Μήπως η Ρωσία πιάστηκε στην παγίδα του Θουκυδίδη;

Γράφει ο Γιώργος Κουκάκης, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Έχουν περάσει σχεδόν δύο μήνες από την ημέρα που η Ρωσική Ομοσπονδία εισέβαλε στην Ουκρανία, προφασιζόμενη την παροχή βοήθειας στις δύο Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντόνετσκ» [Donetsk People’s Republic (DPR)] και του Λουγκάνσκ» [Lugansk People’s Republic (LPR)]. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπενθυμίσουμε στις 21 Φεβρουαρίου 2022, μόλις δύο ημέρες πριν την εισβολή, ο Ρώσος Πρόεδρος  είχε συγκαλέσει το Συμβούλιο Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, τα μέλη του οποίου είχαν συνηγορήσει στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας της DPR και LPR. [1]

Κατά τη διάρκεια της εν λόγω συνεδρίασης ο Πρόεδρος Πούτιν είχε επισημάνει πως αν και η Ρωσία επιθυμεί την ειρηνική επίλυση των διαφορών, θεωρεί ότι η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ αποτελεί απειλή για τη Ρωσία. Λίγες ώρες αργότερα, έπειτα από τηλεφωνικές συνομιλίες του Ρώσου Προέδρου με τον Γάλλο και Γερμανό ομόλογό του,[2] ανακοινώθηκε η υπογραφή Προεδρικού Διατάγματος με το οποίο αναγνωριζόταν από τη Ρωσία η ανεξαρτησία των DPR και LPR, με τους επικεφαλής οποίων υπογράφηκε μάλιστα «Συνθήκη Φιλίας, Συνεργασίας και Αμοιβαίας Βοήθειας».[3]

Στο πλαίσιο επομένως της προαναφερθείσας συνθήκης, η Ρωσική Ομοσπονδία εισέβαλε στην Ουκρανία προκειμένου να βοηθήσει τις δύο συμμαχικές αυτές οντότητες. Καθώς λοιπόν σύσσωμη η διεθνής κοινότητα παρακολουθεί με αγωνία την εξέλιξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων στην Ουκρανία και τις προσπάθειες εξεύρεσης λύσης μέσω της διπλωματικής οδού, ένα τεράστιο «ΓΙΑΤΙ;» πλανάται στο μυαλό των περισσότερων. Μπορούσε άραγε να προβλεφθεί ο  Ρωσικός τρόπος δράσης; Υπάρχει άραγε κάποιο σχέδιο πίσω από όλες αυτές τις ενέργειες ή απλώς ο Ρώσος Πρόεδρος ενεργεί παρορμητικά; Ποια θα είναι η επόμενη κίνησή του;

Η απάντηση στο προηγούμενο ερώτημα είναι θετική και βρίσκεται «κρυμμένη» μέσα στο Συμβούλιο Ασφάλειας. Τα περισσότερα σύγχρονα κράτη έχουν ιδρύσει ένα επιτελικό όργανο που λέγεται Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας, σκοπός του οποίου είναι η χάραξη Στρατηγικής και η παροχή συμβουλών στον εκάστοτε Αρχηγό του Κράτους, ανάλογα με το ισχύον πολίτευμα. Το όργανο αυτό στην περίπτωση της Ρωσίας θεσπίστηκε το 1992 και λέγεται Συμβούλιο Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας (Sovet Bezopasnosti ή SB)[4]. Η επιρροή δε που ασκεί στην Εξωτερική Πολιτική της χώρας είναι τόσο μεγάλη, ώστε ορισμένοι δήλωσαν ότι: «Αν υπάρχει κάποιο όργανο μέσα στη ρωσική πολιτική που αντιπροσωπεύει έναν ‘εσωτερικό κύκλο’ ή θα μπορούσε να θεωρηθεί -τουλάχιστον όσον αφορά τους λειτουργικούς του όρους- ως το ισοδύναμο του σοβιετικού Πολιτικού Γραφείου, τότε το Συμβούλιο Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας είναι αυτό το όργανο»^[5]

Στο πλαίσιο των προαναφερθέντων αρμοδιοτήτων του, το Συμβούλιο εκπονεί τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας (National Security Strategy). Το εν λόγω θεσμικό έγγραφο έχει στρατηγικό χαρακτήρα, δηλαδή περιγράφει τις γενικό πλαίσιο εντός του οποίου πρέπει να κινηθούν όλοι οι κρατικοί φορείς, σε μακροπρόθεσμο επίπεδο. Πιο συγκεκριμένα περιγράφει την παρούσα κατάσταση που επικρατεί και πως αναμένεται να εξελιχθεί, καθορίζει τα εθνικά συμφέροντα, θέτει προτεραιότητες και τέλος παρέχει γενικές οδηγίες ως προς τον επιθυμητό τρόπο δράσης των κρατικών φορέων. Στη συνέχεια, λαμβάνοντας υπόψιν όσα καθορίζονται σε αυτήν, ο κάθε φορέας εκπονεί τη δική του επιμέρους στρατηγική εξειδικεύοντας τα παραπάνω στοιχεία.

