Η Γεωπολιτική σημασία του αγωγού EastMed

Γράφει Ειδικός Συνεργάτης του ΚΕΔΙΣΑ

 

Το 2009 αποτέλεσε έτος αναβάθμισης της γεωπολιτικής σημασίας της Ανατολικής Μεσογείου λόγω της εύρεσης αξιοσημείωτων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στην περιοχή. Συγκεκριμένα, την περίοδο 2009-2010 ανακαλύφθηκαν τα κοιτάσματα φυσικού αερίου Tamar και Leviathan στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) του Ισραήλ. Όμοια, η Κύπρος  αναβαθμίζεται ενεργειακά και γεωπολιτικά μόλις με την ανακάλυψη του κοιτάσματος «Αφροδίτη» το 2012 και στη συνέχεια με την ανακάλυψη των κοιτασμάτων «Καλυψώς» και «Γλαύκος 1» το 2018 και τον Φεβρουάριο του 2019 αντίστοιχα.  Αξιοσημείωτη, επίσης, είναι η εύρεση του κοιτάσματος Zohr, το 2015, μεγέθους 800 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων στην ΑΟΖ της Αιγύπτου. Πρόσφατες γεωφυσικές μελέτες αποκάλυψαν την πιθανότητα ύπαρξης κοιτασμάτων μεγαλύτερων ή ισοδύναμων με το κοίτασμα Zohr στα νότια και νοτιοδυτικά της Κρήτης. Η διερεύνηση αυτής της πιθανότητας ξεκίνησε με τη σύμβαση μεταξύ Ελληνικού Δημοσίου και της κοινοπραξίας «Exxon Mobil- TOTAL- ΕΛΠΕ», στις 27 Ιουνίου 2019, για την παραχώρηση δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στις θαλάσσιες περιοχές δυτικά και νοτιοδυτικά της Κρήτης. (1)

Δεδομένου του μεγέθους των κοιτασμάτων της Ανατολικής Μεσογείου, το 2013 η Πρωτοβουλία Ενέργειας του ΜΙΤ (Massachusetts Institute of Technology) σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Κύπρου, μελέτησαν πιθανές αγορές όπου θα μπορούσε να διοχετευθεί το αέριο, καθώς και τον τρόπο μεταφοράς του. Στα πλαίσια των επιλογών που εξετάστηκαν περιλαμβάνονταν η μεταφορά φυσικού αερίου μέσω του αγωγού EastMed. (1) Πρόκειται για έναν αγωγό, ο οποίος θα μεταφέρει το φυσικό αέριο της Ανατολικής Μεσογείου υποθαλάσσια προς την Κύπρο, στη συνέχεια στις ακτές της Κρήτης και ακολούθως μέσω της Πελοποννήσου και της Δυτικής Ελλάδας, στην Ιταλία όπου θα φτάνει μέσω του αγωγού IGI- Poseidon. Με αυτόν τον τρόπο, η Ελλάδα αναμένεται να καταστεί γεωστρατηγικός ενεργειακός κόμβος της περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου. (2)

Η πολιτική κρίση της Ιταλίας

Στην Ιταλία ανέκαθεν υπήρχαν αντιδράσεις σχετικά με τη διέλευση του αγωγού EastMed σε ιταλικό έδαφος από οικολογικές οργανώσεις και κινήματα, την Αριστερά αλλά και το Κίνημα των Πέντε Αστέρων. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του Ιταλού πρωθυπουργού Τ. Κόντε στις  8 Μαΐου 2019 πιεζόμενος από τα Πέντε Αστέρια ότι η κυβέρνηση δεν ενδιαφέρεται για την κατασκευή του υποθαλάσσιου αγωγού Poseidon στην παρούσα φάση. Αντίθετα, ο Μ. Σαλβίνι, ηγέτης της Λέγκας (πρώην κυβερνητικός εταίρος) ως υποστηρικτής του αγωγού, δήλωσε έπειτα από τη συνάντηση του με τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μ. Νετανιάχου ότι είναι σύμφωνος με την κατασκευή του έργου επιδιώκοντας μάλιστα μεγαλύτερη εμπλοκή των ιταλικών εταιριών. (3)

Η Ιταλία μέχρι πρότινος βρισκόταν σε κλίμα πολιτικής αστάθειας και κυβερνητικής κρίσης. Αυτό το κλίμα δημιούργησε νέες καθυστερήσεις στη λήψη αποφάσεων σχετικά με την κατασκευή του αγωγού EastMed, ενώ οδηγεί σε κίνδυνο να ενταχθεί στις δευτερεύουσες προτεραιότητες της Ιταλίας.

