Ελληνικά
Tο Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Αναλύσεων-ΚΕΔΙΣΑ διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία την Τετάρτη 19 Ιουνίου 2024 διαδικτυακή εκδήλωση (webinar) με θέμα: «Είναι υπαρκτός ο κίνδυνος ενός πυρηνικού πολέμου;«. Ομιλητές ήταν: ο Δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας (Καθηγητής Γεωπολιτικής και Σύγχρονων Στρατιωτικών Τεχνολογιών στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων) και ο κ. Γεώργιος Κουκάκης (Κύριος Ερευνητής ΚΕΔΙΣΑ-Αντισυνταγματάρχης ε.α.).
Συντονιστής του webinar ήταν ο Αντιπρόεδρος Δ.Σ. & Δ/ντης Ερευνών του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος.
Την εκδήλωση άνοιξε ο Ιδρυτής & Πρόεδρος Δ.Σ. του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Ανδρέας Γ. Μπανούτσος με την εισαγωγική του ομιλία στην οποία ανέφερε οι εντάσεις και η κλιμάκωση του πολέμου στην Ουκρανία μπορεί να οδηγήσει σε μία απ’ ευθείας πολεμική αντιπαράθεση μεταξύ ΝΑΤΟ-Ρωσίας κατά την οποία δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο χρήσης πυρηνικών όπλων και από τις δύο πλευρές. Αυτή η πιθανή πολεμική σύγκρουση δυστυχώς δεν είναι η μόνη στην οποία μπορεί να γίνει χρήση πυρηνικών όπλων. Ο πόλεμος στη Γάζα μεταξύ Ισραήλ-Χαμάς και η επέκταση του πολέμου στον Λίβανο μεταξύ Ισραήλ-Χεζμπολάχ μπορεί να προκαλέσει έναν γενικευμένο πόλεμο στη Μέση Ανατολή με εμπλοκή και του Ιράν και δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Ισραήλ διαθέτει πυρηνικά όπλα. Άλλες δυνητικές συγκρούσεις στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα που ενδέχεται να γίνει χρήση πυρηνικών όπλων είναι μεταξύ Ινδίας-Πακιστάν, Κίνας-ΗΠΑ και Βόρειας Κορέας-ΗΠΑ.
Στη συνέχεια ο Δρ. Μπανούτσος ανέφερε ότι σύμφωνα με μία μελέτη που είχε δημοσιευτεί στο επιστημονικό περιοδικό Nature Food τον Αύγουστο του 2022 ένας πυρηνικός πόλεμος μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας θα έχει ως αποτέλεσμα τον άμεσο θάνατο 360 εκατομμυρίων ανθρώπων και σε δεύτερο χρόνο τον θάνατο περισσότερων των 5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων από την πείνα λόγω της μόλυνσης της αγροτικής γης από ραδιενέργεια καθώς και την δραματική πτώση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά 58 βαθμούς της κλίμακας Φαρενάιτ (14.5 βαθμοί Κελσίου). Θα αντιμετωπίσει δηλαδή η ανθρωπότητα το τραγικό σενάριο ενός πυρηνικού χειμώνα. Για να αποφευχθεί ένα τέτοιο καταστροφικό για την ανθρωπότητα σενάριο θα πρέπει κατά κύριο λόγο οι δύο πυρηνικές υπερδυνάμεις ΗΠΑ και Ρωσία αλλά και τα υπόλοιπα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ (Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο και Κίνα) να αναλάβουν τις ιστορικές τους ευθύνες έναντι της ανθρωπότητας και να διασφαλίσουν ότι δεν πρόκειται να γίνει ποτέ ξανά χρήση πυρηνικών όπλων καθώς δυστυχώς υπάρχει το ιστορικό προηγούμενο της χρήση πυρηνικών όπλων από τις ΗΠΑ κατά της Ιαπωνίας το 1945.
