Κυβερνοχώρος: Νέο Επιχειρησιακό πεδίο αντιπαραθέσεων

Γράφει ο Κωνσταντίνος Παπαδάκης*, Αναλυτής ΚΕΔΙΣΑ

 

Η τεχνολογική πρόοδος έχει προσφέρει στον άνθρωπο το πλεονέκτημα της εύκολης διεξαγωγής πάσης φύσεως δραστηριοτήτων μέσω διασύνδεσης (δικτύωσης) συστημάτων, προκαλώντας την αυξανόμενη εξάρτηση από την ομαλή και απρόσκοπτη λειτουργία των συστημάτων αυτών.

Το πλεονέκτημα αυτό υπό συγκεκριμένες συνθήκες, δύναται να μετατραπεί σε τρωτότητα, καθώς το ενιαίο, συνεχές, δυναμικό σύνολο των διασυνδεδεμένων συστημάτων (άνθρωποι, πληροφοριακά συστήματα, δίκτυα Η/Υ, επικοινωνιών, βάσεις δεδομένων, πληροφορίες, λογισμικό, εξοπλισμό και διαδικασίες), το οποίο χρησιμοποιείται σε κάθε τομέα των ανθρώπινων δραστηριοτήτων (στρατιωτικό, πολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό κλπ) είναι τρωτό μεμονωμένα ή και στο σύνολο του σε απειλές που έχουν προκύψει, ως ένα βαθμό, σαν επακόλουθο αυτής ακριβώς της διασύνδεσης.

Οι απειλές αυτές μπορεί να προέλθουν από μεμονωμένα άτομα, οργανωμένες ομάδες, είτε ακόμα και από κράτη, ενώ ο κίνδυνος που αντιπροσωπεύουν είναι ευθέως ανάλογος μεταξύ άλλων, της ευρύτητας δικτύωσης σε συνδυασμό με την ανάπτυξη της ευρυζωνικότητας καθώς και της κρισιμότητας των δραστηριοτήτων που αυτή υποστηρίζει.

Σύμφωνα με τα παραπάνω, με έμφαση στην τελευταία δεκαετία και σε συνδυασμό με τη λεγόμενη «παγκοσμιοποίηση», κυρίαρχος πυλώνας   της οποίας είναι η εκτεταμένη χρήση της τεχνολογίας και ειδικότερα του Διαδικτύου (Internet), έχει  διαμορφωθεί ένα νέο ανθρώπινης (man made) δημιουργίας (μη φυσικό), «πεδίο αντιπαράθεσης», ο Κυβερνοχώρος (Cyber Space), ανάλογο και επικαλυπτόμενο των υφιστάμενων φυσικών χώρων/πεδίων (ξηρά, θάλασσα, αέρα, διάστημα).

Ως κυβερνοχώρο μπορούμε να ορίσουμε:

«…Το παγκόσμιο πεδίο που αποτελείται από όλα τα διασυνδεδεμένα συστήματα επικοινωνίας, πληροφοριακά  και άλλα ηλεκτρονικά συστήματα, δίκτυα και τα δεδομένα τους, συμπεριλαμβανομένων αυτών που είναι χωριστά ή ανεξάρτητα, τα οποία επεξεργάζονται, αποθηκεύουν ή μεταδίδουν δεδομένα…».[1]

Ο κυβερνοχώρος μπορεί να θεωρηθεί ως πολυδιάστατος χώρος ο οποίος λαμβάνει υπόσταση σε τρία επίπεδα με τις αντίστοιχες συνιστώσες τους:

(1)      Φυσικό Επίπεδο-Physical Layer

(2)      Λογικό Επίπεδο-Logical Layer

(3)      Κοινωνικό Επίπεδο-Social Layer

Το νέο αυτό πεδίο αντιπαράθεσης και οι ασύμμετρες απειλές που ανακύπτουν από την ύπαρξη και την χρήση του εναντίον των αντίπαλων κρισίμων πληροφοριακών υποδομών (πολιτικών ή στρατιωτικών) το καθιστούν ένα προσιτό χαμηλού κόστους στρατηγικό όπλο και πολλαπλασιαστή ισχύος καθώς είναι δυνατόν μέσω αυτού:

