Η Τουρκία και το Ζήτημα των "Γκρίζων Ζωνών" - ΚΕΔΙΣΑ

Γράφει Ειδικός Συνεργάτης του ΚΕΔΙΣΑ

Σύμφωνα με την Τουρκία, στο Αιγαίο υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός από νησιά, νησίδες και βραχονησίδες που δεν έχουν μεταβιβαστεί με συνθήκη σε κάποιο κράτος από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με αποτέλεσμα είτε ανήκουν στο διάδοχο κράτος της, δηλαδή την Τουρκία, είτε αποτελούν περιοχές «ακαθορίστου κυριαρχίας» («Γκρίζες Ζώνες»). Έτσι, το καθεστώς κυριαρχίας τους πρέπει να οριστεί από τα ενδιαφερόμενα κράτη. Βέβαια, η Ελλάδα, εδώ και δεκαετίες κατέχει την πλειονότητα αυτών των νησιών, με αποτέλεσμα η Τουρκία να επανερμηνεύει τις διεθνείς συνθήκες, ώστε να αλλοιώσει ή και ανατρέψει το σημερινό status quo στο Αιγαίο και επομένως να συντηρήσει τις τουρκικές διεκδικήσεις σε βάθος χρόνου. Οι τουρκικές αυτές διεκδικήσεις δεν αμφισβητούν μόνο τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στον θαλάσσιο ή εναέριο χώρο του Αιγαίου, όπως συμβαίνει με τον εναέριο χώρο ή την υφαλοκρηπίδα, αλλά αμφισβητεί αυτή καθαυτή την κυριαρχία της Ελλάδας επί του εδάφους. (1) Σε κάθε περίπτωση, η κρίση στα Ίμια (1996) χρησιμοποιήθηκε πιλοτικά, με σκοπό την προώθηση της θεωρίας των «Γκρίζων Ζωνών», αλλά και την επέκταση της προς ένα μεγάλο τμήμα του Αιγαίου.

Η τουρκική επεκτατική πολιτική στο Αιγαίο χρονολογείται από το 1973, καθώς ακολουθείται μία τακτική πολλαπλών διεκδικήσεων και αμφισβητήσεων. Συγκεκριμένα, η Τουρκία αμφισβητεί τα όρια του ελληνικού FIR (Περιοχή Πληροφόρησης Πτήσεων), αρνείται την έκταση του ελληνικού εναέριου χώρου στα 10 ναυτικά μίλια πραγματοποιώντας υπερπτήσεις στην περιοχή χωρίς να σέβεται τους κανόνες εναέριας κυκλοφορίας και υποστηρίζει την αποστρατιωτικοποίηση των ελληνικών νησιών αμφισβητώντας την κυριαρχία τους. Ταυτόχρονα, συντηρεί την θεωρία των «Γκρίζων Ζωνών» και απειλεί με “casus belli” («αιτία πολέμου») την Ελλάδα σε περίπτωση που επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα) στο Αιγαίο από τα 6 ν.μ. στα 12 ν.μ. Να υπογραμμιστεί ότι αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ. προβλέπεται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS-1982) και επομένως είναι απόλυτα σύννομο για την Ελλάδα να επεκτείνει τα χωρικά της ύδατα στα 12 ν.μ. (2) Η τουρκική προκλητικότητα έχει κορυφωθεί σήμερα με το αυθαίρετο μνημόνιο μεταξύ Τουρκίας και Λιβύης για την οριοθέτηση της ΑΟΖ (Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη), ενσωματώνοντας στην τουρκική ΑΟΖ ελληνικά νησιά, όπως το Καστελόριζο. (3)

Σύμφωνα με την Άγκυρα, το νομικό καθεστώς του Αιγαίου είναι «διάτρητο από σειρά ζητημάτων» που χρήζουν άμεσης διευθέτησης. Συνεπώς, η Τουρκία προτείνει έναρξη διαπραγματεύσεων με την Ελλάδα εφ’ όλης της ύλης , στις οποίες πρέπει να προηγηθεί η επίλυση του ζητήματος των «Γκρίζων Ζωνών». Αυτό συμβαίνει διότι, τα αμφισβητούμενα νησιά με βάση το διεθνές δίκαιο διαθέτουν εναέριο χώρο και χωρικά ύδατα, με αποτέλεσμα να επηρεάζεται η οριοθέτηση της αιγιαλίτιδας ζώνης και του εναέριου χώρου στο Αιγαίου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Γι’ αυτό το λόγο, αποτελεί πρωτεύον θέμα από την πλευρά της Τουρκίας που χρήζει άμεσης επίλυσης, αποτελώντας προϋπόθεση για την διευθέτηση των υπόλοιπων ζητημάτων στη συνέχεια. (1)