Ο Κύριος Ερευνητής ΚΕΔΙΣΑ και Αντισυνταγματάρχης ε.α. Γεώργιος Κουκάκης τόνισε ότι το 89% των πυρηνικών όπλων παγκοσμίως κατέχεται από τις ΗΠΑ και την Ρωσία. Η Ετήσια Εκτίμηση Απειλής των ΗΠΑ αναφέρει ότι απαιτείται διαδικασία ελέγχου πυρηνικών εξοπλισμών και αλλαγή στην αρχιτεκτονική για καλύτερο έλεγχο της ανάπτυξης πυρηνικής τεχνολογίας. Επίσης, αναφέρει ότι η Ρωσία και η Κίνα πλέον χρησιμοποιούν μη παραδοσιακά μέσα για να πετύχουν στρατηγική εξισορρόπηση με τις ΗΠΑ. Επίσης, αναφέρει ότι η Βόρεια Κορέα έκανε την 7η πυρηνική δοκιμή της. Επισημαίνει επίσης ότι αναμένεται κλιμάκωση στη διαμάχη Ινδίας – Πακιστάν.
Στη συνέχεια αναφέρθηκε στις εθνικές στρατηγικές των κρατών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα σύμφωνα με τα επίσημα έγγραφα εθνικής ασφάλειας. Για τις ΗΠΑ, η πυρηνική αποτροπή είναι πρώτη προτεραιότητα. Μέχρι το 2030 δύο θα είναι οι πυρηνικοί αντίπαλοι των ΗΠΑ: η Ρωσία και η Κίνα. Οι ΗΠΑ θα επιδιώξουν εκσυγχρονισμό των πυρηνικών δυνατοτήτων τους αλλά και μείωση του ρόλου των πυρηνικών όπλων στην στρατηγική τους. Οι ΗΠΑ θεωρούν ότι η Ρωσία κάνει αυξημένη καταφυγή σε πυρηνικά όπλα λόγω αποδυνάμωσης των συμβατικών της δυνατοτήτων. Επίσης, οι ΗΠΑ βλέπουν την ανάγκη ελέγχου διάδοσης πυρηνικών όπλων και μιας νέας συνθήκης START. Οι ΗΠΑ θεωρούν μεγάλη ανάγκη την αποπυρηνικοποίηση της Βόρειας Κορέας και του Ιράν.
Η Ρωσία πιστεύει ότι η θέση της ως μεγάλη δύναμη οφείλεται και στις πυρηνικές της δυνατότητες. Η Ρωσία βλέπει την πιθανότητα κλιμάκωσης της έντασης και αύξηση της πιθανότητας σύγκρουσης με πυρηνικά όπλα. Η Ρωσία πιστεύει στη πολιτική αποτροπής για μείωση κινδύνου χρήσης πυρηνικών όπλων. Επίσης, αναφέρεται στην επιδίωξη μείωσης εξάπλωσης πυρηνικών όπλων και την εφαρμογή εγγυήσεων ασφαλείας και την στρατηγική ισοτιμία με τις ΗΠΑ. Η Ρωσία και οι ΗΠΑ έχουν συνομολογήσει συμφωνίες για πυρηνικά από το 1970 μέχρι σήμερα όμως η Ρωσία αποχώρησε από την Συμφωνία START τον Φεβρουάριο του 2023.