1. Να προσβληθεί μέρος ή και το σύνολο της Πληροφοριακής Υποδομής μιας χώρας και φυσικά του κρατικού μηχανισμού (πολιτικού ή στρατιωτικού) που εξαρτάται από αυτή, χωρίς να απαιτείται η ύπαρξη βαριάς βιομηχανίας, στρατηγικών αποθεμάτων πρώτων υλών ή η καταβολή υψηλών δαπανών, ανεξάρτητα από γεωγραφικά όρια και με μηδενική πιθανότητα ανθρώπινων απωλειών από την πλευρά του επιτιθέμενου.
2. Να επέλθει, διατάραξη λειτουργίας συστημάτων Διοικήσεως και Ελέγχου (C4I), χρηματοπιστωτικών συστημάτων, υποκλοπή ή αλλοίωση πληροφοριών, αμφισβήτηση αξιοπιστίας δεδομένων και συνεπώς σύγχυση και

δυσχέρεια λήψης αποφάσεων, οικονομική επιβάρυνση, αύξηση φόρτου εργασίας προσωπικού, επηρεασμό της κοινής γνώμης, κοινωνική αναταραχή και ενδεχομένως φυσικές καταστροφές και ανθρώπινες απώλειες.

 Ο κυβερνοχώρος αποτελεί την πέμπτη διάσταση αντιπαραθέσεων με την διαφορά ότι παρέχει προοπτικές διεξαγωγής κεκαλυμμένου πολέμου, στον οποίο υπάρχει πιθανότητα καμία πλευρά να μην αναγνωρίζει ότι βρίσκεται σε σύγκρουση ή ακόμα και ότι έχει δεχθεί επίθεση, αλλά και αν το γνωρίζει είναι πολύ δύσκολος έως και ακατόρθωτος ο σαφής προσδιορισμός του αντιπάλου, της περιοχής και του τρόπου που αυτός επιχειρεί.

Ειδικότερα, για τη στρατιωτική δραστηριότητα στην εποχή της «Πληροφοριακής Επανάστασης», ο Κυβερνοχώρος θεωρείται ένα καινούριο πεδίο, όπου οι διάφορες αντιμαχόμενες δυνάμεις επιδιώκουν να υπερισχύουν έναντι των αντιπάλων τους. Ωστόσο, η κυριαρχία στον Κυβερνοχώρο συνιστά ένα περίπλοκο ζήτημα, καθώς δεν ισοδυναμεί με την επικράτηση σε έναν και μοναδικό υλικό χώρο (όπως είναι για παράδειγμα το διάστημα ή το έδαφος) υποκείμενο στους νόμους της φύσης, αλλά αντίθετα πρόκειται για την εξασφάλιση της πλεονεκτικής θέσης σ’ ένα σύνθετο ανθρώπινο κατά-σκεύασμα, που δύναται να επαναλαμβάνεται και του οποίου η λειτουργία στηρίζεται στη συντονισμένη δράση υλικών στοιχείων, τεχνητών κανόνων και πραγματικών δεδομένων.

Η γενικευμένη αντίληψη ότι ο Κυβερνοχώρος είναι ένας και μοναδικός, αλλά και η αντιμετώπιση των δυο όρων (Κυβερνοχώρος και Διαδίκτυο) ως ταυτοσήμων, χωρίς η εναλλαγή τους να συνεπάγεται κάποια εννοιολογική διαφοροποίηση αποτελεί μια πλάνη, διότι κάθε επιμέρους ηλεκτρονικό σύστημα-δίκτυο έχει την ικανότητα να δημιουργεί τον δικό του κυβερνοχώρο, στο πλαίσιο του οποίου θα πρέπει να αναγνωρίζεται το δικαίωμα πρόσβασης και η ίδια η ύπαρξη ενός χρήστη-δρώντος, ώστε οι πράξεις του να αποκτούν νόημα και να αλληλεπιδρούν με τις πράξεις των υπολοίπων. Συνεπώς, στο πλαίσιο μιας διαμάχης, είναι κρίσιμη η εξασφάλιση της κυριαρχίας στον κυβερνοχώρο εκείνο, στον οποίο εντοπίζεται ο εκάστοτε στρατιωτικής σημασίας στόχος της κάθε παράταξης.

