Η πορεία ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ και η εκβιαστική στάση της Τουρκίας

Γράφει ο Δρ. Παναγιώτης Σφαέλος, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. & Δ/ντης Ερευνών ΚΕΔΙΣΑ

 

Η Σουηδία και η Φινλανδία έχουν προσκληθεί να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ ώστε να επιτευχθεί μια μεγαλύτερη στρατηγική σταθερότητα στην περιοχή στον απόηχο της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Πράγματι, η ρωσική επιθετικότητα καθιστά την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ ακόμα πιο επιτακτική σήμερα. Η Φινλανδία και η Σουηδία διατηρούσαν ένα καθεστώς ουδετερότητας μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο, είχαν πλησιάσει τους Ευρωατλαντικούς θεσμούς στη μεταψυχροπολεμική εποχή ενώ η ένταξη τους στην ΕΕ το 1995 σήμαινε ότι οι δύο χώρες τελικά εγκατέλειπαν την πολιτική της ουδετερότητας. Έκτοτε, οι δύο χώρες παρέμειναν στρατιωτικά αδέσμευτες αλλά σταδιακά άρχισαν να συνεργάζονται με το ΝΑΤΟ και να έχουν αυξανόμενη συμμετοχή σε νατοϊκές αποστολές και ασκήσεις.

Η ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας στη συμμαχία θα ενίσχυε αναμφισβήτητα την ασφάλεια των Βαλτικών χωρών που είναι ήδη μέλη του ΝΑΤΟ. Αυτές οι χώρες θεωρούνται συχνά ως πιθανοί στόχοι για τη Ρωσία. Μην λησμονούμε και το Καλίνινγκραντ, έναν βαριά εξοπλισμένο ρωσικό θύλακα ανάμεσα στην Πολωνία και την Λιθουανία. Μάλιστα, η Φινλανδία έχει σύνορα 1.300 χιλιομέτρων (810 μίλια) με τη Ρωσία και το σουηδικό νησί Γκότλαντ βρίσκεται μόλις 300 χιλιόμετρα (186 μίλια) από το Καλίνινγκραντ. Περαιτέρω, με την ένταξη της Φινλανδίας και της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ θα προστεθούν στην δύναμη της συμμαχίας εξελιγμένοι και καλά εξοπλισμένοι στρατοί οι όποιοι είναι και συμβατοί με την συμμαχία. Επιπλέον, σε αυτή την περίπτωση, το ΝΑΤΟ θα διπλασίαζε το μήκος των συνόρων του με τη Ρωσία, που τώρα περιλαμβάνει μόλις το 6% της χερσαίας περιμέτρου της Ρωσίας, και θα επέτρεπε στη συμμαχία να βελτιώσει την επιτήρησή της στη δυτική πλευρά της χώρας. Η Τουρκία αντέδρασε αρνητικά στην προοπτική ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Μάλιστα, απειλεί τη Σουηδία ότι δεν θα συναινέσει στην ένταξη της στο ΝΑΤΟ, αν δεν εκδώσει Κούρδους μαχητές και φερόμενους πραξικοπηματίες που καταζητούνται από την Τουρκία και αν δεν σταματήσει να υποστηρίζει Κουρδικά κινήματα στη Σουηδία.

Τον Ιούνιο του 2022, η Φινλανδία, η Σουηδία και η Τουρκία είχαν διαπραγματευτεί ένα Τριμερές Μνημόνιο που έθετε έναν οδικό χάρτη για τη διαδικασία ένταξης επιτρέποντας στη Σουηδία και τη Φινλανδία να αποκτήσουν καθεστώς υποψήφιων μελών στο ΝΑΤΟ, κάτι που επέτρεπε την έναρξη της διαδικασίας επικύρωσης. Μέχρι στιγμής, είκοσι οκτώ από τα τριάντα μέλη της συμμαχίας έχουν επικυρώσει την αίτηση της Φινλανδίας και της Σουηδίας ενώ μόνο η Ουγγαρία και η Τουρκία δεν την έχουν ακόμη επικυρώσει.