Η ισχύουσα Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας της Ρωσικής Ομοσπονδίας εκδόθηκε το 2021.^[6] Σε αυτήν αναφέρεται ότι επικρατεί μία περίοδος αστάθειας και εντάσεων, κατά την επιχειρείται η παρέμβαση τρίτων χωρών στα εσωτερικά ζητήματα της Ρωσίας. Επίσης, αν και  παρατηρείται μία αύξηση απειλής στρατιωτικής βίας και επιβολής κυρώσεων, η Ρωσία έχει δείξει ότι μπορεί να ανταπεξέλθει αποτελεσματικά σε αυτό το περιβάλλον. Αναφέρεται επίσης σε μία προσπάθεια διάβρωσης της ιδεολογίας και των παραδοσιακών αρχών, γεγονός που επιβάλει την προάσπισή τους.

Τα ρωσικά εθνικά συμφέροντα που καθορίζονται στην Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειας του 2021 περιλαμβάνουν διαχρονικές ατομικές και συλλογικές αξίες όπως η ευημερία των πολιτών, η κρατική κυριαρχία και η εδαφική ακεραιότητα, ενώ οι προτεραιότητες που θέτει είναι η προστασία του λαού της Ρωσίας και η ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού, η υπεράσπιση της χώρας, η κρατική και δημόσια ασφάλεια, η ασφάλεια πληροφοριών, η οικονομική ασφάλεια, η επιστημονική και τεχνολογική ανάπτυξη, η περιβαλλοντική ασφάλεια και η ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων, η προστασία των παραδοσιακών ρωσικών πνευματικών και ηθικών αξιών, του πολιτισμού και της ιστορικής μνήμης και η στρατηγική σταθερότητα και αμοιβαία επωφελής διεθνής συνεργασία.

Αν και το παραπάνω γεγονός ερμηνεύτηκε από ορισμένους ως μία κίνηση εσωστρέφειας εκ μέρους της Ρωσίας,^[7] δυστυχώς δεν έμελλε να επαληθευτεί. Αυτό συνέβη επειδή στην ίδια Στρατηγική -λίγο παρακάτω στο μέρος IV- αναφέρεται ότι μία από τις στρατιωτικές απειλές για την εθνική ασφάλεια της Ρωσίας είναι και το ΝΑΤΟ, το οποίο έχει προγραμματίσει την ανάπτυξη πυραυλικών συστημάτων στην Ευρώπη και την Ασία. Ένας μάλιστα από τους τρόπους αντιμετώπισης της απειλής αυτής που αναφέρονται είναι και η διατήρηση επαρκούς επιπέδου πυρηνικής αποτροπής αλλά και η προστασία των εθνικών συμφερόντων και των πολιτών της Ρωσικής Ομοσπονδίας εκτός του εδάφους της.

Όσον αφορά την Ρωσική οικονομία μάλιστα καθορίζει ότι θα συμβάλλει προς την παραπάνω κατεύθυνση μέσα από την κατάλληλη προετοιμασία για την κάλυψη των αναγκών του κράτους και των αναγκών του πληθυσμού σε καιρό πολέμου. Αναφέρεται επίσης στην προστασία των πολιτών από πολιτικά προκατειλημμένες αποφάσεις ξένων και διεθνών (διακρατικών) δικαστηρίων, ενώ όσον αφορά τον τομέα των πληροφοριών, επισημαίνει ότι η δημόσια και κρατική ασφάλεια θα διασφαλιστεί μέσα από την καταστολή των πληροφοριών και άλλων δραστηριοτήτων. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονίσουμε ότι στο εν λόγω στρατηγικό έγγραφο εμφανίζεται για πρώτη φορά ιδιαίτερο κείμενο που αφορά την Ασφάλεια Πληροφοριών.