 

Ο Κυβερνοχώρος ως επιχειρησιακό περιβάλλον διαθέτει αρκετά μοναδικά χαρακτηριστικά:

 

1. Δεν υπακούει σε χωροχρονικούς περιορισμούς καθόσον μια ενέργεια σε αυτόν ή μέσω αυτού μπορεί να εκτελεστεί σε μικρό χρονικό διάστημα (δευτερόλεπτα), από σημαντικά μεγάλες αποστάσεις (παγκόσμια κάλυψη) χωρίς να υπάρχει απαίτηση για γειτνίαση με τον αντίπαλο, και στο πλείστον των περιπτώσεων χωρίς έγκαιρη προειδοποίηση (early warning).
2. Είναι πολύ δύσκολη η απόδοση ευθυνών (attribution) για μια επιθετική ενέργεια, καθόσον οι δράστες μπορούν να δράσουν κεκαλλυμένα αποκρύπτοντας την πραγματική τους ταυτότητα και κατ‘επέκταση τους πραγματικούς σκοπούς τους.
3. Το κόστος της ανάπτυξης δυνατοτήτων αλλά και των επιχειρήσεων σε αυτό το πεδίο είναι πολύ μικρότερο συγκρινόμενο με το κόστος των συμβατικών επιχειρήσεων.
4. Περιέχει συνεχώς δυναμικά διαμορφούμενες, τεράστιες ποσότητες πληροφοριών υψηλής ή μη διαβάθμισης και αξίας, σε δομημένη ή αδόμητη μορφή οι οποίες μεταδίδονται κατά κύριο λόγο μέσω εμπορικών δικτύων και χωρίς να ακολουθούν στην πορεία τους από τον εκδότη στον αποδέκτη πάντα την ίδια οδό ή και τα ίδια πρότυπα(standards) ασφαλείας.
5. Έχει δημιουργήσει παγκόσμιες συνθήκες εξάρτησης από αυτόν (ανάλογα με τον βαθμό εισχώρησης της πληροφοριακής  τεχνολογίας κάθε κράτους) όλων των μορφών της ανθρώπινης δραστηριότητας καθόσον εντός ή μέσω αυτού καθημερινά λαμβάνουν χώρα ενέργειες οι οποίες υπηρετούν το σύνολο  των οικονομικών, επιχειρηματικών, επικοινωνιακών, κοινωνικών, κρατικών, στρατιωτικών δραστηριοτήτων των πολιτών και των κρατών.

Ο Κυβερνοχώρος και οι επιχειρήσεις σε αυτόν (Κυβερνοεπιχειρήσεις -Cyber Operations) είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με τη χρήση οκτώ αλληλένδετων επιχειρησιακών μεταβλητών (πολιτική, οικονομική, κοινωνική, στρατιωτική, πληροφοριακή, υποδομές,  φυσικό περιβάλλον, χρόνος) για να μπορεί γίνει κατανοητό και να αναλυθεί το μοναδικό περιβάλλον μέσα στο οποίο οι αντίστοιχες ομάδες θα διεξάγουν επιχειρήσεις.