Το Τριμερές Μνημόνιο όρισε επτά συγκεκριμένα βήματα προς εφαρμογή από τη Σουηδία και τη Φινλανδία και την Τουρκία (Άρθρο 8):

1. Καθιέρωση κοινού μηχανισμού διαλόγου και συνεργασίας για την ενίσχυση της συνεργασίας για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, το οργανωμένο έγκλημα και άλλες κοινές προκλήσεις.
2. Η Φινλανδία και η Σουηδία θα διεξάγουν τον αγώνα κατά της τρομοκρατίας με αποφασιστικότητα και θα ενισχύσουν τη νομοθεσία.
3. Η Φινλανδία και η Σουηδία θα αντιμετωπίσουν τα εκκρεμή αιτήματα απέλασης ή έκδοσης της Τουρκίας, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Έκδοση.
4. Η Φινλανδία και η Σουηδία θα διερευνήσουν και θα απαγορεύσουν τη χρηματοδότηση και τη στρατολόγηση του PKK και όλων των άλλων τρομοκρατικών οργανώσεων, καθώς και θυγατρικών ή εμπνευσμένων ομάδων ή δικτύων.
5. Όλοι δεσμεύονται να καταπολεμήσουν την παραπληροφόρηση και να αποτρέψουν την κατάχρηση της εσωτερικής τους νομοθεσίας προς όφελος τρομοκρατικών οργανώσεων και δραστηριοτήτων που υποκινούν τη βία κατά της Τουρκίας.
6. Η Φινλανδία και η Σουηδία θα διασφαλίσουν ότι τα εθνικά ρυθμιστικά πλαίσια για τις εξαγωγές όπλων επιτρέπουν νέες δεσμεύσεις προς τους Συμμάχους. (Επίσης στο άρθρο 7: Η Τουρκία, η Φινλανδία και η Σουηδία επιβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχουν εθνικά εμπάργκο όπλων μεταξύ τους. Η Σουηδία αλλάζει το ρυθμιστικό της πλαίσιο για τις εξαγωγές όπλων.)
7. Η Φινλανδία και η Σουηδία δεσμεύονται να υποστηρίξουν την πληρέστερη δυνατή εμπλοκή της Τουρκίας στην Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης της PESCO.

Η Σουηδία έχει αναλάβει δράση και στα επτά σημεία και έχει εφαρμόσει πλήρως αρκετά από αυτά. Ωστόσο, τα υπόλοιπα βήματα θα απαιτήσουν μια πιο μακρά διαδικασία προσαρμογής. Η δέσμευση για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας με αποφασιστικότητα και την αυστηροποίηση της νομοθεσίας προς αυτόν τον σκοπό είναι ένα καλό παράδειγμα. Η Σουηδία θέσπισε έναν νέο αντιτρομοκρατικό νόμο ενώ τροποποίησε και το Σύνταγμά της για να καταστεί δυνατή η απαγόρευση της υποστήριξης τρομοκρατικών οργανώσεων.

Ωστόσο, δεν άργησαν να φανούν τα πρώτα προβλήματα. Τον περασμένο Δεκέμβριο, το Ανώτατο Δικαστήριο της Σουηδίας αποφάνθηκε κατά της έκδοσης ενός άνδρα που η Τουρκία κατηγορεί ότι εμπλέκεται σε απόπειρα πραξικοπήματος το 2016 κατά του Ερντογάν. Η Τουρκία χαρακτήρισε την απόφαση του δικαστηρίου «πολύ αρνητική εξέλιξη» ενώ τον Ιανουάριο του 2023, οι εντάσεις φούντωσαν εκ νέου όταν διαδηλωτές στη Στοκχόλμη κρέμασαν ένα ομοίωμα του Ερντογάν και έκαψαν ένα μεταφρασμένο αντίγραφο του Κορανίου κοντά στην τουρκική πρεσβεία, το οποίο πυροδότησε οργή στην Τουρκία και σε άλλα μουσουλμανικά έθνη. Τότε ο Ερντογάν ανακοίνωσε ότι η Τουρκία δεν θα υποστηρίξει την ένταξη της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ. Η Σουηδία επιμένει ότι κάνει ό,τι μπορεί για να τηρήσει τη συμφωνία του Ιουνίου του 2022, αλλά η Τουρκία λέει ότι δεν τα έχει καταφέρει. Οι νόμοι της Σουηδίας για την ελευθερία του λόγου δυσκολεύουν την κυβέρνηση να καταπνίξει τις δημόσιες εκφράσεις υποστήριξης για την ανεξαρτησία των Κούρδων.

