυστημικά κόμματα κέρδισαν σημαντικό έδαφος, με εκτιμήσεις να δείχνουν ότι θα μπορούσαν να καταλάβουν περίπου το ένα τέταρτο των εδρών στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η κατάσταση είναι δυναμική και οι πολιτικές εξελίξεις συνεχίζονται, με την ακροδεξιά να διαδραματίζει ολοένα και πιο κεντρικό ρόλο σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Για πολλές δεκαετίες, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, υπήρχε αυτό που ονομάζεται «υγειονομικός κλοιός» γύρω από τα εξτρεμιστικά κόμματα. Αυτό σήμαινε ότι τα κεντρικά κόμματα συμφωνούσαν να διατηρήσουν τους εξτρεμιστές εκτός κυβέρνησης, συνεργαζόμενα συχνά πέρα από κομματικές διαφορές, όταν χρειαζόταν. Για πολλά χρόνια, αυτός ο τρόπος λειτουργίας ήταν αρκετά αποτελεσματικός στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Σήμερα, ωστόσο, τέτοιες συμμαχίες είναι πιο συχνές, και η αντίδραση απέναντι σε αυτές είναι πολύ λιγότερο αυστηρή.
Για παράδειγμα, υπάρχουν άνθρωποι που κινητοποιούνται εναντίον των ακροδεξιών κομμάτων όπως στην Γαλλία, όπου οι ψηφοφόροι που είναι εχθρικοί προς κόμμα της Μαρίν Λεπέν, συχνά συμφωνούν να ψηφίσουν υποψήφιους που δεν προτιμούν, με απώτερο σκοπό να απομακρύνουν την Ακροδεξιά απο την εξουσία. Ωστόσο, η ηγέτιδα του ακροδεξιού κόμματος Εθνικός Συναγερμός (RN), αντιμετωπίζει ,παράλληλα, σοβαρές κατηγορίες για κατάχρηση χρημάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η υπόθεση αφορά την περίοδο 2004-2016, κατά την οποία φέρεται ότι η Λεπέν και άλλα 24 άτομα, συμπεριλαμβανομένων νυν και πρώην βουλευτών και ευρωβουλευτών, χρησιμοποίησαν παράνομα πόρους του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για εσωκομματικούς σκοπούς, αντί να καλύψουν έξοδα που αφορούν στην ΕΕ. Οι εισαγγελείς ζήτησαν ποινή πέντε ετών, εκ των οποίων τα τρία με αναστολή, πρόστιμο 300.000 ευρώ και πενταετή απαγόρευση διεκδίκησης δημόσιου αξιώματος (France 24, 2021). Αυτή η τελευταία ποινή θα ακύρωνε τα σχέδιά της να διεκδικήσει για τέταρτη φορά την προεδρία της Γαλλίας το 2027. Η Λεπέν χαρακτήρισε τη διαδικασία ως «πολιτική πράξη» και αμφισβήτησε την ανεξαρτησία των εισαγγελέων. Τόνισε ότι η επιβολή αυτής της ποινής θα προκαλούσε μη αναστρέψιμη βλάβη στη φήμη της, ακόμα κι αν τελικά κέρδιζε την έφεση. Η Λεπέν,απο τη μεριά της, αρνείται τις κατηγορίες και επέστρεψε 330.000 ευρώ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, χωρίς αυτό να συνιστά παραδοχή παραπτώματος. Εάν οι κατηγορούμενοι βρεθούν ένοχοι, ενδέχεται να αντιμετωπίσουν μεγάλα πρόστιμα και ποινές κάθειρξης έως 10 ετών, καθώς και πενταετή απαγόρευση διεκδίκησης δημόσιου αξιώματος. Αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει σοβαρά τη πολιτική θέση και τους στόχους της Λεπέν.
Καθώς η Ακροδεξιά κερδίζει την υποστήριξη των ψηφοφόρων, γίνεται γρήγορα σαφές ότι οι παραδοσιακές αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες αντιμετωπίζουν σημαντικές προκλήσεις και οι προσπάθειές τους να αποτρέψουν την άνοδο στην εξουσία ακροδεξιών κομμάτων κάνοντας χρήση νομικών και δικαστικών μέσων ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις για το κράτος δικαίου. Παράλληλα ωστόσο, ανησυχία προκαλεί το ότι η Ακροδεξιά συχνά προωθεί ακραία ρητορική που ενθαρρύνει το μίσος, τη διχόνοια και τον ρατσισμό, υπονομεύοντας την κοινωνική συνοχή. Οι ακροδεξιοί πολιτικοί συχνά αμφισβητούν θεμελιώδεις αξίες της δημοκρατίας, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα, την ελευθερία του Τύπου και την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης. Ενισχύουν τον λαϊκισμό, που οδηγεί σε πολιτική πόλωση, κοινωνικό διχασμό και αβεβαιότητα. Συνεπώς, μειώνεται η εμπιστοσύνη των πολιτών στους δημοκρατικούς θεσμούς, με αποτέλεσμα να υπάρχει ο φόβος απειλής της δημοκρατικής σταθερότητας σε ολόκληρη την ήπειρο.