Υπό αυτές τις συνθήκες και λαμβανομένου υπόψη του εκπληκτικού ρυθμού διάδοσης, εξέλιξης και διείσδυσης των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, σε συνδυασμό με την όλο και πιο αυξημένη προσθήκη κρίσιμων υποδομών σε αυτό το πεδίο, τα κράτη θα πρέπει να:

1. Αντιμετωπίσουν τις επιχειρήσεις στον Κυβερνοχώρο με όρους «Ασύμμετρης Απειλής» και ως «πολλαπλασιαστή ισχύος» καθόσον η αυξανόμενη εξάρτηση των κρατών από τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών σε συνδυασμό με το μικρό κόστος ανάπτυξης Κυβερνο-δυνατοτήτων και την σοβαρότητα του πλήγματος το οποίο μπορεί να επιφέρουν, τις ανάγουν ίσως σε μοναδική δίοδο την οποία πολλοί αντίπαλοι μπορούν να εκμεταλλευτούν έτσι ώστε να διατηρήσουν την ισορροπία ή να αποκτήσουν κάποιο πλεονέκτημα όσο αφορά την στρατιωτική ισχύ έναντι μιας χώρας.
2. Αναπτύξουν και να χρησιμοποιήσουν κατάλληλες δυνατότητες άμυνας (κυβερνοάμυνα) στον Κυβερνοχώρο με σκοπό τη προστασία των εθνικών κρίσιμων υποδομών.
3. Επιχειρήσουν εναντίον ενός ευρέως φάσματος δρώντων (Έθνη-κράτη, επιχορηγούμενοι από το κράτος φορείς, μη κρατικοί φορείς, νόμιμες επιχειρήσεις, εγκληματικές οργανώσεις, και μεμονωμένα άτομα κλπ), με διαφορετικά επίπεδα εκπαίδευσης, κατάρτισης, δεξιοτήτων, κινήτρων και ικανοτήτων, γεγονός το οποίο αποτελεί σημαντική αλλαγή στις παραδοσιακές γεωπολιτικές και στρατιωτικές αντιλήψεις περί εχθρού και απειλής συγκεκριμένου προσανατολισμού (γεωγραφικού, ιδεολογικού, κλπ) και απαιτεί μια νέα οπτική όσο αφορά τις επιχειρήσεις καθώς και ένα διαφορετικό είδος εκπαίδευσης.
4. Αναπτύξουν αποτελεσματικές σχέσεις και συνεργασίες σε καθημερινή βάση με όλους τους φορείς (δημόσιος, ιδιωτικός, ακαδημαϊκός φορέας, Στρατιωτικές δυνάμεις) οι οποίοι εμπλέκονται στο πεδίο του Κυβερνοχώρου δεδομένου ότι το πεδίο αυτό έχει δημιουργηθεί, ανήκει, συντηρείται και λειτουργεί από δημόσιους, ιδιωτικούς, και κρατικούς φορείς σε όλο τον κόσμο, με αποτέλεσμα η  έρευνα και η ανάπτυξη η οποία συντελείται από τους φορείς αυτούς σε μεγάλο βαθμό θα αποτελέσει τον καταλύτη για τις αλλαγές στις επιχειρήσεις Κυβερνοχώρου.

Νέες τάσεις θέλουν το πεδίο του Κυβερνοχώρου να θεωρείται υποσύνολο του ευρύτερου πληροφοριακού περιβάλλοντος το οποίο περιλαμβάνει και έτερα πεδία όπως το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα, το διάστημα,  κλπ., και αντίστοιχα τις επιχειρήσεις κυβερνοχώρου ενσωματωμένες στις ευρύτερες πληροφοριακές επιχειρήσεις για την επίτευξη του μέγιστου των δυνατοτήτων τους.

*Αναλυτής Επιχειρήσεων Κυβερνοχώρου, Σύμβουλος Κυβερνοάμυνας-Κυβερνοασφάλειας

 

Υποσημειώσεις

[1]  Allied Joint Doctrine (AJP-3.20 Edition A, Version 1), paragraph 1.13

 

Βιβλιογραφία
1.	Jeffrey Carr Inside Cyber Warfare Inside Cyber Warfare
2.	Steve Winterfield, Jason Andress Cyber Warfare: Techniques, Tactics and Tools for Security Practitioners
3.	Richard Clarke Cyber War: The Next Threat to National Security and What to Do About It
4.	Heather Harrison Dinniss Cyber Warfare and the Laws of War