Το Ηνωμένο Βασίλειο δίνει προτεραιότητα στην αμυντική ικανότητα των πυρηνικών όπλων με έμφαση στην πυρηνική ανθεκτικότητα και την ανάπτυξη της αντίστοιχης τεχνολογίας. Το ΗΒ εκτιμά ότι οι πυρηνικές φιλοδοξίες της Κίνας και του Ιράν είναι πλέον αυξημένες. Το ΗΒ επιδιώκει τον εκσυγχρονισμό των πυρηνικών όπλων του και προωθεί τους στόχους των αμυντικών συμφωνιών AUKUS μεταξύ ΗΠΑ, ΗΒ και Αυστραλίας. Έμφαση δίνει στην αντικατασκοπία (counter intelligence) στον τομέα των πυρηνικών. Το ΗΒ θεωρεί τα πυρηνικά ως αξιόπιστη αποτροπή αλλά θα πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο σε ακραίες περιπτώσεις και για λογούς αυτοάμυνας. Το ΗΒ υποστηρίζει την Συνθήκη περί μη διάδοσης των πυρηνικών (Νon Proliferation Treaty).
Η Αυστραλία θεώρει ότι η καλύτερη προστασία της είναι η ευρεία αποτροπή υπό την ομπρέλα των ΗΠΑ. Η Αυστραλία θεώρει ότι υπάρχει αδιαφάνεια στην ανάπτυξη πυρηνικών στην Κίνα.
Η Ινδία ανησυχεί για τα πυρηνικά στην Κίνα, το Ιράν και το Πακιστάν και βλέπει την ανάγκη συνομιλιών με το Πακιστάν και την Κίνα. Η Ινδία είναι υπέρ της πυρηνικής αυτοάμυνας (no first use policy). Η Ινδία βλέπει την ανάγκη αύξησης και εκσυγχρονισμού των πυρηνικών όπλων.
Το Πακιστάν θεωρεί τα πυρηνικά ως μέσο στρατηγικής σταθερότητας για αποτροπή. Ανησυχεί για την Ινδία και επιδιώκει ειρηνική χρήση πυρηνικών στο πλαίσιο του ΟΗΕ.
Η Κίνα ανησυχεί για τις ΗΠΑ, την Ρωσία και το Ιράν σε σχέση με τα πυρηνικά όπλα. Είναι υπέρ της χρήσης των πυρηνικών για αυτοάμυνα (no first use policy) και κατά της χρήσης πυρηνικών όπλων κατά μη πυρηνικών χωρών. Επίσης, θεωρεί την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων ως θεμέλιο λίθο της εθνικής της κυριαρχίας. Επίσης, υποστηρίζει την Συνθήκη περί μη διάδοσης των πυρηνικών.
Το Ισραήλ έχει μια ασαφή πολιτική όσον αφορά τα πυρηνικά. Το 1963 τόνιζε ότι δεν θα είναι η πρώτη χώρα χρήσης πυρηνικών στην Μέση Ανατολή και το 2010 ότι αυτή η πολιτική θα εξακολουθήσει και θα κάνει τη διαφορά. Το 2023 δεν απέκλεισε όμως την απειλή χρήσης πυρηνικών κατά της Χαμάς. Το Ισραήλ δεν είναι μέλος της Συνθήκης για μη διάδοση των πυρηνικών.
Η Βόρεια Κορέα ξεκίνησε το πυρηνικό της πρόγραμμα το 1950 με την συνδρομή της ΕΣΣΔ. Η Βόρεια Κορέα έχει κάνει 6 πυρηνικές δόκιμες από το 2006 μέχρι το 2017. Το 2017 και το 2022 δοκίμασε διηπειρωτικούς πυραύλους με δυνατότητα προσβολής των ΗΠΑ. Η Βόρεια Κορέα έδινε αρχικά έμφαση στην πυρηνική αποτροπή αλλά στην πορεία δεν είναι ξεκάθαρο αν θα επιδιώξει κάποια στιγμή να προβεί σε προληπτικό χτύπημα κατά των αντιπάλων της.
Το Ιράν το 1967 ανέπτυξε πολιτικό πυρηνικό πρόγραμμα με την συνδρομή των ΗΠΑ. Το 2004 έγινε παύση του πυρηνικού προγράμματος ενώ το 2015 είχαμε συμφωνία μεταξύ Ιράν, Κίνας, Γαλλίας, Ρωσίας, Ηνωμένου Βασιλείου, Ηνωμένων Πολιτειών και Γερμανίας. To 2018 οι ΗΠΑ αποσυρθήκαν από την εν λόγω συμφωνία επί Τραμπ ενώ το 2020 το Ιράν έκανε δήλωση μη συμμόρφωσης με αυτή τη συμφωνία.
