Ελληνικά
Γράφει η Μυρτώ Λύκα, Αναλύτρια ΚΕΔΙΣΑ
Ένας χρόνος έχει σχεδόν περάσει από την αστραπιαία στρατιωτική επίθεση του Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με την οποία έθεσε και πάλι υπό τον έλεγχό του τη διαφιλονικούμενη περιοχή. Η νίκη αυτή δεν ήταν αναπάντεχη. Αντιθέτως, την τελευταία ιδίως πενταετία μια σειρά από λάθος επιλογές της Αρμενίας αλλά και το ευρύτερο μη ευνοϊκό διεθνοπολιτικό σκηνικό οδήγησαν τελικά σε αυτό το αποτέλεσμα. Παρά τις προσπάθειες για μια συμφωνία ειρήνης, αυτή δεν έχει ακόμη επιτευχθεί και πολλοί φοβούνται ότι η επίθεση του Αζερμπαϊτζάν δεν θα είναι η τελευταία. Άλλωστε, η χώρα βρίσκεται σε μια αρκετά πλεονεκτική θέση, που ίσως θελήσει να εκμεταλλευτεί μελλοντικά.
Αρχικά, ο ρόλος της Ρωσίας υπήρξε σημαντικός για την υπεροχή του Αζερμπαϊτζάν. Από το 1994, όταν και επισήμως οι συγκρούσεις στη περιοχή περιορίστηκαν, η Αρμενία στηρίχθηκε στη Ρωσία για την δημιουργία μιας σχέσης ασφάλειας. Αυτό βέβαια δεν εμπόδισε την τελευταία από το να αναπτύξει διπλωματικούς δεσμούς και με τις δύο πλευρές, προμηθεύοντας μάλιστα το Αζερμπαϊτζάν με στρατιωτικό υλικό[1]. Εκτός από τη Ρωσία, η Αζέρικη κυβέρνηση κατάφερε να εξασφαλίσει και τη στρατιωτική υποστήριξη της γειτονικής Τουρκίας, ενώ από το 2007 η ανακάλυψη των κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη Κασπία[2] προσέφερε μια τεράστια ώθηση στην οικονομία της χώρας.
Η οικονομική άνθιση του Αζερμπαϊτζάν μέσω των εξαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου του έδωσε προοδευτικά μεγαλύτερο προβάδισμα στο πεδίο της σύγκρουσης. Αντιθέτως, για την Αρμενία, οι ανακατατάξεις στην εσωτερική πολιτική σκηνή έφεραν τελικά τη χώρα σε μια δυσχερή θέση απομόνωσης. Το 2018 αποτέλεσε ένα σημείο καμπής για τις συμμαχίες και τις εξωτερικές σχέσεις της χώρας. Μέχρι τότε, η Αρμενία στηρίζονταν σχεδόν μονόπλευρα στη Ρωσία για την ασφάλειά της. Η «Βελούδινη επανάσταση», που εκτόπισε το Ρωσόφιλο κυβερνών Ρεπουμπλικανικό κόμμα, άλλαξε ριζικά τις ισορροπίες. Η χώρα άρχισε να στρέφεται χρόνο με το χρόνο προς υποστήριξη στη Δυτική Ευρώπη αλλά και προς τις ΗΠΑ.[3]
Αυτή η αλλαγή στις επιδιώξεις και τη στάση της Αρμενίας δεν πέρασε απαρατήρητη από τη Ρωσία. Ο δεύτερος πόλεμος του Καραμπάχ το 2020, αποτέλεσε μια πρώτη ένδειξη του πόσο η Αρμενία είχε απομακρυνθεί από τη μέχρι πρότινος προστάτιδά της. Η Ρωσία παρά την αμυντική συμφωνία με την Αρμενία, δεν εμπόδισε την νίκη του Αζερμπαϊτζάν, που προσάρτησε σημαντικό μέρος των απολεσθέντων από το 1994 εδαφών. Έτσι μεσολάβησε απλώς ως ειρηνευτική δύναμη, εγκαθιστώντας περίπου 2000 Ρώσους στρατιώτες με σκοπό τη διατήρηση της ανακωχής. Η ειρήνη όμως και πάλι δεν κράτησε πολύ. Το 2022 ακολούθησε ο αποκλεισμός του διαδρόμου Lachin από το Αζερμπαϊτζάν. Ο αποκλεισμός κράτησε περίπου 10 μήνες στερώντας σε 120.000 Αρμένιους βασικά αγαθά όπως φάρμακα, φαγητό αλλά και καύσιμα. Σε όλη αυτή τη περίοδο, οι παρεμβάσεις των Ρωσικών στρατευμάτων της περιοχής υπήρξαν μηδαμινές[4].