Στις συγκεκριμένες παραγράφους της Στρατηγικής αναγράφεται μεταξύ άλλων ότι η Ρωσική Ομοσπονδία δέχεται ολοένα και περισσότερες κυβερνοεπιθέσεις προερχόμενες από ξένα κράτη, με απώτερο στόχο την παρέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις τη, ενώ παράλληλα διεξάγονται πληροφοριακές επιχειρήσεις από ξένες κρατικές ειδικές υπηρεσίες, οι οποίες διαστρεβλώνουν τα ιστορικά γεγονότα. Προκειμένου επομένως να ανταπεξέλθει σε αυτόν τον πληροφοριακό πόλεμο που δέχεται η Ρωσική Ομοσπονδία θα πρέπει να εντείνει τις προσπάθειές της όσο αφορά την χρήση αντίστοιχων μέσων που διαθέτει. Για την ακρίβεια: «H Ρωσία αντιλαμβάνεται τον τομέα των πληροφοριών με γεωπολιτικούς όρους, με τον εγχώριο τομέα πληροφοριών να αντιπροσωπεύει μια συνέχεια των κρατικών της συνόρων, τα οποία θεωρεί ότι παραβιάζονται διαρκώς από ξένους εισβολείς»^[8]

Ως προς την οικονομική ασφάλεια, αναφέρει ότι ένας από τους τρόπους μέσα από τους οποίους θα βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της κρατικής μακροοικονομικής πολιτικής είναι η ανάπτυξη ενός συστήματος στρατηγικού σχεδιασμού προσανατολισμένου στον κίνδυνο, λαμβάνοντας υπόψη πιθανές εξωτερικές και εσωτερικές προκλήσεις και απειλές. Ακόμα όμως και στον τομέα του πολιτισμού η Στρατηγική αναφέρει ότι οι παραδοσιακές Ρωσικές αξίες δέχονται επίθεση από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της, καθώς και ότι οι δυτικές συνήθειες απειλούν την απώλεια της πολιτιστικής κυριαρχίας της Ρωσίας, γι’ αυτό και καθορίζει τη λήψη μέτρων για την καταστολή της δημοσίευσης προϊόντων των ΜΜΕ που περιέχουν λέξεις και εκφράσεις που δεν συμμορφώνονται με τους κανόνες της σύγχρονης ρωσικής λογοτεχνικής γλώσσας. Τέλος, ένας από τους στόχους της Εξωτερικής Πολιτικής που θέτει είναι η σύσφιξη των σχέσεων με τους πολίτες της Λευκορωσίας και την Ουκρανίας.

Αν και είναι πάρα πολύ εύκολο να ερμηνεύουμε τα γεγονότα εκ των υστέρων, δεν μπορούμε παρά να διαπιστώσουμε ότι όλες σχεδόν οι ενέργειες του Ρώσου Προέδρου αποτελούσαν μέρος της Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, υποδεικνύοντας τις ενέργειες που πρόκειται να ακολουθήσει.^[9] Η γνωστή αντιαμερικανική και αντιδυτική στάση που εκφράζεται μέσα στο κείμενο, ^[10] αν και δεν μας εκπλήσσει θα έπρεπε να μας προβληματίσει λόγω των συχνών αναφορών και των απροκάλυπτων χαρακτηρισμών των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ ως απειλές. Αυτό που διαπιστώνουμε όμως μέσα από τη σύντομη εξέταση της Ρωσικής Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας, είναι ότι τα γεγονότα που βιώνουμε σήμερα δεν είναι τίποτα άλλο, από τα αποτελέσματά της εφαρμογής της.

Η Ρωσική Ομοσπονδία ήθελε να προστατέψει τους Ρώσους πολίτες που βρίσκονται εκτός επικράτειας και να συσφίξει τις σχέσεις της με τους αντίστοιχους της Ουκρανίας. Επειδή όμως η Δύση εμπόδιζε -σύμφωνα με το Ρωσικό τρόπο σκέψης- τις προσπάθειές της αυτές εισέβαλε στην Ουκρανία, για να προστατέψει τα δικαιώματα των πολιτών της. Είχε ήδη προετοιμάσει -όπως είδαμε- την οικονομία της για το ενδεχόμενο πολέμου, ενώ ως μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ άσκησε veto -όπως είχα προβλέψει[11]– για να τους προστατέψει από τις προκατειλημμένες διεθνείς αποφάσεις. Τις ενέργειες της αυτές τέλος, της υποστήριξε με την απειλή χρήσης πυρηνικών (αποτροπή) και τη διεξαγωγή πληροφοριακών επιχειρήσεων.[12]