Ο κίνδυνος χρήσης πυρηνικών όπλων αυξάνεται με την πιθανή ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ η οποία θα θεωρηθεί ως ευθεία απειλή από την Ρωσία. Επίσης, ένα επεισόδιο στην Σινική θάλασσα όπου υπάρχει η διαμάχη Κίνας – Ταιβάν ή η σύγκρουση Ιράν – Ισραήλ αποτελούν πιθανούς κινδύνους χρήσης πυρηνικών.
Ο Καθηγητής Γεωπολιτικής και Σύγχρονων Στρατιωτικών Τεχνολογιών στην Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων Δρ. Κωνσταντίνος Γρίβας αρχικά αναφέρθηκε στις δύο αντιλήψεις που υπάρχουν σε σχέση με τα πυρηνικά όπλα. Η πρώτη αντίληψη είναι ότι τα πυρηνικά ανήκουν πλέον στο παρελθόν. Ιδιαίτερα, στις Ευρωπαϊκές και Αμερικανικές κοινωνίες επικρατεί η άποψη ότι ο Ψυχρός Πόλεμος τελείωσε και δεν μπορεί να επανέλθει. Άρα, η πυρηνική απειλή δεν αφορά εμάς, αφορούσε τους προηγούμενους. Η δεύτερη αντίληψη – που είναι και η κυρίαρχη – μιλάει για την αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή, ότι δηλαδή κανείς δεν είναι τόσο ανόητος να πατήσει το κουμπί και να καταστραφεί ο κόσμος κάτι που δεν συνέβη ούτε στον Ψυχρό Πόλεμο. Αυτή η άποψη είναι άκρως επικίνδυνη και δεν επιβεβαιώνεται από την πραγματικότητα. Το γεγονός ότι δεν έγινε πυρηνικός πόλεμος κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να συμβεί στο μέλλον. Συμφώνα με τον Πτέραρχο Μπάτλερ το γεγονός ότι δεν ξέσπασε πυρηνικός πόλεμος κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου ήταν ένα αποτέλεσμα ικανότητας, τύχης και Θείας Πρόνοιας.
Κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, υπήρξαν πολλές περιπτώσεις όπου φτάσαμε κοντά στον πυρηνικό πόλεμο. Το 1962, η ΕΣΣΔ είχε στείλει έναν μικρό στολίσκο υποβρύχιων στην Κούβα και οι ΗΠΑ αποφάσισαν να προειδοποιήσουν τα υποβρύχιας με μικρές βόμβες βυθού. Το υποβρύχιο Β59 εντοπίστηκε και εγκλωβίστηκε από τα Αμερικανικά πλοία. Το υποβρύχιο διέθετε πυρηνική τορπίλη. Λόγω των βομβών βυθού στο υποβρύχιο νόμισαν ότι δέχονταν επίθεση. Δόθηκε εντολή να πέσει η πυρηνική τορπίλη. Ευτυχώς όμως ένας αξιωματικός σε ένα διπλανό αντιτορπιλικό έστειλε σήμα στο Σοβιετικό υποβρύχιο ότι δεν υπάρχει επίθεση και δόθηκε εντολή να μην πέσει η τορπίλη. Αν όμως έπεφτε η πυρηνική τορπίλη, τότε οι ΗΠΑ θα απαντούσαν στο πυρηνικό χτύπημα και θα είχαμε πυρηνικό ολοκαύτωμα. Ανάλογα περιστατικά συνέβησαν και αργότερα την δεκαετία του 1980 όπου από τύχη γλυτώσαμε τον πυρηνικό πόλεμο. Άρα, η άποψη ότι τα πράγματα ήταν υπό έλεγχο στον Ψυχρό Πόλεμο δεν ισχύει.