Ένα από τα πιο διάσημα έγγραφα έχει τίτλο “EGAYDAAK”, ακρωνύμιο της φράσης “Antlaşmalarla Yunanistan’a Devredilmemiş Ada, Adacıkve Kayalıklar” δηλαδή «Νησιά, νησίδες και βραχονησίδες που δεν έχουν μεταβιβαστεί στην Ελλάδα με συνθήκη». Εδώ αναγράφονται νησιά και βραχονησίδες, όπου σύμφωνα με την Άγκυρα δεν έχουν δοθεί στην Ελλάδα μέσα από την Συνθήκη της Λωζάννης. Ο συνολικός αριθμός τους ποικίλει ανάλογα την εποχή και την πηγή, ενώ κυμαίνεται μεταξύ 16 και 152. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται τα κατοικημένα νησιά όπως τα Αντίψαρα, οι Οινούσες, το Αγαθονήσι, οι Αρκιοί, το Φαρμακονήσι, οι Φούρνοι, η Κίναρος αλλά και ακατοίκητα όπως το Γυαλί , ο Γλάρος, τα Λέβιθα και η Σύρνα. Η τουρκική ,βέβαια, αμφισβήτηση δεν περιορίζεται μόνο στο ανατολικό Αιγαίο, αλλά αφορά και νησιά τα οποία είναι γύρω από την Κρήτη και απέχουν χιλιόμετρα από τα τουρκικά παραλία. Ενδεικτικά αναφερόμαστε στη Γαύδο, τα Παξιμάδια, το Γαιδουρονήσι, το Κουφονήσι και τις Διονυσάδες (1) Ωστόσο, η ελληνική πλευρά δεν δέχεται να συνομιλεί με την Τουρκία για το ζήτημα των «Γκρίζων Ζωνών», καθώς θεωρεί πως δεν υπάρχουν περιοχές με «ακαθόριστη κυριαρχία». Συγκεκριμένα, η Ελλάδα απαντά στις τουρκικές αυτές διεκδικήσεις, επικαλούμενη τις διεθνείς συνθήκες, με τις οποίες καθορίζεται η κυριαρχία των νησιών του Αιγαίου. Χαρακτηριστικά, το άρθρο 5 της Συνθήκης Ειρήνης του Λονδίνου (1913), στην οποία συμμετείχαν η Ελλάδα, η Σερβία, το Μαυροβουνίου, η Βουλγαρία και η Οθωμανική αυτοκρατορία, αναφέρει πως ο καθορισμός των Οθωμανικών Νήσων του Αιγαίου Πελάγους θα γίνει από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Αντίστοιχη απόφαση περιλαμβάνεται στο άρθρο 15 της Συνθήκης Ειρήνης των Αθηνών (1913), όπου συμμετέχουν η Ελλάδα και η Οθωμανική αυτοκρατορία. Έτσι, ακολούθησε η Διακοίνωση του 1914, με την οποία οι Μεγάλες Δυνάμεις αποφάσισαν πως η Ελλάδα θα λάβει όλα τα νησιά του Αιγαίου με εξαίρεση την Ίμβρο, την Τένεδο και το Καστελόριζο που θα έπαιρνε η Οθωμανική αυτοκρατορία. (4)