Πάντως, ο Ιταλός Υπουργός Εξωτερικών Ε. Μιλανέζι μία μέρα πριν το ξέσπασμα της κυβερνητικής κρίσης δήλωνε σε συνέντευξη του έπειτα από την συνάντηση του με τον Έλληνα ομόλογο του Ν. Δένδια ότι η Ιταλία βλέπει με ενδιαφέρον την πρωτοβουλία του EastMed, αναφέροντας ότι γίνονται συζητήσεις για την πιθανότητα της Ιταλίας να συμφωνήσει στο άμεσο μέλλον. Η διπλωματική αυτή απάντηση αντανακλά τόσο τις εσωτερικές διαφωνίες σχετικά με το σχέδιο που διχάζουν τους κυβερνητικούς εταίρους όσο και τις διπλωματικές πιέσεις που υφίσταται η Ιταλία από της άμεσα εμπλεκόμενες χώρες. (3)

Οι προσπάθειες του Μ. Σαλβίνι να οδηγήσει την χώρα σε πρόωρες εκλογές ανατράπηκαν μετά από την πρωτοβουλία του Προέδρου της Ιταλικής Δημοκρατίας Σ. Ματαρέλα με τα πολιτικά κόμματα για την εξεύρεση λύσης. Η νέα κυβερνητική πλειοψηφία σχηματίστηκε έπειτα από τη συμφωνία των Πέντε Αστέρων με το κεντροαριστερό Δημοκρατικό Κόμμα του Ν. Τζινγκαρέτι, ενώ στη πρωθυπουργία παρέμεινε ο Τ. Κόντε. (6) Κάτω από το νέο αυτό κυβερνητικό σχήμα αναμένουμε να δούμε την κινητοποίηση ή την αδράνεια της Ιταλίας σε σχέση με την προώθηση της υλοποίησης του αγωγού αερίου EastMed, αλλά επίσης και την στάση της απέναντι στις διπλωματικές πιέσεις που δέχεται από τα άμεσα εμπλεκόμενα κράτη σχετικά με την επιτάχυνση των διαδικασιών.

Διπλωματικές πιέσεις

Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι για την υλοποίηση του αγωγού EastMed είναι η Ελλάδα, η Κύπρος, το Ισραήλ, η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ. Τα οφέλη των συμβαλλόμενων κρατών αφορούν στην ενίσχυση της ασφάλειας εφοδιασμού της Ευρώπης λόγω της εξάντλησης των αποθεμάτων της Βορείου Θάλασσας και του πεδίου Groningen, στην απεξάρτηση του ενεργειακού εφοδιασμού της Ευρώπης από την ρωσική εταιρία Gazprom και στη στρατηγική σύνδεση Ευρώπης-Ισραήλ. Έτσι, ο αγωγός EastMed εντάχθηκε, το 2013, στον κατάλογο των Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η συμμετοχή του σε αυτών ανανεώθηκε το 2015, την ίδια χρονιά που ξεκίνησε η συγχρηματοδότηση από την ΕΕ για τη Δράση «Eastern Mediterranean Natural Gas Pipeline- Pree-Feed Stydies».

Στις 20 Μαρτίου 2019, προκειμένου να επιταχυνθούν οι διαδικασίες κατασκευής του αγωγού, πραγματοποιήθηκε η τριμερής συμφωνία μεταξύ Ελλάδας- Κύπρου- Ισραήλ την οποία υπέγραψαν οι Πρωθυπουργοί των κρατών υπό την παρουσία του Αμερικανού Υπουργού Εξωτερικών Μ. Πομπέο. (1) Ομόφωνα συμφώνησαν πως στην πρώτη φάση της υλοποίησης του αγωγού EastMed πρέπει συμμετέχουν αποκλειστικά οι άμεσα εμπλεκόμενες χώρες (Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ και Ιταλία), ενώ στην δεύτερη φάση πρόκειται να υπάρξει συνεργασία με τρίτα κράτη (κυρίως με την Αίγυπτο και τις Χώρες του Κόλπου). Ο Μ. Πομπέο ανέφερε πως για τις ΗΠΑ έχει δυνητικά μεγάλη εμπορική σημασία η κατασκευή του αγωγού, ενώ η βασική του σημασία έγκειται στον τομέα της ασφάλειας και της σταθερότητας που θα δημιουργήσει στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Έτσι, οι ΗΠΑ πρόκειται να στηρίξουν έμπρακτα το έργο με τη συμμετοχή αμερικανικών ενεργειακών κολοσσών. (7) Συγχρόνως,  το στρατηγικό ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τη τριμερή συνεργασία Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ έγινε αντιληπτό στις 23 Μαΐου 2019, όταν ο Πρόεδρος της Επιτροπής Διεθνών Σχέσεων της Γερουσίας των ΗΠΑ, Τζιμ Ρις κατέθεσε το νομοσχέδιο “EastMed Act” στη Βουλή των Αντιπροσώπων, με στόχο την υποστήριξη των αξιόπιστων και δημοκρατικών συμμάχων των ΗΠΑ. (8)