Στην απραξία της Ρωσικής πλευράς, έπαιξε ρόλο και ο πόλεμος στην Ουκρανία. Η Ρωσία έθεσε ως προτεραιότητα τη νίκη σε αυτό το πόλεμο, με τον οποίο θέλησε να προειδοποιήσει τη Δύση να μείνει εκτός από ό,τι η ίδια θεωρεί ως ζωτικό της χώρο και αποκλειστική σφαίρα επιρροής. Με τη προσοχή της Ρωσίας στραμμένη στα εσωτερικά της ζητήματα, η Αρμενία έμεινε σταδιακά χωρίς μια μεγάλη δύναμη εγγυήτρια της εδαφικής της ασφάλειας. Οι ΗΠΑ και η υπόλοιπη Ευρώπη δε φάνηκαν ιδιαίτερα πρόθυμες να μεσολαβήσουν με οποιοδήποτε αποτελεσματικό τρόπο υπέρ της, ενώ και τα γεγονότα στην Ουκρανία αποτελούσαν μια προειδοποίηση για το τι πιθανώς θα συνέβαινε αν το επιχειρούσαν[5].
Από την άλλη πλευρά, οι ευρωπαϊκές κυρώσεις που επιβλήθηκαν στη Ρωσία την ανάγκασαν να στραφεί σχεδόν αποκλειστικά προς το Αζερμπαϊτζάν και τη Τουρκία για εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, καθώς και για τη μεταφορά εμπορευμάτων από και προς το Ιράν και τα λιμάνια του Περσικού Κόλπου[6]. Μια ρωσική παρέμβαση υπέρ της Αρμενίας θα διακινδύνευε τις σχέσεις της χώρας με έναν απαραίτητο σύμμαχο. Παράλληλα, η καθιέρωση του Αζερμπαϊτζάν ως βασικού ενεργειακού προμηθευτή της Ευρώπης του εξασφάλισε επιπλέον ότι τα ισχυρότερα κράτη της δε θα ταχθούν απέναντι του στη διαμάχη του με την Αρμενία[7]. Τέλος, για τις ΗΠΑ το Αζερμπαϊτζάν έχει αποκτήσει ιδιαίτερο εθνικό ενδιαφέρον ως σύμμαχος και διαμεσολαβητής στη περιοχή του Καυκάσου, όπου συνορεύει με δύο κύριους γεωπολιτικούς ανταγωνιστές τη Ρωσία και το Ιράν. Η αδράνεια των ΗΠΑ στο ζήτημα του Ναγκόρνο – Καραμπάχ φανερώνει λοιπόν την επιθυμία της Αμερικανικής κυβέρνησης να διατηρήσει καλές σχέσεις με μια γεωστρατηγικά σημαντική χώρα [8].
Ως αποτέλεσμα των διεθνών εξελίξεων η Αρμενία λοιπόν απομονώθηκε. Σε μια απέλπιδα προσπάθεια για τερματισμό αυτής της δαπανηρής σύγκρουσης, ο πρωθυπουργός της υποστήριξε δημόσια τον Απρίλιο του 2023 ότι η χώρα του θα έπρεπε να παραιτηθεί από τις διεκδικήσεις της στο Ναγκόρνο Καραμπάχ[9]. Η κίνηση αύτη φανέρωσε στο Αζερμπαϊτζάν το αδιέξοδο στο οποίο βρισκόταν η γειτονική του χώρα. Η τελική επίθεση το Σεπτέμβριο του 2023 ήταν επομένως μια εύλογη απόφαση για την καθιέρωση της απόλυτης κυριαρχίας του σε ολόκληρη την διαφιλονικούμενη περιοχή.