Σήμερα, η πραγματικότητα είναι ακόμη πιο περίπλοκη και ο πειρασμός χρήσης πυρηνικών μεγαλύτερος. Η ψυχροπολεμική εποχή έχει διαφορές με σήμερα. Μια διαφορά ήταν ότι η αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή δεν ίσχυε κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, ιδίως τα πρώτα χρόνια. Οι ΗΠΑ είχαν την δυνατότητα να επιτύχουν συντριπτικό πλήγμα στην ΕΣΣΔ ενώ η ΕΣΣΔ δεν είχε ανάλογη δυνατότητα και γι’ αυτό είχε πάει του πυραύλους στην Κούβα. Ένα άλλος λόγος ήταν ότι την εποχή του Ψυχρού Πολέμου, η ΕΣΣΔ δεν επεδίωκε την χρήση πυρηνικών όπλων διότι περίμενε ότι η ιστορία θα την δικαίωνε με την παγκόσμια εδραίωση του σοσιαλισμού. Άρα, την συνέφερε να διατηρηθεί και να αποφύγει να φτάσουμε σε πυρηνική καταστροφή. Ακόμα και οι ηγέτες των ΗΠΑ εκείνης της εποχής, πίστευαν ότι η ζωή θα δικαιώσει τις ιδέες τους, το μοντέλο τους θα επικρατούσε και γι’ αυτό δεν επεδίωκαν μια πυρηνική σύγκρουση. Σήμερα όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η Δύση βρίσκεται σε μεγάλη υπαρξιακή κρίση και η Ρωσία είναι εγκλωβισμένη θεωρώντας ότι ο χρόνος δουλεύει εναντίον της και πρέπει να κάνει μια ενέργεια να βγει από το αδιέξοδο της.
Στην συνέχεια, ο Δρ. Γρίβας ανέφερε ότι σε περίπτωση πυρηνικού πολέμου μεγάλης κλίμακας μεταξύ Δύσης και Ρωσίας δεν είμαστε σίγουροι ότι θα καταστραφεί η ανθρωπότητα ολοσχερώς, εκτός αν έχουμε το φαινόμενο του «πυρηνικού χειμώνα». Σύμφωνα με νέες επιστημονικές εκτιμήσεις το φαινόμενο του «πυρηνικού χειμώνα» είναι υπερεκτιμημένο και δύσκολα θα συμβεί.
Στην πραγματικότητα το πιο πιθανό είναι ότι θα υπάρξει ένα είδος “πυρηνικού φθινοπώρου” σαν το 1816, τη “Χρονιά χωρίς Καλοκαίρι”. Υπενθυμίζουμε ότι αυτή είχε προκύψει μετά την τεράστια έκρηξη –τη μεγαλύτερη τα τελευταία 1300 χρόνια– τον Απρίλιο 1815 του ηφαιστείου Ταμπόρα στην Ινδονησία. Η έκρηξη εξαπέλυσε στην ατμόσφαιρα μεταξύ 160 και 210 κυβικών χιλιομέτρων τέφρας, ποσότητα που δύσκολα θα προκύψει ακόμη και από έναν μεγάλης κλίμακας πυρηνικό πόλεμο στη σημερινή εποχή.
Υπάρχει αντίληψη ότι σήμερα μια πυρηνική σύγκρουση μπορεί να έχει μικρές συνέπειες εξαιτίας του γεγονότος ότι τα σύγχρονα πυρηνικά όπλα έχουν ακρίβεια στόχευσης. Δηλαδή, ενδέχεται να μην έχουμε ολικό αφανισμό της ανθρωπότητας παρά μόνο 25% του πληθυσμού και 50% των βιομηχανικών υποδομών.