Η Σουηδία όμως φιλοξενεί έως και 100.000 Κούρδους και δεν μπορεί να καταστρατηγήσει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τον σεβασμό των μειονοτήτων για να ικανοποιήσει τις απαιτήσεις της Τουρκίας. Μερικοί από του Κούρδους που βρίσκονται στη Σουηδία είναι μέλη της τουρκικής αντιπολίτευσης που καταζητεί η κυβέρνηση του Ερντογάν. Βέβαια, το 1984 η Σουηδία ήταν η πρώτη χώρα μετά την Τουρκία που είχε χαρακτηρίσει το PKK ως τρομοκρατική οργάνωση. Εντούτοις, η Σουηδία δεν δύναται και δεν πρέπει να λάβει μέτρα κατά των Κούρδων, ούτε να κάνει εκπτώσεις σε ζητήματα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων προκειμένου να της ανάψει το πράσινο φως για ένταξη στο ΝΑΤΟ η Τουρκία. Αξίζει να σημειωθεί ότι επιπλέον η Σουηδία δεσμεύεται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) και άλλες διεθνείς ανθρωπιστικές νομοθεσίες, ενώ παραδοσιακά αποτελεί μία χώρα που προασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και για αυτό σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υποκύψει στους εκβιασμούς της Τουρκίας.

Εντωμεταξύ, ενόψει των επερχόμενων κρίσιμων Προεδρικών εκλογών τον Μάιο στην Τουρκία, ο Ερντογάν μάλλον θα επιλέξει να διατηρήσει μια σκληρή στάση κατά της Σουηδίας η οποία θα μπορούσε να εδραιώσει την υποστήριξή του ανάμεσα στους εθνικιστικούς κύκλους στη χώρα του. Οι σκανδιναβικές χώρες πληρούν τα κριτήρια ένταξης στο ΝΑΤΟ και η νομοθεσία τους για την τρομοκρατία και τη μεταχείριση των Κούρδων ευθυγραμμίζονται με εκείνα των μελών της συμμαχίας. Οι ΗΠΑ, η πιο ισχυρή χώρα της συμμαχίας, έχουν επανειλημμένα προτρέψει την Τουρκία να επικυρώσει τις αιτήσεις τους.

Βέβαια, θα μπορούσε να αποσυνδεθεί η αίτηση της Φινλανδίας από αυτή της Σουηδίας ώστε να προχωρήσει η ένταξή της στο ΝΑΤΟ αλλά σε μια τέτοια περίπτωση το ΝΑΤΟ θα δυσκολευόταν να υπερασπιστεί τη Φινλανδία χωρίς στρατηγική πρόσβαση μέσω Σουηδίας. Το Φινλανδικό υπουργείο Εξωτερικών και ο Σουηδός πρωθυπουργός Ούλφ Κρίστερσον είχαν δηλώσει επανειλημμένα  ότι η ταυτόχρονη ένταξή τους παραμένει προτεραιότητα και ότι η Φινλανδία θα εξέταζε το ενδεχόμενο άλλης προσέγγισης μόνο αν η Τουρκία μπλόκαρε μόνιμα την ένταξη της Σουηδίας. Ωστόσο ο Σουηδός πρωθυπουργός δήλωσε πρόσφατα ότι έχει αυξηθεί η πιθανότητα ένταξης της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ πριν από τη Σουηδία και πως είναι ζήτημα χρόνου μέχρι να ενταχθεί και η χώρα του. Η τελευταία εξέλιξη (17/03/2023) είναι ότι η Τουρκία ανακοίνωσε ότι θα προχωρήσει σε επικύρωση της ένταξης της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ άμεσα.

Συμπερασματικά, η Τουρκία ίσως αλλάξει στάση μετά τις επερχόμενες Προεδρικές εκλογές. Προς το παρόν, πρέπει να ενταθούν οι προσπάθειες εξεύρεσης συμβιβαστικής λύσης καθώς η Τουρκία δεν πρέπει να εκβιάζει τη Δύση και τους συμμάχους της στο ΝΑΤΟ σε μια δύσκολη συγκυρία όπως η σημερινή. Από την πλευρά τους, η Σουηδία και η Φινλανδία πρέπει να ενταχτούν στο ΝΑΤΟ ώστε να διευρυνθεί το Δυτικό μέτωπο στην Ευρώπη. Άλλωστε, αυτές οι χώρες έχουν παραδοσιακά καλές σχέσεις με την Τουρκία, και αυτές οι σχέσεις θα αποκτήσουν μια νέα, αμοιβαία επωφελή διάσταση στο ΝΑΤΟ, μεγαλύτερη από τις τρέχουσες διαφωνίες που προσπαθούν να επιλύσουν. Είναι πάντως γεγονός ότι μια μακρά παρατεταμένη διαδικασία ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ θα ωφελούσε την Ρωσία και αυτό πρέπει να το λάβει σοβαρά υπόψη της η Άγκυρα και να σταματήσει να εκβιάζει το ΝΑΤΟ και τις υποψήφιες προς ένταξη χώρες.