Ταυτόχρονα, με βάση το άρθρο 12 της Συνθήκης της Λωζάννης (1923) επικυρώνεται η κυριαρχία της Ελλάδας στα νησιά του Αιγίου εκτός της Ίμβρου, της Τενέδου και των Λαγουσών. Ο κανόνας ήταν πως η Τουρκία πρόκειται να κρατήσει μόνο τα νησιά τα οποία είναι σε μικρότερη απόσταση των τριών ναυτικών μιλίων από την Ασιατική Ακτή. Έτσι, με την Συνθήκη της Λωζάννης εκχωρούνται όλα τα νησιά της «Ανατολικής Μεσογείου» (εννοώντας του Αιγαίου), με εξαίρεση όσα ρητώς δεν της παραχωρούνται. Έτσι, δεν υφίσταται το «κενό δικαίου» που ισχυρίζεται η Τουρκία. Ενώ, με το άρθρο 16 της εν λόγω Συνθήκης η Τουρκία δηλώνει ευθέως ότι παραιτείται από κάθε τίτλο και από κάθε δικαίωμα επί όλων των νησιών των οποίων η κυριαρχία τους καθορίζεται με τη συγκεκριμένη Συνθήκη. (5) Συνεπώς, δεν αφήνεται περιθώριο για αμφισβητήσεις ή κενά στα όρια της κυριαρχίας. Όσον αφορά τα Δωδεκάνησα τα οποία απαριθμούνται λεπτομερώς (Αστυπάλαια, Ρόδος, Χάλκη, Κάρπαθος, Κάσος, Πάτμος, Σύμη, Λειψός και Κως), βρίσκονται υπό ιταλική κυριαρχία. Όσον αφορά το Καστελόριζο, αυτό δεν αναφέρεται ούτε στα νησιά που θεωρούνται ιταλικά ούτε σε αυτά που είναι τουρκικά με αποτέλεσμα να ακυρώνεται η Διακοίνωση του 1914, όπου δίνεται στο Καστελόριζο. Ενώ, με το άρθρο 14 της Συνθήκης των Παρισίων (1947), τα Δωδεκάνησα παραχωρούνται στην Ελλάδα. (4)

Σχετικά με την επίλυση των διαφορών, η πάγια θέση των ελληνικών κυβερνήσεων είναι πως η μόνη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στα δύο κράτη είναι αυτή για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας και μόνο για αυτήν αποδέχεται την προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Αντίθετα, οι διαφορές ως προς το εύρος των χωρικών υδάτων, του εναέριου χώρου, την στρατιωτικοποίηση των νησιών του ανατολικού Αιγαίου και την έκταση του ελληνικού FIR,θεωρούνται από την Ελλάδα στρατιωτικά μέτρα αμυντικού χαρακτήρα για λόγους εθνικής αμύνης, και δεν τα διαπραγματεύεται. Όμοια, απορρίπτει τις «Γκρίζες Ζώνες», εφόσον έχουν διευθετηθεί εκ του παρελθόντος όλα τα ζητήματα κυριαρχίας. (6) Εξάλλου, μία συγκατάθεση της Ελλάδας για προσφυγή στη Χάγη ως προς το σύνολο των ζητημάτων θα είχε αρνητικό αποτέλεσμα θέτοντας σε κίνδυνο την ίδια την κυριαρχία της και δίνοντας χώρο για κλιμάκωση της τουρκικής προκλητικότητας.

Βιβλιογραφία

Λιμαντζάκης, Γιώργος. Οι λεγόμενες «Γκρίζες Ζώνες» στο Αιγαίο: Ποια νησία διεκδηκεί η Τουρκία και με ποία επιχειρήματα;. academia.edu. [Ηλεκτρονικό]
Ηρακλείδης. Άσπονδοι γείτονες: Ελλάδα- Τουρκία. Η διένεξη του Αιγαίου. Αθήνα : Σιδέρης, 2007.
Έθνος. Τι περιλαμβάνει η συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης και ποιοι είναι οι όροι-κλειδιά. https://www.ethnos.gr/kosmos/75945_ti-perilambanei-i-symfonia-toyrkias-libyis-kai-poioi-einai-oi-oroi-kleidia-vids. [Ηλεκτρονικό] 05.12.2019.
Οι ελληνοτουρκικές «διαφορές» στο Αιγαίο – οι «γκρίζες ζώνες». Ι.Μηλιαράκης, Πέτρος. s.l. : Η Αυγή, 2014.
«Γκρίζες ζώνες» έχει και η Τουρκία. Συριγος, Άγγελος. Αθήνα : Καθημερινή, 24.06.2018.
Η επίλυση των ελληνοτουρκικών διαφορών στο Διεθνές Δικαστήριο. Δίπλα, Χαριτίνη. Αθήνα : Η Καθημερινή, 2006.