Από την άλλη πλευρά, η άνοδος της Ακροδεξιάς δεν θα έπρεπε να ήταν μεγάλη έκπληξη για οποιονδήποτε έδινε προσοχή στην αγανακτισμένη διάθεση πολλών νέων της Ευρώπης, οι οποίοι όχι μόνο έχουν ασπαστεί τις σκληροπυρηνικές αντιμεταναστευτικές απόψεις αλλά και φαίνονται περήφανοι να τις μεταδίδουν. Η παρουσία ακροδεξιών κομμάτων μπορεί ωστόσο θεωρητικά να ενισχύσει τη δημοκρατία μέσω της ποικιλίας απόψεων και της ενθάρρυνσης διαλόγου για κρίσιμα ζητήματα, όπως η μετανάστευση, η ασφάλεια και η εθνική κυριαρχία. Μπορεί, ακόμη, να φέρει στο προσκήνιο προβλήματα που άλλοι πολιτικοί σχηματισμοί παραμελούν, δίνοντας φωνή σε ομάδες πολιτών που αισθάνονται περιθωριοποιημένες ή αδικημένες. Κατά συνέπεια, η Ακροδεξιά κερδίζει ψήφους κυρίως μέσω της ανάδειξη εθνικών θεμάτων.
Επομένως, η άνοδος της Ακροδεξιάς στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενδέχεται να προκαλέσει σημαντικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Η ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων μπορεί να οδηγήσει σε μεγαλύτερη πολιτική πόλωση και απομόνωση, επηρεάζοντας την ενότητα και τη συνεργασία εντός της ΕΕ. Η προώθηση εθνικιστικών και απομονωτικών πολιτικών μπορεί να αποδυναμώσει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και να προκαλέσει εντάσεις σχετικά με ζητήματα όπως η μετανάστευση και η οικονομική πολιτική. Συγχρόνως, υπάρχει κίνδυνος για περιορισμούς στα δημοκρατικά δικαιώματα και την ελευθερία του Τύπου, ενώ οι αυταρχικές τάσεις μπορεί να κερδίσουν έδαφος σε ορισμένα κράτη μέλη.
Είναι επίσης πιθανό η Ακροδεξιά να κερδίσει έδαφος και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, καθώς η κοινωνική απογοήτευση, η οικονομική αβεβαιότητα και η αντίδραση στη μετανάστευση δημιουργούν ευνοϊκό έδαφος για ακροδεξιές πολιτικές. Παρά τις προκλήσεις, η ΕΕ πιθανόν να ενισχύσει τις προσπάθειες για προστασία των κοινών αξιών και να ενδυναμώσει τη συνεργασία των προοδευτικών πολιτικών δυνάμεων για την υπεράσπιση της δημοκρατίας και της κοινωνικής συνοχής.
Βιβλιογραφία
Άρθρα
- Rosie Birchard(2025). Where do Europe’s far-right parties differ?Davis VanOpdorp.
- Hobolt, S. B. (2016). The Brexit Vote: A Divided Nation, a Divided Continent. Journal of European Public Policy.
- Payne, S. G. (1995). A History of Fascism, 1914-1945. University of Wisconsin Press.
Ιστοσελίδες
- Foreignaffairs(2025). Why Europe’s Far Right Can’t Be Tamed. Διαθέσιμο στο: www.foreignaffairs.com/europe/why-europes-far-right-cant-be-tamed
- France 24(2021). French Prosecutors Demand 5-Year Sentence for Marine Le Pen over EU Fund Misuse. Διαθέσιμο στο: www.francecom/en/europe/20241113-french-prosecutors-demand-jail-time-ban-on-public-office-for-le-pen-over-embezzlement-charges
- The Guardian(2024).Austria: far-right FPÖ wins most votes in regional elections. Διαθέσιμο στο: www.theguardian.com/world/2024/sep/29/far-right-freedom-party-winning-austrian-election-first-results-show
- Politico Europe (2024).New Spanish far-right party “Se Acabó la Fiesta” enters EU Parliament with 3 seats. Διαθέσιμο στο: www.politico.eu/article/spain-politics-luis-perez-salf-eu-vote-donald-trump-national-rally-germany-france/
- Euronews (2024). European far-right surges in polls ahead of 2024 EU elections. Διαθέσιμο στο: www.euronews.com/2024/06/08/super-poll-epp-on-top-sd-shows-minimal-growth-far-right-surges-and-renew-loses-seats
- The Guardian(2023).Far-right parties exploit immigration fears across Europe. Διαθέσιμο στο: www.theguardian.com/world/commentisfree/2023/feb/15/eu-far-right-migration-fortress-europe
- The Guardian(2025). ‘Vicious cycle’: how far-right parties across Europe are cannibalising the centre right. Διαθέσιμο στο: www.theguardian.com/world/2025/feb/01/vicious-cycle-far-right-parties-across-europe-are-inspiring-imitators