Πάντως, σε περίπτωση μεγάλης κλίμακας πυρηνικού πολέμου μεταξύ Ευρωατλαντικού κόσμου και Ρωσίας, η Ρωσία θα υποστεί συντριπτικό πλήγμα με εξόντωση των 2/3 πληθυσμού της. Η ελίτ πιθανώς θα επιβιώσει λόγω πολύ καλής οργάνωσης. Η ελίτ όταν βγει από τα καταφύγια, θα βρει μια χώρα που θα έχει πηγές ενέργειας, καλλιεργήσιμες εκτάσεις και ένα μέρος πυρηνικών όπλων. ΟΙ ΗΠΑ θα υποστούν συντριπτικό πλήγμα και πολλές πόλεις θα εξαφανιστούν. Η Ευρώπη θα εξαφανιστεί λόγω μικρού μεγέθους και πυκνοκατοίκησης. Η Ασία και η Λατινική Αμερική θα υποστούν μικρότερη καταστροφή. Πυρηνικός πόλεμος δεν θα σημάνει απαραίτητα τέλος όλης της ανθρωπότητας αλλά μια νέα τραγική πραγματικότητα για τους επιζήσαντες.
Στην σημερινή εποχή, υπάρχει ασυμμετρία συνοχής αντιπάλων, του ΝΑΤΟ και Ρωσίας. Η Ρωσία είναι μία χώρα και το ΝΑΤΟ έχει 32 χώρες άσχετες μεταξύ τους. Η επέκταση του ΝΑΤΟ ήταν λάθος καθώς δεν έγινε με στρατηγικούς όρους. Η λογική ότι είναι δικαίωμα κάθε χώρας να μπαίνει στο ΝΑΤΟ δεν είναι ορθή. Κάποιες χώρες μέλη δεν έχουν καμία δυνατότητα συνεισφοράς στο ΝΑΤΟ ενώ η ομοφωνία δυσχεραίνει την λήψη αποφάσεων εντός της συμμαχίας.
Συνολικά, η άποψη ότι δεν θα γίνει πυρηνικός πόλεμος λόγω αμοιβαίας εξασφαλισμένης καταστροφής δεν ισχύει σε καμία περίπτωση. Υπάρχει πιθανότητα γενικευμένου πυρηνικού πολέμου σήμερα. Από την άλλη, υπάρχει και η περίπτωση χρήσης από την πλευρά της Ρωσίας πυρηνικών μικρού βεληνεκούς σε τακτικό επίπεδο. Ίσως γίνουν επιχειρήσεις κόκκινης ζώνης με καταστροφές σε στρατηγικές υποδομές σε μια προσπάθεια ενεργοποίησης των διαλυτικών τάσεων μέσα στη Δυτική συμμαχία. Σε καμία περίπτωση, η αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή δεν μας έσωσε από πυρηνική καταστροφή κατά τον Ψυχρό Πόλεμο παρά η καθαρή τύχη. Η σημερινή πυρηνική πραγματικότητα έχει πολύ επικίνδυνες ποιοτικές διαφορές σε σχέση με αυτήν του Ψυχρού Πολέμου καθώς σήμερα υπάρχει μεγάλη ασυμμετρία όσον αφορά στην αμοιβαία εξασφαλισμένη καταστροφή μεταξύ Ρωσίας και Δύσης. Η πληθωριστική δομή και η έλλειψη συνοχής στο ΝΑΤΟ καθιστούν πολύ ελκυστική την χρήση πυρηνικής ισχύος για την Ρωσία.