Το Αζερμπαϊτζάν γνώριζε και γνωρίζει πόσο ζημιογόνο θα είναι για τα ευρωπαϊκά κράτη αλλά και για τη Ρωσία να του αντιπαρατεθούν έμπρακτα. Η πιθανότητα να εκμεταλλευτεί περεταίρω αυτές τις ευνοϊκές συνθήκες υπέρ του είναι αυξημένη. Πολλοί φοβούνται ότι, έχοντας καθιερώσει επί του παρόντος την πλεονεκτική του θέση, θα επιχειρήσει να διευρύνει ακόμη περισσότερο τις εδαφικές του επιδιώξεις[10]. Αν η διεθνής κοινότητα εξακολουθήσει να στέκεται αμέτοχη στις εξελίξεις της περιοχής, το ενδεχόμενο ενός νέου πολεμικού μετώπου δεν μπορεί να αποκλειστεί. Άλλωστε οι ισορροπίες είναι ιδιαίτερα εύθραυστες και τα τελευταία χρόνια η διατήρηση της ειρήνης φαίνεται να καθίσταται ολοένα δυσκολότερη.
Πηγές
[1] Wezeman, P.D, Kuimova, A. & Smith, J. (2021). Arms transfers to conflict zones: The case of Nagorno-Karabakh. Stockholm International Peace Research Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.sipri.org/commentary/topical-backgrounder/2021/arms-transfers-conflict-zones-case-nagorno-karabakh
[2] BP Makes Major Gas Discovery in Azerbaijan’s Shah Deniz Field. (Νοέμβριος 14, 2007). BP Azerbaijan. Διαθέσιμο σε: https://www.bp.com/en_az/azerbaijan/home/news/press-releases/bp-makes-major-gas-discovery-in-azerbaijan-s-shah-deniz-field.html
[3]De Waal, T. (Ιούλιος 11, 2024). Armenia Navigates a Path Away From Russia. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/research/2024/07/armenia-navigates-a-path-away-from-russia?lang=en¢er=russia-eurasia
[4] Explainer: What is happening between Armenia and Azerbaijan over Nagorno-Karabakh? (Σεπτέμβριος 20, 2023). Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/what-is-happening-between-armenia-azerbaijan-over-nagorno-karabakh-2023-09-19/#:~:text=44%2DDAY%20WAR%20IN%202020&text=It%20won%20a%20resounding%20victory,least%206%2C500%20people%20were%20killed.
[5] Fults, A. & Stronski, P. (Απρίλιος 25, 2022). The Ukraine War Is Reshaping the Armenia-Azerbaijan Conflict. Carnegie Endowment for International Peace. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/posts/2022/04/the-ukraine-war-is-reshaping-the-armenia-azerbaijan-conflict?lang=en
[6] Krivosheev, K. (Μάϊος 7, 2024). The Cost of Russia’s Friendship with Azerbaijan. Carnegie Endowment for International Peace Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/2024/05/the-cost-of-russias-friendship-with-azerbaijan?lang=en
[7] Sabadus, A. (Οκτώβριος 4, 2023). The EU’s Dilemma with Azerbaijan — Natural Gas or Moral Purity. Διαθέσιμο σε: https://cepa.org/article/the-eus-dilemma-with-azerbaijan-natural-gas-or-moral-purity/
[8] Singh, A. & Schauble, A. (Δεκέμβριος 26, 2023). How Azerbaijan Found Victory, and Armenia Defeat, in Nagorno-Karabakh. Διαθέσιμο σε: https://www.fairobserver.com/world-news/how-azerbaijan-found-victory-and-armenia-defeat-in-nagorno-karabakh/#
[9] Krivosheev, K. (Απρίλιος 28, 2023. Armenia Is Ready to Relinquish Nagorno-Karabakh: What Next? Carnegie Endowment for International Peace. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/2023/04/armenia-is-ready-to-relinquish-nagorno-karabakh-what-next?lang=en
[10] Vincent, F. (Οκτώβριος 1, 2023). After Nagorno-Karabakh, Armenia fears it could be next. Le Monde. Διαθέσιμο σε: https://www.lemonde.fr/en/international/article/2023/10/01/after-nagorno-karabakh-armenia-fears-it-s-next_6142275_4.html