Ανάλογή επισήμανση για την ταχεία εκκίνηση των διαδικασιών κατασκευής του EastMed υπήρξε στην πρώτη Ενεργειακή Υπουργική Διάσκεψη Ελλάδας- Κύπρου- Ισραήλ- ΗΠΑ που έλαβε χώρα στις 7 Αυγούστου 2019 στην Αθήνα. (9) Παράλληλα, έγινε υπενθύμιση ότι η σχετική διυπουργική συμφωνία έχει οριστικοποιηθεί ανάμεσα στην Ελλάδα, την Κύπρο, το Ισραήλ και την Ιταλία τον Δεκέμβριο του 2018, ενώ έχουν λάβει την έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το Φεβρουάριο του 2019 και θα πρέπει να υπογραφεί το συντομότερο δυνατό από όλα τα συμβαλλόμενα μέρη. Σε εκκρεμότητα με άγνωστο ορίζοντα παραμένει η συγκατάθεση της Ιταλίας. Έτσι, τα εμπλεκόμενα κράτη εξετάζουν ένα Plan Β όπου η διέλευση του αγωγού προς το Βορρά θα γίνει μέσω της «Βόρειας Μακεδονίας» και των Δυτικών Βαλκανίων προς την κεντρική Ευρώπη. (3)

 

Βιβλιογραφία

 

1. Υδρογονάνθρακες και θησαυροί. Μωυσής, Ραφαήλ. s.l. : Καθημερινή, 2019, Καθημερινή, σ. 6.
2. Κέντρο Διεθνών Στατηγικών Αναλύσεων. Η Ελλάδα Γεωστρατηγικός Ενεργειακός Κόμβος της Ευρώπης. [Ηλεκτρονικό] 9 Μάιος 2018. https://www.youtube.com/watch?v=vbLv9XwC3y8&feature=youtu.be.
3. Ο αγωγός που έβλεπε τα τρένα να περνούν. Ζηργάνος, Νικόλας. s.l. : Η Εφημερίδα των Συντακτών, 2019.
4. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Αποτελέσματα Ευρωεκλογών 2019. [Ηλεκτρονικό] 11 Ιούνιος 2019. https://ekloges-apotelesmata.eu/ethnika-apotelesmata/italia/2019-2024/.
5. Ματέο Σαλβίνι, ο νέος κίνδυνος για την Ε.Ε. Παπακωνσταντίνου, Πέτρος. s.l. : Καθημερινή, 2019.
6. efsyn.gr. Νέα κυβέρνηση στην Ιταλία με πρωθυπουργό τον Κόντε. [Ηλεκτρονικό] 28 Αυγούστου 2019. https://www.efsyn.gr/kosmos/eyropi/208738_nea-kybernisi-stin-italia-me-prothypoyrgo-ton-konte.
7. Capital.gr. Τι αποφάσισαν Τσίπρας, Αναστασιάδης, Νετανιάχου, Πομπέο για τον East Med. [Ηλεκτρονικό] 20 Μάρτιος 2019. https://www.capital.gr/politiki/3350005/ti-apofasisan-tsipras-anastasiadis-netaniaxou-pompeo-gia-ton-east-med.
8. CNN Greece. Μήνυμα στήριξης του «EastMed Act» από τον Τζιμ Ρις. [Ηλεκτρονικό] 24 Μάιος 2019. https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/177868/minyma-stirixis-toy-eastmed-act-apo-ton-tzim-ris.
9. HuffPost Greece. Υπουργική διάσκεψη Ελλάδας-Κύπρου-Ισραήλ-ΗΠΑ: Στήριξη των ελληνικών και κυπριακών θέσεων. [Ηλεκτρονικό] 7 Αύγουστος 2019. https://www.huffingtonpost.gr/entry/epoeryike-diaskepse-elladas-keproe-israel-epa-sterixe-ton-ellenikon-kai-kepriakon-theseon_gr_5d4aeed7e4b0066eb70b3315?utm_hp_ref=gr-politiki.