Αυτό που συμπεραίνουμε είναι ότι η Ρωσική Ομοσπονδία νιώθει ότι απειλείται από τη Δύση, τόσο στρατιωτικά -μέσα από τη διεύρυνση του ΝΑΤΟ- όσο και από τον γενικότερο «δυτικό τρόπο ζωής», μέσα από την προβολή των αρχών και αξιών που πρεσβεύει από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Κοινωνικής Δικτύωσης,. Στην ουσία πρόκειται για την περίφημη «παγίδα του Θουκυδίδη», η οποία είναι η «[…] επικίνδυνη δυναμική η οποία εμφανίζεται όταν μια ανερχόμενη δύναμη προκαλεί μια άλλη κυρίαρχη».[13] Οι ΗΠΑ βέβαια σαφώς και δεν αποτελούν μία δύναμη που εμφανίστηκε πρόσφατα ή ασκούσε μειωμένη επιρροή. Αυτό που έχει σημασία είναι το γεγονός ότι η Ρωσία αντιλαμβάνεται τις αμερικανικές ενέργειες ως απειλή της κυριαρχίας της. Στο σημείο αυτό θα ολοκληρώσουμε την ανάλυσή μας τονίζοντας ότι:

Για να είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε την Εξωτερική Πολιτική ενός κράτους, θα πρέπει να εξετάσουμε πρώτα τη Στρατηγική Εθνικής Ασφάλειάς του…  

Πηγές

[1] Βλ. President of Russia, News, Events, Security Council meeting στο http://www.en.kremlin.ru/events/president/news/67825.

[2] Βλ. President of Russia, News, Events, Telephone conversations with President of France Emmanuel Macron and Federal Chancellor of Germany Olaf Scholz στο http://www.en.kremlin.ru/events/president/news/67827.

[3] Βλ. President of Russia, News, Events, Signing of documents recognising Donetsk and Lugansk People’s Republics στο http://www.en.kremlin.ru/events/president/news/67829.

[4] Βλ. Schulmann Ekaterina & Galeotti Mark, A tale of two councils: the changing roles of the security and state councils during the transformation period of modern Russian politics. Post-Soviet Affairs, 2021, Vol. 37, Νο. 5, σ. 454 στο https://www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/1060586X.2021.1967644?needAccess=true.

[5] Βλ. Schulmann Ekaterina & Galeotti Mark, οπ.π., σ. 455.

[6] Βλ. http://scrf.gov.ru/security/docs/document133/.

[7] Βλ. Duclos Michel, Russia’s National Security Strategy 2021: the Era of Information Confrontation. Institut Montaigne, 2 August 2021 στο https://www.institutmontaigne.org/en/blog/russias-national-security-strategy-2021-era-information-confrontation.

[8] Βλ. Βλ. Hakala Janne & Melnychuk Jazlyn, Russia’s Strategy in Cyberspace. NATO Strategic Communications Center of Excellence, 11 June 2021, σ. 7. στο https://stratcomcoe.org/publications/russias-strategy-in-cyberspace/210

[9] Βλ. Trenin Dmitri, Russia’s National Security Strategy: A Manifesto for a New Era. Carnegie Moscow Center, 06 July 2021 στο https://carnegiemoscow.org/commentary/84893.

[10] Βλ. Cooper Julian, Russia’s updated National Security Strategy, NATO Defense College, 19 July 2021 στο https://www.ndc.nato.int/research/research.php?icode=704.

[11] Βλ. Κουκάκης Γεώργιος, Ουκρανία: Χρησιμοποιώντας την ειρήνη ως όπλο. ΚΕΔΙΣΑ, 22 Φεβρουαρίου 2022 στο  https://kedisa.gr/oukrania-chrisimopoiontas-tin-eirini-os-oplo/.

[12] Βλ. Κουκάκης Γεώργιος, ΟΥΚΡΑΝΙΑ: Ο Πόλεμος (και) της Πληροφορίας. ΕΛΙΣΜΕ, 08 Μαρτίου 2022 στο http://www.elisme.gr/en/2021-11-21-14-10-01/2021-11-26-17-51-46/2021-11-29-11-41-31/732-2022-03-08-12-35-23.

[13] Βλ. Kouskouvelis Ilias, The Thucydides Trap: A Distorted Compass. E-International Relations, 5 November 2017, p. 1 στο https://www.e-ir.info/2017/11/05/the-thucydides-trap-a-distorted-compass/.