Σε ερώτηση του κοινού για την στάση της Ελλάδας στον Ρώσο-Ουκρανικό πόλεμο, ο κ. Κουκάκης είπε ότι εφόσον είμαστε μέρος μια αμυντικής συμμαχίας πρέπει να συμμετέχουμε στην προσπάθεια της συμμαχίας για στήριξη της Ουκρανίας. Από την άλλη μεριά, όμως καλό θα ήταν να μην παίρνουμε πρωτοβουλίες που μας φέρνουν σε ευθεία αντιπαράθεση με την Ρωσία διότι τα συμφέροντα αλλάζουν και κάποια στιγμή στο μέλλον ίσως έχουμε κοινά συμφέροντα με την Ρωσία. Συνεπώς, θα πρέπει να είμαστε πιο ουδέτεροι σε κάποιες πρωτοβουλίες της Δύσης. Ο Δρ. Γρίβας τόνισε ότι η Δύση έχει λειτουργήσει με μονομέρεια κατά της Ρωσίας και επιδιώκει την ολοκληρωτική ήττα της Ρωσίας ώστε να διαλυθεί στα εξ ων συνετέθη όπως έγινε το 1991 με την ΕΣΣΔ. Για την σημερινή Δύση, η Ρωσία δεν δικαιούται να ανέλθει ως δύναμη στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η επιμονή της Δύσης για ολοκληρωτική επικράτηση επί της Ρωσίας δείχνει το αδιέξοδο στο οποίο έχει περιέλθει. Αν η Ρωσία οδηγηθεί στην στρατηγική ήττα που επιδιώκει η Δύση δεν ξέρουμε πως θα αντιδράσει. Η Δύση δεν δείχνει να κατανοεί τον κίνδυνο πυρηνικής καταστροφής. Δεν θα πρέπει να επιδιώκεται η ολοκληρωτική στρατηγική ήττα της Ρωσίας αλλά πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος να επανέλθει η Ρωσία στην διεθνή κανονικότητα με αμοιβαίες υποχωρήσεις. Σε περίπτωση στρατηγικής ήττας της Ρωσίας στην Ουκρανία, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να καταφύγει στη χρήση πυρηνικών όταν δεν θα έχει τίποτα άλλο να χάσει.
Σε ερώτηση του Ιδρυτή & Προέδρου Δ.Σ. του ΚΕΔΙΣΑ Δρ. Ανδρέα Γ. Μπανούτσου για το κατά πόσο υπάρχει πιθανότητα να γίνει ένα πυρηνικός πόλεμος μέσω αντιπρόσωπων (proxy war), π.χ. η Ρωσία να χρησιμοποιήσει την Βόρεια Κορέα για να επιτεθεί σε στρατιωτικές βάσεις των ΗΠΑ στον Ειρηνικό ωκεανό, ο Δρ. Γρίβας απάντησε ότι δεν θεωρεί πιθανό έναν πυρηνικό πόλεμο δια αντιπροσώπων. Για ποιο λόγο η Βόρεια Κορέα να εμπλακεί σε έναν τέτοιο πόλεμο και κατά πόσο η Bόρεια Κορέα καλύπτεται επαρκώς από την Ρωσία για να κάνει έναν τέτοιο πόλεμο; Προκύπτει πάντως μια συσσωμάτωση Ασιατικών δυνάμεων με την Ρωσία κατά των ΗΠΑ η όποια είναι ανησυχητική. Σε περίπτωση πολέμου Ταϊβάν – Κίνας τι θα συμβεί; Αν παρέμβουν οι ΗΠΑ και δεχτούν μια συντριπτική ήττα από την Κινα; Τι γίνεται τότε; Θα δεχτούν την ήττα τους ή θα προχωρήσουν σε πυρηνική κλιμάκωση και πως θα αντιδράσουν οι Κινέζοι ή οι Ρώσοι; Η Δυτική πολιτική του «διαιρεί και βασίλευε» θα συσπειρώσει την Ρωσία με τις Ασιατικές δυνάμεις σε μια πανίσχυρη δομή και, σε ορίζοντα δεκαετίας, μια μικρή πλέον Ευρωατλαντική Δύση θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια πανίσχυρη πυρηνική υπερδύναμη σε ένα ασταθές διεθνές περιβάλλον.
